ابوالحارثاَبوالْحارِثْ، از قراء سبعه و یکی از دو راوی قرائت کسائی از قراء سبع می‌باشد. ۱ - بیوگرافیاَبوالْحارِثْ،، لیث بن خالد بغدادی (د۲۴۰ق/۸۵۴م)، یکی از دو راوی قرائت کسائی از قراء سبع می‌باشد. ۲ - هویت ابواحارثبرخی از اهل قرائت چون احمد بن حسن بطّی ، احمد بن نصر شذائی و اهوازی وی را با محدث معاصرش ابوبکر لیث بن خالد مروزی که از شاگردان مالک بوده، خلط کرده‌اند. [۱]
خطیب بغدادی، احمد بن علی، شرف اصحاب الحدیث، ج۱، ص۶۹، به کوشش محمد سعید خطیب اوغلی، آنکارا، ۱۹۷۱م.
[۲]
ذهبی، محمد بن احمد،معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۱۷۳، به کوشش محمد سعید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۳]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۲، ص۳۴، به کوشش گبرگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
از جزئیات زندگی او اطلاعی در دست نیست، حتی تاریخ وفات او را تنها در منابع متأخر چون آثار ذهبی ، [۴]
ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۱۷۳، به کوشش محمد سعید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
و ابن‌جزری [۷]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۱، ص۱۷۲، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
می‌توان یافت.۳ - اساتید قرائتاستاد اصلی او کسائی است و ابوالحارث قرائت را به طریق عرض از او فراگرفت، اما از برخی استادان دیگر چون یحیی بن مبارک یزیدی از قراء چهاردهگانه و حمزة بن قاسم احول نیز بهره برد. [۸]
ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۱۷۳، به کوشش محمد سعید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۹]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۱، ص۱۷۲، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
۴ - رواج روایت ابوالحارثگفتنی است که در میان شاگردان کسائی تنها روایت او و ابوحفص دوری به عنوان دو روایت اصلی تداول یافت [۱۰]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۱، ص۱۶۷-۱۷۲، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
و حتی روایت وی بر همتایش دوری نیز در رواج غلبه یافت، تا آن‌جا که ابن‌جزری در النشر [۱۱]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۱، ص۱۶۷-۱۷۲، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
روایت ابوالحارث را از ۴۰طریق و روایت دوری را از ۲۴طریق گردآورده است.۵ - مهمترین عوامل رواج روایت ابوالحارثشاید از مهمترین عواملی که موجب شد تا روایت ابوالحارث، روایت دیگر شاگردان کسائی چون ابوعبید ، نصیر بن یوسف و احمد بن جبیر انطاکی را که در برهه‌ای از زمان رواج داشته و حتی گاه مهم‌تر از روایت ابوالحارث تلقی می‌شده، تحت الشعاع قرار دهد، این بود که وی برخلاف جمعی از آنان از اعمال نظر شخصی و مخالفت با کسائی خودداری می‌ورزید. [۱۲]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۹۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۳]
ابن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص۶۹-۷۶، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۱۴]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲.
[۱۵]
اندرابی، احمد بن ابی‌عمر، قراءات القراء المعروفین، ج۱، ص۱۲۰-۱۲۹، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
همین خصیصه که ظاهراً بین ابوالحارث و دوری مشترک بود، باعث شد تا اختلاف بین این دو در نقل از کسائی به چند مورد معدود منحصر گردد. ۶ - عمده ترین اختلاف روایت ابوالحارث با روایت دوریمورد جدی اختلاف عمدتاً در مسائل تجویدی است، نظیر اختلاف در چند مورد اماله که ابوالحارث در آن‌ها به عدم اماله گرائیده است [۱۶]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۷]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۱۴۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۸]
ا بن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص۱۱۲، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۱۹]
ابن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص ۱۱۵، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۲۰]
ابوعمروداني،عثمان بن سعيد،التيسير،ص ۵۱ - ۵۲به كوشش اوتوپرتسل،استانبول،۱۹۲۰م؛
. تنها در مورد امکان ادغام لام ساکن شده بر اثر جزم در حرف ذال، مانند «مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ»، ابوالحارث ادغام را برگزیده است. [۲۲]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۱۲۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۲۳]
ابن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص۹۷، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
در شواذ قرائات نیز یک مورد دیده می‌شود که ابوالحارث برخلاف دوری اماله را ترجیح داده است. [۲۴]
ابن خالویه، حسین بن احمد، مختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۱۳۷، به کوشش گبرگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
اما چند مورد اختلاف نقل شده در مسائل غیرتجویدی را، نظیر اختلاف در حرکت میم «یَطْمِثْهُنَّ» در دو آیه به ضمه یا کسره، نمی‌توان جدی تلقی کرد، (زیرا در همه موارد قول به تخییر از شخص کسائی نقل شده است. [۲۷]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۶۲۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۲۸]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۶۴۴، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۲۹]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۶۷۱، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۳۰]
ابن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص۴۲۴-۴۲۵، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۳۱]
ابن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص۴۴۱، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۳۲]
ابن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص۴۶۰، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۳۳]
ابوعمرودانی، عثمان بن سعید، التیسیر، ج۱، ص۲۰۷، به کوشش اوتوپرتسل، استانبول، ۱۹۲۰م.
[۳۴]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۲، ص۲۱۷، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
[۳۵]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۲، ص۳۸۱-۳۸۲، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
[۳۶]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۲، ص۳۹۷-۳۹۸، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
۷ - شاگردانمهمترین شاگرد ابوالحارث که قرائت کسائی از طریق او به ابن مجاهد ، ابوبکر ابن کامل ، احمد بن حسن بطی و دیگران رسیده، محمد بن یحیی کسائی صغیر است. [۳۷]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۹۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۳۸]
ابن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، ج۱، ص۷۱-۷۲، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۳۹]
اندرابی، احمد بن ابی‌عمر، قراءات القراء المعروفین، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۴۰]
ابوعمرودانی، عثمان بن سعید، التیسیر، ج۱، ص۱۶، به کوشش اوتوپرتسل، استانبول، ۱۹۲۰م.
[۴۱]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
شاگرد دیگر وی سلمة بن عاصم بغدادی است که روایت ابوالحارث را به ثعلب و محمد بن فرج غسانی انتقال داده است. [۴۲]
ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، ج۱، ص۹۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۴۳]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
فضل بن شاذان رازی و یعقوب بن احمد ترکمانی نیز در قرائت از او بهره گرفته‌اند. [۴۴]
ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۲، ص۳۴، به کوشش گبرگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
۸ - اساتید حدیثابوالحارث به گونه محدودی به حدیث پرداخته است. او از استادش یزیدی حدیث شنیده ۹ - شاگردحدیثو شاگردش کسائی صغیر در حدیث نیز از او روایت کرده است. [۴۶]
خطیب بغدادی، احمد بن علی، شرف اصحاب الحدیث، ج۱، ص۶۹، به کوشش محمد سعید خطیب اوغلی، آنکارا، ۱۹۷۱م.
۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، به کوشش گبرگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. (۲) ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد. (۳) ابن خالویه، حسین بن احمد، مختصر فی شواذ القرآن، به کوشش گبرگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م. (۴) ابن‌مجاهد، احمد بن موسی، السبعه، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م. (۵) ا بن مهران، احمد بن حسین، المبسوط، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م. (۶) ابن ندیم، الفهرست. (۷) ابوعمرودانی، عثمان بن سعید، التیسیر، به کوشش اوتوپرتسل، استانبول، ۱۹۲۰م. (۸) اندرابی، احمد بن ابی‌عمر، قراءات القراء المعروفین، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م. (۹) خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. (۱۰) خطیب بغدادی، احمد بن علی، شرف اصحاب الحدیث، به کوشش محمد سعید خطیب اوغلی، آنکارا، ۱۹۷۱م. (۱۱) ذهبی، محمد بن احمد، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۲) ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سعید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالحارث»،ج۵، ص۲۰۵۶. رده‌های این صفحه : قرآن شناسی | قراء سبعه
|