إنجیلاِنْجیل، هر یک از ۴ کتاب اول عهد جدید که به ترتیب منسوب به متی، مرقس، لوقا و یوحناست. ۱ - معناواژه انجیل معرّب اوانگلیون۱ یونانی و اوانگلیوم۲ لاتینی است و اصلاً به معنای مژدگانی، مژده و بشارت آمده است. [۱]
حداد، یوسف دره، الدفاع عن المسیحیة فی انجیل بحسب متی، ج۱، ص۲۹، بیروت، ۱۹۸۸م.
[۲]
عهد عتیق،۴:۱۰.
[۳]
عهد عتیق،۴۰:۹.
[۵]
جوالیقی، موهوب، المعرب، ج۱، ص۲۳، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
در آغاز ظهور حضرت عیسی (ع) این کلمه به معنای بشارت‌ِ بخشایش و ظهور ملکوت خداوند، [۶]
عهد جدید،۱:۱۴.
[۷]
عهد جدید،۴:۲۳.
[۸]
عهد جدید،۹:۳۵.
و در عصر حواریان و رسولان به مفهوم مژده ظهور پسر با عزت خدا و رستاخیز او و نیز معانی دیگر مرتبط با آن به کار رفت.این « بشارت » بعدها (از حدود نیمه دوم قرن ۱م) تدوین شد و نوشته‌های متعددی در آن باره پدید آمد. در نیمه دوم قرن ۲م یوستینوس نخستین کسی بود که به «خاطرات رسولان» اشاره کرد و آن‌ها را «انجیل‌ها» خواند از آن پس انجیل به تدریج مفهوم نوشته‌ای را به خود گرفت که دربردارنده بشارت به معنای خاص مسیحی آن بود و حتی بر متن‌های آپوکریفی که در زمره کتاب‌های رسمی و مورد قبول کلیسا قرار نگرفتند، نیز اطلاق شد به هر روی، فراوانی اینگونه کتب، موجب ظهور فرایند تعیین کتب معتبر مسیحی و شکل‌گیری عهد جدید شد. نخستین نشانه‌های این فرایند که به معتبر شناختن انجیل‌های چهارگانه انجامید، در آثار شخصیت‌های متقدم مسیحی دیده می‌شود. ۲ - اقسامهر یک از انجیل‌های چهارگانه در بردارنده روایاتی درباره زندگی و تعالیم عیسی مسیح (ع) اند که از نظر موضوع و سبک و سیاق ارائه مطالب گونه‌ای خاص محسوب می‌شوند. ۲.۱ - متیاین کتاب که در تمام نسخه‌های کهن یونانی اولین انجیل، و در اکثر نسخ نخستین کتاب عهد جدید است، مشتمل بر ۳بخش است. بعضی‌ازمحققان‌معاصر، برخلاف‌شخصیت‌های مسیحی کهن این انجیل را نوشته متی نمی‌دانند؛ اما در عین حال، برخی نیز برآنند که متای حواری، در اواخر سده ۱م مجموعه‌ای از سخنان عیسی (ع) را به نام «لوگیا۵» گرد آورد و سپس آن را با انجیل مرقس درهم آمیخت و انجیلی دیگر خطاب به یهودیان و برای رد انتقادات آنان نگاشت. ۲.۲ - مرقساین کتاب کوتاه‌ترین اناجیل چهارگانه و مشتمل بر اجزاء مستقلی است که در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان آن را به ۵ بخش تقسیم کرد. محققان متقدم و متأخر همه در انتساب این انجیل به مرقس متفقند، ولی در اینکه او همان‌مرقس مذکور در «اعمال رسولان» است، اختلاف‌نظر دارند ۲.۳ - لوقااین کتاب سومین انجیل، و خود بخش اول از کتابی دو بخشی است که عموماً لوقا - اعمال (انجیل لوقا و «اعمال رسولان») نامیده شده، و هر دو بخش را یک تن نوشته است. در این انجیل دیدگاهی تاریخ‌نگارانه و دقیق مشاهده می‌شود و می‌توان آن را مشتمل بر ۸ جزء، از ظهور یحیی تعمید دهنده تا رستاخیز عیسی (ع) دانست. ۲.۴ - یوحنااین کتاب چهارمین انجیل در مجموعه عهد جدید است که به ادله سبک‌شناسانه و ویژگی‌های کلامی و مسیح‌شناسی خاص خود با دیگر اناجیل تفاوت دارد. با آنکه در تحقیقات دو سده اخیر، به ویژه در آثار بولتمان۷، کاربرد تعابیر و مفاهیمی چون نور و ظلمت و خیر و شر در انجیل یوحنا، به تأثیر آراء ایرانی و یونانی و گنوسی نسبت داده شده، ولی کشف و بررسی طومارهای بحرالمیت نشان می‌دهد که این مفاهیم در قرن اول میلادی و پیش از آن متداول بوده است. انجیل یوحنا علاوه بر حوادث جلیل، به رخدادهای اورشلیم نیز نظر دارد. الیکات، و متن آن نشان می‌دهد که نویسنده با فرهنگ و خصوصیات اقلیمی فلسطین کاملاً آشنا بوده، و متون کهن آرامی و اناجیل دیگر را در دست داشته است. سنن مسیحی و آباء کلیسا این انجیل را نوشته یوحنا پسر زبدی می‌دانند، گرچه بعضی از محققان معاصر در صحت این انتساب تردید کرده‌اند؛ ولی به هر حال، بعضی کشفیات و تحقیقات حاکی از آن است که این انجیل در اواخر قرن ۱ یا اوایل قرن ۲م نوشته شده است. ۳ - رابطه بین انجیل‌های چهارگانهبررسیهای تطبیقی انجیل‌های چهارگانه مؤید نوعی ارتباط میان ۳ انجیل نخست و تفاوت آشکار آن‌ها با انجیل یوحنا ست. از این رو، انجیل‌های متی، مرقس و لوقا را انجیل‌های «هم نظر»، و مسأله شباهتها و اختلاف‌های آن‌ها را که موضوع بحث‌های دراز بوده است، «مسأله هم نظری» خوانده‌اند. در این باره نظریات مختلفی ابراز شده است که برخی پذیرفتنی، و برخی ناپذیرفتنی می‌نماید؛ از آن میان، دو فرضیه اهمیت و قطعیت بیشتری یافته است: نخست فرضیه گریسباخ است که انجیل متی را کهن‌ترین اناجیل، و انجیل مرقس را برگرفته از انجیل متی و لوقا می‌داند؛ دوم فرضیه تقدم مرقس است که این انجیل را کهن‌تر از همه می‌داند و برای رفع بعضی اشکالات، به وجود یک منبع شفاهی یا کتبی متقدم، از سخنان عیسی (ع) قائل شده است. ۴ - دیدگاه قرآندر آیات متعددی از قرآن کریم از انجیل به عنوان کتابی آسمانی سخن رفته و پذیرش حقانیت آن از سوی مسلمانان از شروط ایمان دانسته شده است. بدین سبب، انجیل نزد مسلمانان تقدس و حرمتی خاص دارد و در برخی ادعیه و اذکار به آن سوگند یاد شده است. [۱۷]
مسلم بن حجاج، صحیح، ج۴، ص۲۰۸۴، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م.
[۱۸]
ابوداوود سجستانی، سلیمان، سنن، ج۴، ص۳۱۲، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، داراحیاء السنة النبویه.
[۲۰]
ابن طاووس، علی، اقبال الاعمال، ج۱، ص۳۲۷، چ سنگی، ۱۳۲۰ق.
[۲۱]
ابن طاووس، علی، اقبال الاعمال، ج۱، ص۳۴۳، چ سنگی، ۱۳۲۰ق.
۴.۱ - دعوت از مسیحیان به ایمان و عمل به انجیلدر سوره مائده بارها مسیحیان به ایمان و عمل به انجیل فراخوانده شده‌اند، ولی این پرسش همواره مطرح بوده که مراد، عمل به کدام انجیل است؛ چه، از تاریخ مسیحیت بر می‌آید که مسیحیان به انجیلی واحد که الفاظ آن وحی باشد، باور ندارند و نزد آن‌ها اناجیل چهارگانه در آغاز عهد جدید، معتبر است. اما برپایه نگرشی که از عهد صحابه وجود داشته، چنین تصور می‌شده است که تا عهد پیامبر اکرم (ص)، برخی از روحانیان حقیقت‌جوی مسیحی، نسخه‌هایی از انجیل اصیل در دست داشته‌اند و مدلول آیات قرآنی ناظر بر همین انجیل راستین بوده است. [۲۵]
نسایی، احمد، سنن، ج۸، ص۲۳۱-۲۳۳، قاهره، ۱۳۴۸ق.
[۲۶]
سیوطی، الدر المنثور، ج۶، ص۱۷۷- ۱۷۸، قاهره، ۱۳۱۴ق.
[۲۷]
ترمذی، محمد، سنن، ج۵، ص۶۷۴، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
[۲۸]
بیرونی، ابوریحان، درباره سلمان فارسی و انجیل راستین او، الا¸ثار الباقیة، ج۱، ص۲۳ ، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
در منابع تفسیری و اعتقادی اسلامی، باور به بقای انجیل راستین تا عهد پیامبر اکرم (ص)، به عنوان پایه‌ای برای تفسیر آیات مربوط به آن مطرح گشته است [۲۹]
ابن تیمیه، احمد، مجموعه الرسائل الکبری، ج۱، ص۷۸-۷۹، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
در حالی که بعضی، دعوت قرآن به اقامه انجیل را مفهومی تعریضی دانسته، و آورده‌اند که مراد از عمل به انجیل حقیقی، اقامه خود قرآن است. [۳۰]
شهرستانی، محمد، الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۱، به کوشش محمد بدران، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
۴.۲ - مضامینقرآن کریم انجیل را دربردارنده « هدایت و نور» و «مواعظی برای اهل تقوا » دانسته است و دانشمندان مسلمان نیز بر همین پایه آن را وصف کرده‌اند. [۳۳]
شهرستانی، محمد، الملل و النحل، ج۱ ص۱۹۰، به کوشش محمد بدران، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
قرآن اشاراتی به مضامین انجیل نیز دارد و در روایات اسلامی سوره‌های مئین (از اسراء تا ۷ سوره) به عنوان جایگزین قسمتی از انجیل معرفی شده‌اند. [۳۴]
دارمی، عبدالله، سنن، ج۲، ص۴۵۳، دمشق، ۱۳۴۹ق.
در قرآن بارها نقل صریح از مضامین انجیل نیز بازتاب یافته است [۳۹]
عهد جدید۱۳:۲۴ ،بب.
[۴۰]
عهد جدید، ۴:۲۶ بب،.
[۴۱]
عهد جدید، ۸:۴، بب، .
و علاوه بر نقل صریح، برخی از پژوهشگران در پی آن بوده‌اند تا به نقل‌هایی غیر صریح از انجیل در قرآن دست یابند، اما از دریچه باورهای اسلامی، چنین کاوشی بی‌نتیجه خواهد بود، چه حتی اگر انجیل راستین هم در دست بود، از آن‌جا که هم آن و هم قرآن از سرچشمه وحی صادر گشته، همخوانی در آن‌ها به مفهوم نقل نمی‌توانست بوده باشد.با این حال، برخی از علمای غیراسلامی در بررسی‌های تطبیقی خود کوشیده‌اند تا با یافتن همسانی‌هایی میان قرآن و اناجیل موجود، برخی از مضامین قرآن را بازتابی از مضامین انجیل بشمارند. در این مقایسه‌ها موضوعاتی چون احوال حضرت مریم (ع)، ولادت حضرت عیسی (ع) و معجزات او و داستان حضرت یحیی (ع) به خصوص مورد توجه قرار گرفته است. در اناجیل موجود، مضامینی چون تثلیث و تصلیب آمده که در قرآن بر بطلان آن تصریح شده، و همین امر مسلمانان را نسبت به مضامین اعتقادی اناجیل بدگمان کرده است؛ اما در باب مضامین اخلاقی وضع دیگری حاکم است. مسلمانان برپایه این دیدگاه که سخنان حکمت‌آموز را نزد هر کس یافت شود، باید همچون گمشده‌ای بازجست، [۴۲]
ترمذی، محمد، سنن، ج۵، ص۵۱، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
[۴۳]
نهج البلاغه،حكمت ۸۰.
نسبت به اندرزهای انجیل نیز چنین نگرشی داشتند.از این‌رو، در بسیاری از منابع اسلامی اعم از آثار حدیثی، ادبی و اخلاقی می‌توان اندرزهایی منقول از انجیل را باز یافت. [۴۴]
ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، ج۲، ص۲۸۵، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۴۵]
ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، ج۳، ص۱۴۵، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۴۶]
بیهقی، علی، معارج نهج‌البلاغه، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، قم، ۱۴۰۹ق.
[۴۷]
بیهقی، علی، معارج نهج‌البلاغه، ج۱، ص۴۳۳، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، قم، ۱۴۰۹ق.
[۴۸]
سعدی، گلستان، ج۱، ص۱۸۹، به کوشش محمدعلی فروغی، تهران، ۱۳۷۵ش.
[۴۹]
ابن شعبه، حسن، تحف العقول، ج۱، ص۵۰۱ بب، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۷۶ق.
در رتبه بعد باید به برخی استفاده‌ها از مضامین انجیل در باب قصص نیز اشاره کرد. ۵ - جایگاه انجیل نزد شیعهبه عنوان اشاره به جایگاه انجیل نزد شیعه امامیه باید گفت مطابق شماری از روایات، نسخه اصیل انجیل به عنوان میراث نبوت ، از پیامبر (ص) به حضرت علی (ع)، و سپس به امامان دیگر منتقل شده، و از این رو، گاه نقل قول‌های صریح از انجیل در احادیث مستند به امامان (ع) آمده است. [۵۳]
کلینی، محمد، الکافی، ج۱، ص۴۴-۴۵، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۷۷ق.
۶ - فهرست منابع(۱) قرآن کریم. (۲) نهج البلاغه. (۳) عهد جدید. (۴) عهد عتیق. (۵) ابن تیمیه، احمد، مجموعه الرسائل الکبری، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۶) ابن شعبه، حسن، تحف العقول، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۷۶ق. (۷) ابن طاووس، علی، اقبال الاعمال، چ سنگی، ۱۳۲۰ق. (۸) ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۹) ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م. (۱۰) ابن منظور، لسان. (۱۱) ابوداوود سجستانی، سلیمان، سنن، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، داراحیاء السنة النبویه. (۱۲) بیرونی، ابوریحان، الا¸ثار الباقیة، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م. (۱۳) بیهقی، علی، معارج نهج‌البلاغه، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، قم، ۱۴۰۹ق. (۱۴) ترمذی، محمد، سنن، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م. (۱۵) جوالیقی، موهوب، المعرب، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م. (۱۶) حداد، یوسف دره، الدفاع عن المسیحیة فی انجیل بحسب متی، بیروت، ۱۹۸۸م. (۱۷) دارمی، عبدالله، سنن، دمشق، ۱۳۴۹ق. (۱۸) زمخشری، محمود، الکشاف، قاهره، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م. (۱۹) سعدی، گلستان، به کوشش محمدعلی فروغی، تهران، ۱۳۷۵ش. (۲۰) سیوطی، الدر المنثور، قاهره، ۱۳۱۴ق. (۲۱) شهرستانی، محمد، الملل و النحل، به کوشش محمد بدران، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. (۲۲) صفار، محمد، بصائر الدرجات، تهران، ۱۴۰۴ق. (۲۳) کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۷۷ق. (۲۴) مسلم بن حجاج، صحیح، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م. (۲۵) نسایی، احمد، سنن، قاهره، ۱۳۴۸ق. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «إنجیل»، ج۱۰، ص۴۰۳۶. |