زمان تقریبی مطالعه: 15 دقیقه
 

پیری محمدپاشا




پیریْ‌ مُحَمَّدْ‌پاشا (د۹۳۹ق/۱۵۳۲م)، دولتمرد عثمانی و صدر اعظم سلطان سلیم اول و پسرش سلیمان قانونی می‌باشد.


۱ - معرفی اجمالی


تاریخ تـولد او روشن نیست. وی در قره‌مان (لارنده) یا آماسیه متولد شد و همان‌جا پرورش یافت.
[۱] ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
[۲] هامرپورگشتال، یوزف، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ زکی علی‌آبادی، ج۲، ص۹۵۵، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، ۱۳۶۷ش.
برخی مآخذ از او با لقب «پیر» نیز یاد کرده‌اند.
[۳] حاشیۀ ۲، Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.
[۴] پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
[۵] عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۲-۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
وی نسب خود را از طـریق جمال‌الدین آق‌سرایی به ابوبکر خلیفۀ اول می‌رساند
[۶] ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
[۷] عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۲-۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
و به سبب انتساب به همین جمال‌الدین به جمالی نیز معروف ‌است‌.
[۸] عطایی، عطاء‌الله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۱۰۲، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
[۹] مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۴، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
پدرش محمد جلال‌الدیـن پسر احمد چلبی ونیای مادری‌اش مـولانا‌حمزة‌الدین‌ لارنده‌ای‌ قره‌مانی است
[۱۰] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.
و به این سبب، او را قره‌مانی هم خوانده‌اند.
[۱۱] پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.


۲ - مناصب


پیری محمد در شهر آماسیه از عالـمان زمـان خود کسب علم کرد و پس از اتمام تحصیل، در شهرهای صوفیه، سیلوری، غَلطه (گالاتا)، بر مسند قضا نشست، و همچنین تولیت «عمارت عامرۀ» سلطان محمد دوم فاتح در استانبول را نیز بر عهده داشت.
[۱۲] ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
[۱۳] مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۴، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
وی در زمان بایزید دوم عثمانی، دفتردار خزانۀ عامره شد
[۱۴] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.
و در زمان سلطان سلیم نیز سمت «باش دفتردار» (مسئـول کل امـور مالی
[۱۵] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۲۶۶، باب دفترداری.    
) را بر عهـده گرفت و با همین عنوان در جنگ چالدران همراه سلیم بود.
[۱۶] عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۲-۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
[۱۷] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۳۴-۱۳۵، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
چون سلیم به چالدران رسید، برخی امیران عثمانی خواهان استقرار و استراحت لشکر در آن‌جا بودند، لیکن پیری محمد پاشا با توجه به وجود عناصر شیعه در میان سپاه عثمانی و احتمال پیوستن شبانۀ آن‌ها به لشکر ایران پیشنهاد کرد که بدون اتلاف وقت به حمله بپردازند.
[۱۸] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۳۴-۱۳۵، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
سلیم این نظر را پذیرفت و به همین سبب، گفتـه‌اند که پیری پاشا همیشـه مورد توجـه سلیم بـود.
[۱۹] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.

پس از پیروزی سلیم در چالدران،
[۲۰] روملو، حسن، احسن التواریخ، ج۱، ص۱۴۳ بب‌، به کوشش چ ن سدن، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۲۱] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۳۴-۱۴۰، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
محمد‌پاشا همراه با دوقه‌ کین‌زاده‌احمد (صدر اعظم) و ادریس بدلیسی برای تصرف تبریز و فراهم آوردن مقدمات ورود و پذیرایی از سلیم، به این شهر رفتند.
[۲۲] منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۵، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.


۳ - کسب مقام وزارت


سلطان سلیم پس از ۸ روز اقامت در تبریز
[۲۳] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۰-۱۴۱، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۲۴] پارسا‌دوست، منوچهر، شاه اسماعیل اول، ج۱، ص۴۸۷، تهران، ۱۳۷۵ش.
ناچار به بازگشت شد. چون به نخجوان رسید،
مصطفی پاشا را که سبب ناخشنودی ینی‌چریان از ادامۀ جنگ می‌دانست، از مقام خود عزل،
[۲۵] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
و پیرمحمد پاشا را به جای او به وزیر سومی منصوب کرد
[۲۶] فریدون بک، احمد، منشآت السلاطین، ج۱، ص۴۶۴، استانبول، ۱۲۷۴ق.
[۲۷] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
و او را برای تدارک آذوقه و مهمات برای تجدید پیکار با ایرانیان، به شهر بایبورد فرستاد.
[۲۸] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
محمد پاشا از آن‌جا به شهر آماسیه رفت و در همان‌جا به تدارک ساز و برگ پرداخت. ینی‌چری‌ها که با ادامۀ‌ جنگ مخالف بودند، ناخشنودی خود را با حمله بـه‌ اقامتـگاه پیـری پاشا و حلیمـی (معلـم سلطان) و دوقه‌کین‌زاده نشان دادند.
[۲۹] سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۲۸۷، استانبول، ۱۲۸۰ق.
[۳۰] منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۷، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
[۳۱] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۴، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.

سلیم که دوقه‌کین‌زاده احمد را محرک این شورش می‌دانست، بی‌درنگ او را به قتل رساند
[۳۲] سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۲۸۷، استانبول، ۱۲۸۰ق.
[۳۳] منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۷، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
[۳۴] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۴، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۳۵] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۷۰.
[۳۶] صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، ج۱، ص۳۷۳، استانبول، ۱۲۹۷ق.
و سایر محرکان این واقعه، یعنی آغای ینی‌چری و قاضی عسکر را با مرگ کیفر داد.
[۳۷] سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۲۹۸، استانبول، ۱۲۸۰ق.
[۳۸] منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۵، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
[۳۹] صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، ج۱، ص۳۷۷، استانبول، ۱۲۹۷ق.
و حتی پیری‌پاشا نیز مورد بی‌مهری قرار‌ گرفت؛ اما بعد از مدتی و در آستانۀ لشکرکشی سلیم به مصر، پیری پاشا فراخوانده شد و قائم مقامی و محافظت از پایتخت، یعنی شهر استانبول بر عهدۀ او گذاشته شد.
[۴۰] سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۳۷۷، استانبول، ۱۲۸۰ق.
[۴۱] صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، ج۱، ص۴۱۲، استانبول، ۱۲۹۷ق.
[۴۲] شمعدانی‌زاده، سلیمان، مری‌التواریخ، ج۱، ص۴۹۷، استانبول، ۱۳۳۸ق.
[۴۳] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۸۳.


۴ - صدارت شام


هنگام بازگشت سلیم از مصر و در پی اعدام یونس پاشا، صدراعظم، پیری پاشا به شام احضار گردید و به جای صدراعظم مقتول به صدارت برگزیده شد.
[۴۴] ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
[۴۵] عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
[۴۶] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۲۳۹-۲۴۰، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
سلیم سپس به استانبول بازگشت و پیری پاشا را با عده‌ای از سواران قاپی قولی، روم ایلی، آناتولی و عربستان برای جلوگیری از حملات ایرانیان و حراست از مرزها در منطقۀ دیار بکر و ساحل فرات باقی گذاشت.
[۴۷] سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۳۸۳، استانبول، ۱۲۸۰ق.
[۴۸] صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، استانبول، ۱۲۹۷ق.
[۴۹] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۲۴۶، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
محمدپاشا مدتی در منطقه توقف کرد و چون حمله و حرکتی از جانب ایران دیده نشد، بعد از فتح چند قلعه
[۵۰] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۹۶.
در ۹۲۵ق/ ۱۵۱۹م به نزد سلیم بازگشت.
[۵۱] سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۳۸۳، استانبول، ۱۲۸۰ق.
پیری‌پاشا مدت ۳ سال تا درگذشت سلیم (۸ شوال ۹۲۶ق/۲۱ سپتامبر ۱۵۲۰م) در مقام صدارت باقی ماند؛ پس از درگذشت سلیم، ولیعهدش سلیمان را که بعدها به قانونی ملقب شد، برتخت نشاند و خود تا۹۲۹ق/۱۵۲۳م صدارت او را برعهده گرفت.
[۵۲] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۲۵۰-۲۵۱، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۵۳] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۳۰۲.
[۵۴] پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
سرانجام در بازگشت سلطان سلیم از فتح جزیرۀ رودس،
[۵۵] پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
پیری محمد با سعایت دشمنانش از جمله احمد پاشا که به مقام او چشم دوخته بود، از صدارت معزول و بازنشسته شد و ابراهیم پاشا که مورد توجه سلطان بود، به جای او به صدارت انتخاب شد.
[۵۶] ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
[۵۷] پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
[۵۸] طیارزاده، احمد‌عطا، تاریخ، ج۲، ص۱۵، استانبول، ۱۲۹۳ق.


۵ - قتل محمد پاشا


پیری پاشا پس از کناره‌گیری به مزرعه‌اش واقع در سیلوری رفت.
[۵۹] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۵.
وی نزد سلطان عثمانی از‌ احترام فوق‌العاده‌ای برخوردار بود و به همین سبب، صدر اعظم ابراهیم پاشا بر او رشک می‌ورزید و سرانجام به تحریک همو و به دست پسر خود محمد افندی که قاضی ادرنه بود، در ۹۳۹ق مسموم شد و در‌گذشت و در سیلوری در جوار مسجدی که خودش ساخته بود، به خاک سپرده شد.
[۶۰] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۵.
[۶۱] عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
[۶۲] عطایی، عطاء‌الله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۱۰۳، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.


۶ - شخصیت محمدپاشا


پیری ‌پاشا وزیری مدبر، ‌کاردان، تاریخ‌شناس،
[۶۳] شمعدانی‌زاده، سلیمان، مری‌التواریخ، ج۱، ص۵۰۸، استانبول، ۱۳۳۸ق.
ادیب و مردم نواز بود
[۶۴] مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۵، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
و توانست نزدیک ۶ سال دولت عثمانی را با درایت و کیاست اداره کند و حتی از خشونت‌های سلیم بکاهد. به پیشنهاد او و پذیرفتن سلیم، کارگاه کشتی‌سازی در استانبول تأسیس شد که موجبات تقویت نیروی دریایی عثمانی و ایجاد ناوگانی جدید را فراهم ساخت.
[۶۵] شمعدانی‌زاده، سلیمان، مری‌التواریخ، ج۱، ص۴۹۶-۴۹۷، استانبول، ۱۳۳۸ق.
[۶۶] هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۵۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۶۷] shapolyo, E B, Osmanlı sultanları tarihi, Istanbul ۱۹۶۱، ج۱، ص۱۵۱.
[۶۸] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۹۸.
وی سلیم و سلیمان را به تصرف بلگراد تشویق کرد و ۵۰ فروند‌ کشتی کوچک و مهمات لازم را از طریق رودخانۀ دانوب به آن‌جا فرستاد.
[۶۹] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۳۱۱.
پیری محمد همچنین مقدمات تصرف جزیرۀ رودس را نیز فراهم آورد.
[۷۰] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۳۱۲-۳۱۳.
[۷۱] shapolyo, E B, Osmanlı sultanları tarihi, Istanbul ۱۹۶۱، ج۱، ص۱۵۳.

پیری محمدپاشا شعر نیز می‌سرود و رمزی تخلص می‌کرد.
[۷۲] عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
وی پیرو طریقت مولویه بود.
[۷۳] Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۷۶، ج۷، ص۳۱۰.
از پیری محمد آثار نیک بسیاری برجای مانده است که از آن جمله‌اند: مسجد، مدرسه و خانقاه در استانبول در محله‌ای که به نام او محلۀ پیری پاشا نامیده می‌شود؛ مسجد و مدرسه و عمارت در سیلوری؛ همچنین مکتب، زاویه و نظایر آن در آق‌سرای از توابع قونیه.
[۷۴] مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۵، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
[۷۵] Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۵.


۷ - فهرست منابع


(۱) پارسا‌دوست، منوچهر، شاه اسماعیل اول، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۲) پچوی، ابراهیم، تاریخ، استانبول، ۱۲۸۳ق.
(۳) ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، استانبول، ۱۳۱۱ق.
(۴) روملو، حسن، احسن التواریخ، به کوشش چ ن سدن، تهران، ۱۳۴۷ش.
(۵) سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، استانبول، ۱۲۸۰ق.
(۶) شمعدانی‌زاده، سلیمان، مری‌التواریخ، استانبول، ۱۳۳۸ق.
(۷) صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، استانبول، ۱۲۹۷ق.
(۸) طیارزاده، احمد‌عطا، تاریخ، استانبول، ۱۲۹۳ق.
(۹) عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
(۱۰) عطایی، عطاء‌الله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
(۱۱) فریدون بک، احمد، منشآت السلاطین، استانبول، ۱۲۷۴ق.
(۱۲) مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
(۱۳) منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
(۱۴) هامرپورگشتال، یوزف، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ زکی علی‌آبادی، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، ۱۳۶۷ش.
(۱۵) هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق؛
(۱۶) shapolyo, E B, Osmanlı sultanları tarihi, Istanbul ۱۹۶۱.
(۱۷) Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۷۶.
(۱۸) Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳.

۸ - پانویس

 
۱. ↑ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
۲. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ زکی علی‌آبادی، ج۲، ص۹۵۵، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، ۱۳۶۷ش.
۳. ↑ حاشیۀ ۲، Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.
۴. ↑ پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
۵. ↑ عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۲-۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
۶. ↑ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
۷. ↑ عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۲-۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
۸. ↑ عطایی، عطاء‌الله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۱۰۲، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۹. ↑ مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۴، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۱۰. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.
۱۱. ↑ پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
۱۲. ↑ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
۱۳. ↑ مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۴، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۱۴. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.
۱۵. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۲۶۶، باب دفترداری.    
۱۶. ↑ عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۲-۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
۱۷. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۳۴-۱۳۵، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۱۸. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۳۴-۱۳۵، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۱۹. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۴.
۲۰. ↑ روملو، حسن، احسن التواریخ، ج۱، ص۱۴۳ بب‌، به کوشش چ ن سدن، تهران، ۱۳۴۷ش.
۲۱. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۳۴-۱۴۰، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۲۲. ↑ منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۵، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
۲۳. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۰-۱۴۱، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۲۴. ↑ پارسا‌دوست، منوچهر، شاه اسماعیل اول، ج۱، ص۴۸۷، تهران، ۱۳۷۵ش.
۲۵. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۲۶. ↑ فریدون بک، احمد، منشآت السلاطین، ج۱، ص۴۶۴، استانبول، ۱۲۷۴ق.
۲۷. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۲۸. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۲۹. ↑ سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۲۸۷، استانبول، ۱۲۸۰ق.
۳۰. ↑ منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۷، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
۳۱. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۴، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۳۲. ↑ سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۲۸۷، استانبول، ۱۲۸۰ق.
۳۳. ↑ منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۷، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
۳۴. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۴۴، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۳۵. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۷۰.
۳۶. ↑ صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، ج۱، ص۳۷۳، استانبول، ۱۲۹۷ق.
۳۷. ↑ سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۲۹۸، استانبول، ۱۲۸۰ق.
۳۸. ↑ منجم‌باشی، احمد دده، ‌ صحائف ‌الاخبار، ج۳، ص۴۵۵، ترجمۀ احمد ندیم، استانبول، ‌۱۲۸۵ق/ ۱۸۶۸م.
۳۹. ↑ صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، ج۱، ص۳۷۷، استانبول، ۱۲۹۷ق.
۴۰. ↑ سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۳۷۷، استانبول، ۱۲۸۰ق.
۴۱. ↑ صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، ج۱، ص۴۱۲، استانبول، ۱۲۹۷ق.
۴۲. ↑ شمعدانی‌زاده، سلیمان، مری‌التواریخ، ج۱، ص۴۹۷، استانبول، ۱۳۳۸ق.
۴۳. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۸۳.
۴۴. ↑ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
۴۵. ↑ عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
۴۶. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۲۳۹-۲۴۰، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۴۷. ↑ سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۳۸۳، استانبول، ۱۲۸۰ق.
۴۸. ↑ صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، استانبول، ۱۲۹۷ق.
۴۹. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۲۴۶، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۵۰. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۹۶.
۵۱. ↑ سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، ج۲، ص۳۸۳، استانبول، ۱۲۸۰ق.
۵۲. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۲۵۰-۲۵۱، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۵۳. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۳۰۲.
۵۴. ↑ پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
۵۵. ↑ پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
۵۶. ↑ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر‌عثمانیه)، ج۲، ص۴۳، استانبول، ۱۳۱۱ق.
۵۷. ↑ پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۷۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
۵۸. ↑ طیارزاده، احمد‌عطا، تاریخ، ج۲، ص۱۵، استانبول، ۱۲۹۳ق.
۵۹. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۵.
۶۰. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۵.
۶۱. ↑ عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
۶۲. ↑ عطایی، عطاء‌الله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۱۰۳، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۶۳. ↑ شمعدانی‌زاده، سلیمان، مری‌التواریخ، ج۱، ص۵۰۸، استانبول، ۱۳۳۸ق.
۶۴. ↑ مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۵، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۶۵. ↑ شمعدانی‌زاده، سلیمان، مری‌التواریخ، ج۱، ص۴۹۶-۴۹۷، استانبول، ۱۳۳۸ق.
۶۶. ↑ هامرپورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۴، ص۱۵۲، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۶۷. ↑ shapolyo, E B, Osmanlı sultanları tarihi, Istanbul ۱۹۶۱، ج۱، ص۱۵۱.
۶۸. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۲۹۸.
۶۹. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۳۱۱.
۷۰. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۳۱۲-۳۱۳.
۷۱. ↑ shapolyo, E B, Osmanlı sultanları tarihi, Istanbul ۱۹۶۱، ج۱، ص۱۵۳.
۷۲. ↑ عثمان زاده، تائب ‌احمد، حدیقة‌الوزراء، ج۱، ص۲۳، فرایبورگ، ۱۹۶۹م.
۷۳. ↑ Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۷۶، ج۷، ص۳۱۰.
۷۴. ↑ مجدی، محمد افندی، حدائق الشقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، ج۱، ص۳۲۵، به‌کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
۷۵. ↑ Uzunçarshılı, İ H, Osmanlı tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۲، ص۵۴۵.


۹ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پیری محمد پاشا»، شماره۵۶۲۰.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.