جبرتجَبَرت، نام مسلمانان حبشه است. ۱ - تعریف جبرتجَبَرت یا جَبَره در اصل، نام ناحیه‌ای است معروف به اوفات که در مغرب شهر بندری زَیْلَع در شمال سومالی قرار دارد. این نام بعدها به همه امیرنشینهای مسلمانِ جنوب حبشه ( اتیوپی ) و نهایتاً به تمام مسلمانان حبشه اطلاق شده است. جبرتی، منسوب به جبرت، چه در مفهوم تاریخی چه در مفهوم جدید، نام یک قوم و نژاد نیست. [۱]
احمد عطیة الله، القاموس الاسلامی، ج۱، ص۵۷۴، قاهره ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
این که مسیحیان حبشه به مسلمانان شبه جزیره عربستان نیز جبرت می‌گفتند، نشان می‌دهد که این کلمه به مفهوم عام مسلمانان به کار می‌رفته است. ۲ - معنای کلمه جبرتطبق منابع حبشی، جبرت از اَگْبِرت (جمع کلمه گبر)، گرفته شده که در زبان اتیوپیایی به معنای «خدمتگزاران خدا » است. امروزه مسیحیان حبشی در زبان اَمْهَری به مسلمانان، « اسلام » (جمع آن: «اسلامُچ») می‌گویند. ۳ - جبرتیان حبشهجبرتیانی که در نواحی کوهستانی حبشه در گروهها و خانوارهای کوچک و پراکنده زندگی می‌کنند، از لحاظ نژادی و زبانی با همسایگان مسیحی خود تفاوتی ندارند اما بیش‌تر جبرتیانی که به زبان تیگره صحبت می‌کنند در ایالت اریتره و پایتخت آن، اسمره زندگی می‌کنند. ۴ - مهم ترین شاخه جبرتیانمهم ترین شاخه جبرتیان خود را از اخلاف عثمان و از اعقاب اولین مهاجران مسلمان به حبشه ــ که همسر عثمان، رقیه دختر پیامبر ، در میان آن‌ها بوده است ــ می‌دانند. اینها در اساس از اخلاف شیخ آدم الکِنانی مغربی‌اند که در آن‌جا به تبلیغ اسلام مشغول بودند و امروزه مقبره او در تیگره در نظر جبرتیان مکان مقدّسی است. جبرتیان مقیم آدی هائی در سرائی که مدعی‌اند از خانواده ای اصیل‌اند، نسبت به سایر جبرتیان پایگاه ممتازتری دارند. ۵ - چگونگی مسلمان شدن جبرتیانبرخی از جبرتیان مدعی‌اند که با تبلیغ احمدالنَّجَش، از صحابه حبشی پیامبر ( قرن اول هجری)، که مقبره‌اش در تیگره هنوز زیارتگاه مهمی است، مسلمان شده‌اند. سابقه گرویدن دیگر گروهها، به ویژه کشاورزان روستایی به اسلام، به زمان دولتهای مسلمان مستقر در جنوب شرقی حبشه و اقدامات امام احمد مجاهد (احمدگران، متوفی ۹۵۰) باز می‌گردد. به جز اینها گروههایی نیز هستند که از نسل خانواده‌های تجار مسلمانی‌اند که در مراکز تجاری ساکن شدند و زبان و آداب حبشی را پذیرفتند. سیاحان، نفوذ اسلام را در این منطقه به نیک خُلقی و فعال بودن مسلمانهای آن‌جا نسبت داده‌اند. مانند دیگر نقاط افریقا در اینجا نیز تجارت کارکرد مهمی در گسترش اسلام داشته است. ۶ - رابطه جبرتیان با مسیحیانعموماً جبرتیان با مسیحیانی که در پیرامون آن‌ها زندگی می‌کنند مناسبات خوبی دارند، زیرا زبان آن‌ها یکی است و بیش‌تر خانواده‌های بزرگ ایشان، به سبب ازدواجها، با یکدیگر خویشاوند شده‌اند. حتی در یک قبیله، هم مسلمان هست هم مسیحی . ۷ - جبرتیان شمال شرق افریقاجبرتیانی که در شمال شرق افریقا زندگی می‌کنند از دیگر مسلمانان آن‌جا پایبندیشان به شریعت کمتر است، تا جایی که به روزه ، نماز و حتی حج چندان اهمیت نمی‌دهند و در میان آن‌ها عده کمی به حج رفته‌اند. در مورد حقوق فرد و خانواده از قوانین شرعی پیروی می‌شود اما آداب و سنّتها نیز در اجرای احکام شرعی بسیار مؤثر است. رئیس قریه را شیخ می‌نامند که در امور فقهی حکم می‌کند. در بسیاری از روستاها نیز قاضیانی هستند که علاوه بر آموزش قرآن ، پیشنمازی مساجد را نیز برعهده دارند. ۸ - مذهب جبرتیانجبرتیان عمدتاً شافعی و مالکی ، و اقلیتی نیز حنفی مذهب‌اند. آدم الکِنانی طریقت سامانیه را میان جبرتیان رواج داده است. دانشمندان حبشی الاصلِ بسیاری با عنوان جبرتی به قاهره مهاجرت کرده و در الازهر در رواق جبرتیان درس خوانده‌اند. [۲]
احمد عطیة الله، القاموس الاسلامی، ج۱، ص۵۷۵، قاهره ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
عبدالرحمان جبرتی ، مورخ معروف، در اثرش تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار از این دانشمندان سخن به میان آورده است. بر اساس برآورد ۱۳۶۲ ش/ ۱۹۸۳، ۰۰۰، ۲۰۷ جبرتی در اتیوپی زندگی می‌کردند. ۹ - فهرست منابع(۱) احمد عطیة الله، القاموس الاسلامی، قاهره ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۲) محمدعبدالله نقیره، انتشار الاسلام فی شرق افریقیا و مناهضات الغرب له، ریاض ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ص ۲۲۶ـ۲۳۹، ۲۷۶ـ ۲۷۸. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جبرت»، شماره۴۴۶۷. رده‌های این صفحه : واژه شناسی
|