الااِلاّ، لفظ دلالت کننده بر یکی از سه معنای وصفی ، استثنایی و حصری است. ۱ - انواع«الاّ» بر سه نوع است: ۱. «الاّ» ی وصفی: و آن در موردی است که برای ماقبل خودش صفت واقع می‌شود؛ در این حالت، الاّ همیشه به معنای «غیر» استعمال می‌گردد. از این «الا» در مفهوم حصر و استثنا بحث نمی‌شود؛ ۲. «الاِّ» ی استثنایی: که بر اخراج « مستثنی منه » از شمول حکم « مستثنی » دلالت می‌کند؛ ۳. «الاّ» ی حصری: به معنای «الا» یی است که در کلام منفی و بعد از ادات نفی آورده می‌شود و افاده حصر می‌نماید؛ این «الاّ» در واقع، به قسم دوم بر می‌گردد. ۱.۱ - الا ی استثناییه در اصولدر مورد «الاّ» ی استثنایی، در اصول، سه بحث مطرح است: ۱. آیا استثنای از نفی ، دلالت بر اثبات، و استثنای از اثبات، دلالت بر نفی می‌نماید یا خیر؟ علمای اصول در این که استثنای از نفی، اثبات است و استثنای از اثبات، نفی، اتفاق نظر دارند و فقط «ابو حنیفه» مخالف است؛ ۲. آیا استثنا، بر حصر دلالت دارد یا نه؟ برای مثال، آیا از جمله «ما جائنی القوم الا زید» استفاده می‌شود که آمدن (مجیئی)، به زید اختصاص دارد؟ درباره دلالت استثنا بر حصر، ادعای تبادر شده است؛ ۳. آیا دلالت «الاّ» ی استثنایی بر حصر، مربوط به منطوق جمله است یا مفهوم آن؟ بعضی گفته‌اند: این دلالت از منطوق کلام فهمیده می‌شود، ولی بیشتر اصولی‌ها معتقدند این دلالت به مفهوم مربوط می‌شود؛ یعنی «الاّ» برای مطلق اخراج و استثنا وضع شده، که لازم بیّن به معنای اخص آن این است که « مستثنی منه » از شمول حکم «مستثنی» خارج است. ۱.۲ - نکتهدر برخی موارد، به وسیله قراین خاص ثابت می‌شود که «الاّ» وصفی یا استثنایی است، گاهی نیز هیچ گونه قرینه‌ای در کلام نیست؛ در چنین صورتی، مرحوم «مظفر» اعتقاد دارد اصل در کلمه «الاّ» آن است که استثنایی باشد و وصفی بودن آن به قرینه نیاز دارد. [۴]
نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج۱، ص ۵۱۰- ۵۰۵.
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۳۵، برگرفته از مقاله «الا». رده‌های این صفحه : ادوات حصر و استثنا
|