کارکردهای حوزه‌های دینیمراد از کارکردهای حوزه‌های دینی در این مقاله وظایف حوزه‌های دینی است؛ یکی از وظایف و کارکردهای اساسی حوزه‌های دینی؛ اصلاح، ارشاد و هدایت است که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود. ۱ - اصلاح و ارشاد در زمان پیامبرپیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای اصلاح تمام امور حیات انسان مبعوث شده است و پس از انجام ماموریت ۲۳ ساله موفق شده بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را اصلاح نماید و در این راستا قوانین مدون و محکم بنام وحی از سوی خداوند برای استمرار اصلاح در جوامع بشری آورد و خودش درحد قدرت آنها را به اجرا گذاشت. [۱]
رک: آیتی، ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، چاپ ششم، تهران، دانشگاه ۱۳۷۸ ص۱۸۰ تا ص۴۶۵.
[۲]
زرین کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹، ص۴۰-۳۱.
۲ - اصلاح و ارشاد پس از رحلت پیامبرپس از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با کجروی برخی از صحابه راه طی شده پیامبر متروک شده و به وصیتش درباره استمرار راه نبوت عمل نشد. این انحراف از این زمان آغاز شد و اصلاح گری در تمام امور از سیر و روند تکاملی خارج گردید. اندک زمانی در دوره زمامداری امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) وقفه‌ای در کجروی‌ها و انحرافات ایجاد شد و آن حضرت روش پیامبر را در مدت کوتاه خلافت خویش در پیش گرفت. [۳]
ر. ک: یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ترجمه آیتی، چاپ ۷، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۷۴، ج۲، ص۷۴.
ولی پس از شهادت آن حضرت کجروی دگرباره با سرعت تمام آغاز شد تا جایی که امام حسین (علیه‌السّلام) با نثار جان خویش اصلاح در امت جدش را در پیش گرفت، راهی که امام حسین (علیه‌السّلام) در متن اسلام به وجود آورد پس از نهضت عاشورا برای حرکت اصلاح الگو شد چون امام حسین به صراحت فرمود که من برای اصلاح قیام می‌کنم. [۴]
ر. ک: مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، چاپ چهل و دوم، تهران، صدرا، ۱۳۸۱، ج۱، ص۲۰۷.
۳ - اصلاح و ارشاد توسط علماائمه و علمای اسلام همواره با عنصر تبلیغ و ارشاد و هدایت در فکر اصلاح جامعه اسلامی بوده‌اند و این علیرغم این بوده است که استیلای سلاطین و حاکمان در پیشرفت این اهداف و پیشبرد اصلاح یکی از موانع مهم راه و هدف بوده است. علمای حوزوی هر یک نقش مهمی در عصر خود در این راه ایفا کرده‌اند، ارشاد و هدایت به راه و سیره رسول خدا از اهداف و وظایف حوزه‌های دینی بوده و فلسفه شکل‌گیری این مراکز مهم علمی نیز همین بوده است. ۴ - ابزارهای علما برای اصلاحعلما برای پیش برد اهداف اصلاح گرایانه خود از ابزارهای متعددی بهره گرفته‌اند: آنان در راه اصلاح با اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر از ابزارهای فرهنگی سود جسته و به هدایت و ارشاد مردم پرداخته‌اند این ابزارهای فرهنگی متعدد و در طول زمان با توجه به متقضیات زمان متغیر بوده است از جمله: ۴.۱ - تاسیس مراکز علمیپی ریزی مراکز فرهنگی و تربیت نیرو از اساسی‌ترین اقدامات برای ایجاد زمینه‌های اصلاح طلبی می‌باشد. چون هر گروهی برای اجرای برنامه‌های خود نیاز اولیه را باید تامین کند، در زمینه فرهنگ اولین شرط «وجود نیروهای متخصص» آشنا با فرهنگ مورد نظر است، برای تربیت این نیروها امکاناتی نظیر محل اجتماع و دریافت برنامه‌های خاص و تعلیم و تربیت است که در طول تاریخ جهان اسلام این مراکز همواره وجود داشته و به انجام وظایف خود با وجود نوسانات مختلف اشتغال داشته است. [۵]
غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسائی، چاپ دوم، تهران، دانشگاه۱۳۷۲، ص۱۷۸- ۴۸.
۴.۲ - استقرار نیروهای فرهنگیاستقرار نیروها در مراکز مختلف اجتماعی و در میان اقشار و طبقات مختلف بر اساس نیازهای فرهنگی از بهترین اهداف حوزه‌ها در زمینه ارشاد و اصلاح می‌باشد و مسئله تبلیغ از بهترین ابزارهای فرهنگی است که از دیر باز در اختیار حوزه‌های علمیه بوده است و بر اساس همین ابزار بوده که حوزه در پیشبرد اهداف فرهنگی موفق بوده است. نهاد تبلیغ در واقع یک نهاد بسیار گسترده و پر ثمر است که حوزه ارتباط خود را با متن مردم به این وسیله حفظ نموده است لذا مردمی‌ترین نهاد اجتماعی و فرهنگی، حوزه بوده که بوسیله تبلیغ این فرآیند تحصیل شده است بنابراین پس از مرحله تاسیس مراکز علمی فرهنگی و گزینش نیروهای لازم و اتمام دوره‌های تربیتی آنها، نوبت به استقرار این نیروها در مراکز مختلف اجتماعی، شهری، روستایی و… می‌رسد که به اصلاح امور فرهنگی و مذهبی مردم با امکانات و روشها و زمینه‌های موجود در فرصت‌های مناسب اقدام کنند و مسئله اصلاح با ارشاد و هدایت تحقق و عینیت یابد. پس یکی از اهداف حوزه‌ها از تربیت و جذب نیرو اهتمام به امر تبلیغ است و تبلیغ یکی از ابزارهای مهم اصلاح می‌باشد. [۶]
سیدکباری، سیدعلی‌رضا، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، چاپ اول، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۸، ص۱۰۸.
۴.۳ - تالیف کتب و مقالاتیکی از وظایف مهم مراکز فرهنگی و آموزش حوزه‌های علمیه در طول تاریخ، ایجاد زمینه‌های اصلاح در اقشار مختلف اجتماعی به ویژه کسانی است که از تحصیلات برخوردار هستند، یکی از مهمترین راهکارهای دست یافتن به این مهم تدوین مقالات و ترجمه معارف و تدوین منابع مهم در موضوعات مورد نیاز جامعه و اقشار گوناگون می‌باشد، در این راستا علمای بزرگ حوزه کارهای گوناگونی انجام داده‌اند، و بر طبق نیازها و اقتضائات زمانی و مکانی به تالیف و ترجمه و تدوین کتاب‌های فراوانی پرداخته و آنها را به زبانهای متعدد ترجمه و در سطح قابل فهم برای تمام طبقات در سطوح مختلف علمی ارائه کرده‌اند. در پایان می‌توان به این نتیجه رسید که یکی از کارکردهای حوزه در طول تاریخ، رویکرد اصلاحی در عرصه‌های مختلف جامعه بوده است، که بر پایه ارشاد و هدایت استوار گردیده و در این راستا حوزه‌ها با ابزارهای متعددی در عرصه‌های گوناگون به اصلاح امور پرداخته و زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی آنرا بوجود آورده‌اند، در برخی از مراحل تاریخ نتیجه حرکت اصلاحی حوزه منجر به تغییر ساختار سیاسی جامعه گردیده است که به تبع آن تمام ساختارها و نمادهای اجتماعی تغییر و به سوی اصلاح ترقی نموده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایتاندیشه قم، برگرفته از مقاله «اصلاح، ارشاد و هدایت؛ کارکردهای حوزه‌های دینی»، تاریخ بازیابی۹۷/۳/۷. |