حارثیهوقتی موجودیت هر فرقه‌ای نسبت به زمان و مکان سنجیده شود، از چند حالت خارج نیست. یا در مسیر واقع شدن در جامعه و فراگیر شدن به فرق دیگر تبدیل می‌شود و یا موجودیت خویش را حفظ می‌کند. با این دیدگاه وقتی به بسیاری از فرق نظر می‌کنیم، خواهیم یافت که جریان طبیعی اکثر فرق به تبدیل از موجودیت خویش و ظهور در فرق نو پدید است. به طوری که فرقه جدید وام‌دار فرقه گذشته است؛ اما نه در اندیشه‌ها و عقاید؛ بلکه در پدیدار شدن. فرقه حارثیه پدیده‌ای ظهور یافته از فرقه هاشمیه است؛ اما با یک رویکرد جدید و عقایدی نوظهور. فهرست مندرجات۲ - بیان یک نکته ۳ - رهبر فرقه حارثیه ۴ - برخورد امام صادق با عبدالله بن حارث ۵ - ظهور فرقه حارثیه ۵.۱ - دیدگاه برخی مورخان ۶ - عقاید فرقه حارثیه ۶.۱ - اول ۶.۲ - دوم ۶.۳ - سوم ۶.۴ - چهارم ۶.۵ - ششم ۶.۶ - هفتم ۶.۷ - هشتم ۶.۸ - نهم ۶.۹ - دهم ۶.۱۰ - دهم ۷ - غلو در فرقه حارثیه ۸ - خدعه رهبر حارثیه ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - فرقه حارثیهفرقه حارثیه پدیده‌ای ظهور یافته از فرقه هاشمیه است؛ اما با یک رویکرد جدید و عقایدی نوظهور. این جریان گر چه موجب بروز اندیشه‌ای خاص در اجتماع ملتهب زمان خویش شد؛ اما به خاطر عللی چون اتکا به شخص و نیز مسائل در قالب غلو، موجبات نفوذ در اجتماع را بر خود بست. گرچه توانست عده‌ای را نیز در کام ضلالت بکشاند. اکنون با پرداختن به ریشه تشکیل این فرقه و معرفی رهبران و عقاید ایشان، بحث درمورد این فرقه را سامان می‌دهیم. ۲ - بیان یک نکتهفرقه نگاشته شده فرقه حارثیه‌ای که یکی از فرق شیعه می‌باشد که در کتب عقاید و فرق و تاریخ در مجموعه تاریخ شیعه و یا فرقه تشیع آمده است؛ بنابراین از فرقه حارثیه‌ای که در مجموعه تاریخ و عقاید و فرق اهل سنت به رهبری حارث بن مزید است و خود جزء فرقه اباضیه می‌باشد، بحث نمی‌کنیم. [۱]
بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر بن محمد، الفرق بین الفرق، ص۸۴، دارالتراث، قاهره.
۳ - رهبر فرقه حارثیهرهبر این فرقه فردی به نام اسحاق بن زید بن حارث انصاری می‌باشد. [۲]
ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۵، ص۵۷.
وی از کسانی است که بعد از مرگ عبدالله بن معاویه به رهبری فرقه خویش رسید و پیروانش به نام او منسوب هستند. نوبختی در فرق الشیعه قائل است که رهبر فرقه حارثیه شخصی به نام عبدالله بن الحارث است [۳]
نوبختی، ابی‌محمد حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۹، قم، مکتبه الفقیه.
او اهل مدائن و به عبدالله مدائنی یا عبدالله بن مدائنی نیز خوانده می‌شود. پدر او زندیقی بوده است. [۴]
نوبختی، ابی‌محمد حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۵۱، قم، مکتبه الفقیه.
و از جمله کسانی است که از طرف امام صادق (عليه‌السلام) مذمت شده است.۴ - برخورد امام صادق با عبدالله بن حارثاهل بیت (علیهم‌السلام) در برخورد با انحرافات دینی و سیاسی به شدت برخورد می‌کردند و با دلیل و استدلال و در مواقع لزوم با نشان دادن اعجاز الهی به راه‌نمایی مردم می‌پرداختند تا مردم را از گرداب حیرت نجات دهند و هم‌چنین با رهبران منحرف‌کننده فرقه‌های ساختگی به تندی برخورد داشته‌اند و از جمله این برخوردها را می‌توان در روایتی دید که حضرت، سران فرقه‌ساز را مذمت می‌کنند و نزول شیاطین را بر ایشان اعلام می‌کند که از جمله آنها عبدالله بن حارث است. [۵]
محمد بن عمر، کشی، رجال کشی، یک جلد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ ه ش.
۵ - ظهور فرقه حارثیهبسیاری از فرق در طول فرق گذشته هستند. فرقه حارثیه، یکی از فرق کیسانیه یا به عبارتی هاشمیه و منشعب شده از فرقه حربیه و تجلی کرده در حارثیه است. تحلیل و بررسی ظهور هر یک از این فرق ما را نسبت به پدیدار شدن فرقه حارثیه آگاه می‌کند. اجمالا باید بدانیم که فرقه هاشمیه که شاخه اصلی کیسانیه بعد از مرگ محمد بن حنیفه است. بعد از مرگ ابوهاشم به فرقی منشعب شد؛ ازاین‌رو محمد بن الحنیفه رئیس فرقه هاشمیه در مورد جانشینی خویش و امامت فرقه، به فردی به نام عبدالله بن عمرو بن حرب کندی وصیت نموده است. بدین ترتیب طرف‌داران عبدالله بن عمرو، فرقه‌ای منشعب شده از هاشمیه راتشکیل دادند؛ اما بعد از این تشکل طرف‌داران عبدالله بن عمرو به این نتیجه رسیدند که او صلاحیت علمی و دینی برای جانشینی ابوهاشم را ندارد به همین دلیل از او روی برگردان شدند. و به جانشینی عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب روی آوردند و از جمله کسانی که از اصحاب عبدالله بن معاویه به شمار می‌رفته، عبدالله بن حارث بوده است تا اینکه بعد از کشته شدن عبدالله بن معاویه به امر ابومسلم خراسانی، عده‌ای از طرف‌داران عبدالله بن معاویه به انتخاب جانشینی برای رهبر فقید خویش دست زدند و رهبر منتخب این عده کسی نبود جز زندیق زاده‌ای که عبدالله بن حارث نام داشت. به این ترتیب فرقه حارثیه با جدا شدن از فرقه حربیه مستقل شد و چون حربیه از منشعبات هاشمیه کیسانیه می‌باشد، در نهایت فرقه حارثیه نیز از شاخه‌های کیسانیه می‌شود. [۷]
نوبختی، ابی‌محمد حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۹ و ۵۱، قم، مکتبه الفقیه.
۵.۱ - دیدگاه برخی مورخانالبته همان‌طور که گفتیم در رهبر فرقه حارثیه اختلاف است؛ لذا همین مطلبی که در تحلیل جانشینی عبدالله بن حارث گفتیم، عده‌ای از مورخین این چنین ذکر کرده‌اند که اصحاب عبدالله بن عمر و بعد از عزل و کناره‌گیری از او و انتخاب رهبری عبدالله بن معاویه به شاخه‌ای جدید از کیسانیه تبدیل شدند و بعد از کشته شدن عبدالله بن معاویه عده‌ای با رجوع به اسحاق بن زید بن حارث انصاری و انتخاب او به رهبری، فرقه حارثیه را پایه‌گذاری کردند. [۸]
ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۵، ص۵۷.
۶ - عقاید فرقه حارثیهچون فرقه حارثیه از منشعبات کیسانیه محسوب می‌شود، در بعضی عقاید اصلی با دیگر فرق کیسانیه مشترک هستند؛ اما از جهاتی نیز با ایشان تفاوت دارند. اکنون به برخ عقاید ایشان اشاره می‌کنیم: [۹]
نوبختی، ابی‌محمد حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۹ و ۵۱، قم، مکتبه الفقیه.
۶.۱ - اولاز امامیه با قبول امامت محمد بن الحنیفه جدا می‌شوند. ۶.۲ - دومقائل به امامت ابوهاشم عبدالله بن محمد بن الحنیفه هستند. ۶.۳ - سومعبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر را امام و جانشین ابوهاشم می‌دانند. ۶.۴ - چهارمامام فرقه حارثیه را عبدالله بن حارث و یا اسحاق بن زید بن حارث انصاری می‌دانند. ۶.۵ - ششمقائلاند که روح عبدالله بن معاویه به رهبر ایشان منتقل شده. ۶.۶ - هفتممحرمات را مباح و حلال می‌شمردند. ۶.۷ - هشتمتکالیف را ساقط می‌دانند. ۶.۸ - نهمهر کس که امام را بشناسد هر عملی برای او جایز می‌شود. ۶.۹ - دهمعبدالله بن معاویه عالم به همه اشیاست. ۶.۹ - دهمخداوند نور است و آن نور درون عبدالله بن معاویه است: تعالی الله عن ذلک علوا کبیرا. ۷ - غلو در فرقه حارثیهغلو در فرقه حارثیه، این فرقه را جزء غلات وارد کرده است. البته می‌توان بسیاری از عقاید حارثیه را بر گرفته شده و متاثر از عقاید عبدالله بن معاویه دانست؛ زیرا چنان‌که مذکور شد، از جمله امامان عبدالله بن حارث و حارثیه، عبدالله بن معاویه است و عقایدی که از او و اصحابش ذکر شده، غلوآمیز است. ۸ - خدعه رهبر حارثیهعبدالله بن حارث برای پیش برد آرای کفرآمیز خویش خود و پدرش، در میان مسلمانان راهی جز خدعه و نیرنگ را نداشت و آن خدعه این است که این عقاید را در جامعه به نام دو تن از بزرگان شیعه به نام جابر بن عبدالله انصاری صحابی بزرگ پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله) و دیگری جابر بن یزید جعفی از بزرگان اصحاب صادقین (علیه‌السلام) رواج داد و این‌گونه مردم را به ضلالت کشید. [۱۰]
نوبختی، ابی‌محمد حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۵۱، قم، مکتبه الفقیه.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حارثه». |