زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

بعاث





بُعاث، نام مکانی در جنوب شرقی مدینه ، و نام جنگی که پیش از اسلام ، در آن محل روی داده است.


۱ - موقعیت جغرافیایی بعاث



بعاث در یک میلی یا فاصله راه دو شبه از شهر (مدینه) قرار دارد.
[۲] عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۵۹، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.


۲ - علت نامگذاری به بعاث الحرب



این محل، به سبب آخرین جنگِ میان دو قبیله اَوس و خَزرَج که در آن روی داد ( سال ششم پیش از هجرت)
[۵] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۲، ص۳۸۵ـ۳۸۶، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۶] احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، ج ۲، ص ۳۷، بیروت ( بی تا. ) .
«بعاث الحرب» نیز خوانده شده است.
[۷] علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۲۴، بیروت (بی تا).


۳ - بعاث در فرهنگ لغت




۳.۱ - معنی بعاث


بعاث را نام دژی از اوس،و به روایتی از اموال بنی قریظه دانسته‌اند.
[۹] علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا).
[۱۰] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۶۷۰، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.


۳.۲ - واژه بعاث


واژه بعاث در کتاب العین «بُغاث»، و در برخی منابع «بُعاث» و بُغاث» ضبط شده است.

۴ - گزارش جنگ بعاث



جامع‌ترین گزارش جنگ بعاث را ابوالفرج اصفهانی (از جمعِ روایات طبری و ابن کلبی) به دست داده است.

۴.۱ - درخواست کمک اوس از یهودیان


اوس در تدارک جنگ با خزرج از یهودِ بنی قریظه و بنی نضیر کمک خواست، اما یهودیان، به سبب تهدید شدن از سوی خزرجیان، به آنان یاری نرساندند و برای تضمین کمک نکردن به اوس، گروگان‌هایی نزد خزرج نهادند.

۴.۲ - قتل گروگان‌ها توسط عمروبن نعمان


اما عمروبن نعمان بَیاضی، رئیس تیره بیاضه از خزرج، خواستار تصرف زمین‌های حاصل‌خیز بنی قریظه و بنی نضیر شد، و تهدید به قتل گروگان‌ها کرد، و چون به خواست خود نرسید، آنان را کشت.

۴.۳ - اقدام یهودیان بعد از قتل گروگان‌ها


یهودیان از این کار برآشفتند و در جنگی کم اهمیت میان اوس و خزرج، تصمیم به یاری اوس گرفتند و برخی اوسیان را که خزرجیان رانده بودند، پناه دادند.

۴.۴ - اتحاد قبایل مدینه با یهودیان


همچنین برخی قبایل غَسّانی مدینه، از جمله بنی ثعلبه و بنی زَعورا، با آنان متحد شدند.

۴.۵ - کناره‌گیری عبدالله بن اُبَیّ ازجنگ


در این هنگام، عبدالله بن اُبَیّ، از اشراف خزرج، اقدام قبیله خود را تجاوزی آشکار دانست و آنان را از رویارویی بیم داد. در نتیجه، جمعی از خزرج نیز کنار کشیدند.

۴.۶ - فرمانده قبیله اوس و خزرج در جنگ


با این حال، قبیله خزرج عمرو بن نعمان بَیاضی را به ریاست خود انتخاب کردند. حُضَیر الکتائب بن سِماک اشهلی نیز رئیس اوس شد
[۱۳] علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۱۸ـ۱۲۱، بیروت (بی تا).
و آنان را بسیج کرد و با یادآوری ستم و تحقیر خزرج در حق اوس، به تهییج اوسیان پرداخت. از دیگر سران اوس در این نبرد، ابوعامر راهب بن صیفی (بعداً ابوعامر فاسق) بود.

۴.۷ - تدارک و جنگ قبیله اوس و خزرج


اوس و خزرج حدود دو ماه در تدارک جنگ بودند و از قبایل عرب هم پیمان خود یاری می‌جستند. آنگاه جنگ سخت و بی سابقه‌ای میان دو گروه در بعاث درگرفت و ظاهراً چند ماه ادامه یافت.
[۱۴] علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۱۹، بیروت (بی تا).


۴.۸ - جنگ بعاث زمینه ورود اسلام به مدینه


جنگ بعاث (آخرین منازعه اوس و خزرج) طرفین را به ستوه آورد، و بعد از متارکه، زمینه روانی لازم برای نفوذ و انتشار اسلام را در یثرب فراهم ساخت
[۱۵] عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۶] محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۲۸۸ـ۲۸۹، السیّرة النبوّیة، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
به طوری که دو ـ سه سال بعد، دیدارهای پیاپی مردم یثرب با پیامبر صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله ‌وسلم در موسم حج (دهم تا دوازدهم بعثت) به بیعت اول و دوم عقبه و نهایتاً هجرت آن حضرت و سایر مسلمانان به یثرب (مدینه) انجامید.
[۱۷] ابن هشام، السیره النبویه، ج۲، ص۷۰ به بعد، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).
[۱۹] احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، ج ۲، ص ۳۷، بیروت ( بی تا. ) .


۴.۹ - اقدام یهودیان پس از هجرت


پس از هجرت، یهودیان از سر کینه ورزی و ناخشنود از همبستگی اسلامی، با یادآوری نبرد بعاث و سرودن اشعاری در آن باره، در پی برانگیختن دشمنی‌های دیرین برآمدند، اما با درایت پیامبر اکرم به هدف خود نرسیدند.
[۲۰] ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۰۴ـ ۲۰۵، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).


۵ - اقدام امام کاظم در بعاث



بعدها امام موسی کاظم علیه‌السلام در نزدیکی بعاث، قریه صِریا را بنا نهاد.
[۲۲] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۸۲، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۷۹).


۶ - منابع



(۱) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۲) ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۳) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۴، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۷۹).
(۴) ابن منظور، لسان العرب، بیروت ۱۳۷۴ـ۱۳۷۶/۱۹۵۵ـ۱۹۵۶.
(۵) ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).
(۶) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا).
(۷) عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۸) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، السیّرة النبوّیة، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۹) خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.
(۱۰) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
(۱۱) احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت (بی تا).

۷ - پانویس


 
۱. خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۴، ص۴۰۲، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.    
۲. عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۵۹، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۴، ص ۳۸۴ بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
۴. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۶۰۴، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
۵. ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۲، ص۳۸۵ـ۳۸۶، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۶. احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، ج ۲، ص ۳۷، بیروت ( بی تا. ) .
۷. علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۲۴، بیروت (بی تا).
۸. ابن منظور، لسان العرب، ج۲، ص۱۱۷، ذیل «بعث»، بیروت ۱۳۷۴۱۳۷۶/۱۹۵۵۱۹۵۶.    
۹. علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا).
۱۰. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۶۷۰، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۱۱. خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۴، ص۴۰۲، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.    
۱۲. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۴۵۱، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.    
۱۳. علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۱۸ـ۱۲۱، بیروت (بی تا).
۱۴. علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج۱۷، ص۱۱۹، بیروت (بی تا).
۱۵. عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۶. محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۲۸۸ـ۲۸۹، السیّرة النبوّیة، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۷. ابن هشام، السیره النبویه، ج۲، ص۷۰ به بعد، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).
۱۸. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۱۹۲۲۰، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
۱۹. احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، ج ۲، ص ۳۷، بیروت ( بی تا. ) .
۲۰. ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۰۴ـ ۲۰۵، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).
۲۱. خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۴، ص۴۰۲، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.    
۲۲. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۸۲، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۷۹).


۸ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بعاث»، شماره۱۴۵۴.    






کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.