بعاثبُعاث، نام مکانی در جنوب شرقی مدینه ، و نام جنگی که پیش از اسلام ، در آن محل روی داده است. فهرست مندرجات۲ - علت نامگذاری به بعاث الحرب ۳ - بعاث در فرهنگ لغت ۳.۱ - معنی بعاث ۳.۲ - واژه بعاث ۴ - گزارش جنگ بعاث ۴.۱ - درخواست کمک اوس از یهودیان ۴.۲ - قتل گروگان‌ها توسط عمروبن نعمان ۴.۳ - اقدام یهودیان بعد از قتل گروگان‌ها ۴.۴ - اتحاد قبایل مدینه با یهودیان ۴.۵ - کناره‌گیری عبدالله بن اُبَیّ ازجنگ ۴.۶ - فرمانده قبیله اوس و خزرج در جنگ ۴.۷ - تدارک و جنگ قبیله اوس و خزرج ۴.۸ - جنگ بعاث زمینه ورود اسلام به مدینه ۴.۹ - اقدام یهودیان پس از هجرت ۵ - اقدام امام کاظم در بعاث ۶ - منابع ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - موقعیت جغرافیایی بعاثبعاث در یک میلی یا فاصله راه دو شبه از شهر (مدینه) قرار دارد. [۲]
عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۵۹، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲ - علت نامگذاری به بعاث الحرباین محل، به سبب آخرین جنگِ میان دو قبیله اَوس و خَزرَج که در آن روی داد ( سال ششم پیش از هجرت) [۵]
ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۲، ص۳۸۵ـ۳۸۶، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۶]
احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، ج ۲، ص ۳۷، بیروت ( بی تا. ) .
«بعاث الحرب» نیز خوانده شده است. [۷]
علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۲۴، بیروت (بی تا).
۳ - بعاث در فرهنگ لغت۳.۱ - معنی بعاثبعاث را نام دژی از اوس،و به روایتی از اموال بنی قریظه دانسته‌اند. [۹]
علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا).
[۱۰]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۶۷۰، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۳.۲ - واژه بعاثواژه بعاث در کتاب العین «بُغاث»، و در برخی منابع «بُعاث» و بُغاث» ضبط شده است. [۱۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۴۵۱، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۴ - گزارش جنگ بعاثجامعترین گزارش جنگ بعاث را ابوالفرج اصفهانی (از جمعِ روایات طبری و ابن کلبی) به دست داده است. ۴.۱ - درخواست کمک اوس از یهودیاناوس در تدارک جنگ با خزرج از یهودِ بنی قریظه و بنی نضیر کمک خواست، اما یهودیان، به سبب تهدید شدن از سوی خزرجیان، به آنان یاری نرساندند و برای تضمین کمک نکردن به اوس، گروگان‌هایی نزد خزرج نهادند. ۴.۲ - قتل گروگان‌ها توسط عمروبن نعماناما عمروبن نعمان بَیاضی، رئیس تیره بیاضه از خزرج، خواستار تصرف زمین‌های حاصل‌خیز بنی قریظه و بنی نضیر شد، و تهدید به قتل گروگان‌ها کرد، و چون به خواست خود نرسید، آنان را کشت. ۴.۳ - اقدام یهودیان بعد از قتل گروگانهایهودیان از این کار برآشفتند و در جنگی کم اهمیت میان اوس و خزرج، تصمیم به یاری اوس گرفتند و برخی اوسیان را که خزرجیان رانده بودند، پناه دادند. ۴.۴ - اتحاد قبایل مدینه با یهودیانهمچنین برخی قبایل غَسّانی مدینه، از جمله بنی ثعلبه و بنی زَعورا، با آنان متحد شدند. ۴.۵ - کناره‌گیری عبدالله بن اُبَیّ ازجنگدر این هنگام، عبدالله بن اُبَیّ، از اشراف خزرج، اقدام قبیله خود را تجاوزی آشکار دانست و آنان را از رویارویی بیم داد. در نتیجه، جمعی از خزرج نیز کنار کشیدند. ۴.۶ - فرمانده قبیله اوس و خزرج در جنگبا این حال، قبیله خزرج عمرو بن نعمان بَیاضی را به ریاست خود انتخاب کردند. حُضَیر الکتائب بن سِماک اشهلی نیز رئیس اوس شد [۱۳]
علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۱۸ـ۱۲۱، بیروت (بی تا).
و آنان را بسیج کرد و با یادآوری ستم و تحقیر خزرج در حق اوس، به تهییج اوسیان پرداخت. از دیگر سران اوس در این نبرد، ابوعامر راهب بن صیفی (بعداً ابوعامر فاسق) بود.۴.۷ - تدارک و جنگ قبیله اوس و خزرجاوس و خزرج حدود دو ماه در تدارک جنگ بودند و از قبایل عرب هم پیمان خود یاری می‌جستند. آنگاه جنگ سخت و بی سابقه‌ای میان دو گروه در بعاث درگرفت و ظاهراً چند ماه ادامه یافت. [۱۴]
علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۱۹، بیروت (بی تا).
۴.۸ - جنگ بعاث زمینه ورود اسلام به مدینهجنگ بعاث (آخرین منازعه اوس و خزرج) طرفین را به ستوه آورد، و بعد از متارکه، زمینه روانی لازم برای نفوذ و انتشار اسلام را در یثرب فراهم ساخت [۱۵]
عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۶]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۲۸۸ـ۲۸۹، السیّرة النبوّیة، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
به طوری که دو ـ سه سال بعد، دیدارهای پیاپی مردم یثرب با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در موسم حج (دهم تا دوازدهم بعثت) به بیعت اول و دوم عقبه و نهایتاً هجرت آن حضرت و سایر مسلمانان به یثرب (مدینه) انجامید. [۱۷]
ابن هشام، السیره النبویه، ج۲، ص۷۰ به بعد، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).
[۱۹]
احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، ج ۲، ص ۳۷، بیروت ( بی تا. ) .
۴.۹ - اقدام یهودیان پس از هجرتپس از هجرت، یهودیان از سر کینه ورزی و ناخشنود از همبستگی اسلامی، با یادآوری نبرد بعاث و سرودن اشعاری در آن باره، در پی برانگیختن دشمنی‌های دیرین برآمدند، اما با درایت پیامبر اکرم به هدف خود نرسیدند. [۲۰]
ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۰۴ـ ۲۰۵، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).
۵ - اقدام امام کاظم در بعاثبعدها امام موسی کاظم علیه‌السلام در نزدیکی بعاث، قریه صِریا را بنا نهاد. [۲۲]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۸۲، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۷۹).
۶ - منابع(۱) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۲) ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۳) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۴، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۷۹). (۴) ابن منظور، لسان العرب، بیروت ۱۳۷۴ـ۱۳۷۶/۱۹۵۵ـ۱۹۵۶. (۵) ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا). (۶) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا). (۷) عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۸) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، السیّرة النبوّیة، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. (۹) خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵. (۱۰) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. (۱۱) احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت (بی تا). ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بعاث»، شماره۱۴۵۴. |