کتاب القضاء (میرزا حبیب‌الله)کتاب القضاء تألیف آیة الله شیخ میرزا حبیب الله رشتی قدس سره بوده و درباره مسائل قضاء است. ۱ - درباره مساله قضاءمبانی قضایی شریعت اسلام با مبانی قراردادی قضاوت در قوانین روز غربی که در بیشتر کشورهای اسلامی نیز متداول است تفاوت بسیار دارد، اسلام برای قاضی و طرفین دعوا و مواد قضایی شرایط بسیاری نهاده که در آنها به جنبههای روحی، تربیتی و پرورشی بیش از جنبههای مادی اهمیت داده شده، البته جنبه مادی را هم رها نکرده و به مقدار معقول بدان پرداخته است. اسلام در تشریعات فقهی و تعالیم دیگر خود سعی بر این دارد که در ضمیر و باطن هر انسانی یک بازدارنده دینی و اخلاقی قرار داده تا وی را در رفتار و اخلاق و حتی در نیت هایش به سوی خیر و آرامش و حفظ منافع همگانی و فردی هدایت کند، و تنها به گماشتن نگاهبانی بر اعمال و کارهای وی و وضع قوانینی خشک برای جلوگیری از سرکشی‌های شهوتها و هیجاناتی که بیشتر اوقات بر عقل غالب میشوند کفایت نمیکند. تجربه نشان داده که وضع قوانین و نگاهبانانی بر رفتار مردم در جلوگیری از فجایعی که دامنگیر بشریت شده کفایت نمیکند، کشورهای پیشرفتهای هستند که به دلیل تکیه بر قوانینی که توسط افرادی بی ارتباط با ضمیر و تربیت وجدان بشری وضع شده‌اند مبتلا به مشکلات اخلاقی و اجتماعی بزرگی گشته‌اند. ۱.۱ - لزوم وجود بازدارندهانسان اگر در خود بازدارنده‌ای نبیند که وی را به خاطر هر کار کوچک و بزرگی بازخواست کند، دیگر هیچ چیزی وی را از انجام خواستهها و منافع شخصیش باز نمیدارد، چنین شخصی همیشه به دنبال مخفی کردن کارهای خلاف خود است، و شاید گاهی شناخته شده و قانون وی را بازخواست کند اما غالبا کارهای مخفیانه اش معلوم نمیشود و تبعاتش وبالی برای جامعه میشود. حتی خود واضع قانون نیز اگر دینی که وجدانش را به راه راست خوانده و ضمیر انسانیش را زنده کند نداشته باشد، از راه راست منحرف گشته و قوانینی وضع میکند که حق مستضعفین را پایمال میکند، به همین دلیل هم میبینیم که دولتهای استعمارگر مرتکب جنایتهای غیر انسانی میشوند و آنگاه با وضع قوانینی سعی در توجیه کارهای خود و ایجاد اختناق و نابودی آزادی میکنند و کار خود را عدالت قانونی و دفاع از حقوق بشر مینامند. به همین دلیل هم اسلام پیش از اینکه سعی بر قرار دادن مراقبینی بر اعمال مردم داشته باشد تلاش بر ایجاد بازدارنده‌ای درونی از انجام تخلفات و جرایم دارد، چرا که اسلام میخواهد فساد را از ریشه کنده و انسان را به گونه‌ای تربیت کند که دوستدار خیر و خوبی بوده و در رفتار و گفتار و نیتهایش پیرو راه راست باشد. پس قضاوت اسلامی مبانی خاص خود را دارد که پیش از توجه به نگهبان ظاهری به تربیت وجدان و درون اهمیت میدهد، و در او حس مسؤولیت در برابر خداوند متعال و دین را زنده کرده وی را به وظایفش در قبال دیگران رهنمون میشود. در دلالت بر گفتمان همین بس که فقها عدالت را در قاضی شرط دانسته‌اند، عدالت به این معنی که باید از ظلم در قضاوت خوددار بوده و در مورد اموال و انفس تجاوز نکند و دیدگانش را از اعراض و نوامیس فروخواباند. این شرط در جلوگیری از انحرافاتی که بدون این شرط گریبانگیر قضاوت میشود مدلول خاص خود را دارد. ۱.۲ - ضرورت تجدید علوم اسلامیدر این دوره که کشورهایمان اجرای قوانین اسلام را تجربه میکنند، ضرورت تجدید علوم اسلامی و احیای آنها در سطوح مختلف و اشکال گوناگون علمی بیش از پیش حس میشود، از تدریس و پژوهش گرفته تا نگارش و تالیف و نشر مؤلفات ارزشمند بزرگان پیشین. پایههای دولت اسلامی استوار نمیگردند مگر پس از گسترش معارف صحیح و بیشائبه اسلام در میان جامعه و مردم، پخش و گسترش معارف اسلامی مؤثرترین راه در تربیت افرادی با ایمان راسخ است که چون کوههای استوار در برابر کفر و انحراف بایستند و هیچ تندبادی که از آن سوی مرزهای مسلمین وزیدن گرفته آنها را از جای خود تکان ندهد. و چه خوب کردند مرجع دینی آیة الله العظمی سید محمد رضا گلبایگانی قدس سره، زمانی که در سطح عالی فقهی در حوزه علمیه قم شروع به تدریس قضاء کردند تا فقهای مجتهدی برای قضاوت تربیت کرده و مسائل و فروع آن را به ایشان آموزش دهند. ایشان همچنین در کنار تدریسشان رغبت بسیار خود به احیای برخی مؤلفات مهم بزرگان پیشین در این موضوع را ابراز داشتند تا افقهای تازه‌ای پیش روی طلاب علوم دینی باز شده و بر آراء و نظرات فقهی بیشتری در مساله آشنا شوند. یکی از تالیفات منتخب در این زمینه" کتاب القضاء" نوشته فقیه جلیل القدر و محقق توانا شیخ مقدس میرزا حبیب الله رشتی - تغمده الله برحمته و رضوانه- است، این کتاب کتاب ارزشمندی است که به استدلال برای مسائل و فروع اهمیت بسیاری داده و در آنها بحث ماهرانه‌ای انجام میدهد که طلاب حوزوی را بر ژرفنگری فکری و فقهی و خروج از سطحی نگری در استنباط و اجتهاد آموزش میدهد. ۲ - روش تحقیق کتابدر تصحیح و مقابله این کتاب از نسخههای زیر استفاده شده: ۱- نسخه آیة الله سید مصطفی حسینی خوانساری، این نسخه به خط پدر بزرگوار ایشان آیة الله سید احمد حسینی خوانساری است، که در ضمن مجموعه‌ای متضمن قسمت فقهی کتاب" الاقتصاد الهادی الی سبیل الرشاد" شیخ طوسی نوشته شده و در پایان آن اینگونه آمده: " لقد وقع الفراغ من نسخ هذا الکتاب الشریف بتوفیق الله و عونه بید العبد الآثم اقل السادة احمد بن محمد رضا الحسینی فی یوم السابع من ربیع الثانی من عام الخامس و الاربعین و ثلاثمائة بعد الالف". این نسخه، جدا از برخی اشتباهات و تحریفاتی که دارد نسخه کاملی است. ۲- نسخه علامه شیخ رضا استادی، این نسخه از ابتدای کتاب تا چیزی حدود یکسوم آن است، و هی مصححة مقابلة جیدة علیها تملک الشیخ اسحاق ابن المؤلف و لعله هو الذی قابلها و صححها. ما در این کتاب اشتباهات ادبی سهوی مؤلف را تصحیح و احادیث آن را استخراج کرده‌ایم و با اضافه عناوینی به کتاب خواننده را در شناخت موضوع هر بخش کمک کرده‌ایم، ضمنا برای مشخص شدن اضافات از اصل کتاب آنها را میان کروشه گذاشته‌ایم. ۳ - منبعنرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |