پشه (قرآن)پشه در زبان عربی اغلب، بَعوضَه خوانده می‌شود. بعوضه را در لغت و به سبب کوچک بودن جثه آن، برگرفته از «بَعْض» دانسته‌اند. ۱ - اسامی دیگر پشهبَقّ ، جِرْجِس، قِرْقِس ، خَمُوش ، ابوالیَسَع [۱۰]
لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸، «پشه».
، رُمْد و طَیْثار . بعوضه در زبان فارسی به پشه ریز، سارشک، سارخک و سپیدپر ترجمه شده است. [۱۳]
لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸.
۲ - تعریفپشه، حشره کوچکی از راسته دو‌بالان است که تاکنون بالغ بر ۳۰۰۰ گونه آن در سراسر جهان شناخته شده است. زیستگاه آن بیش‌تر مناطق گرمسیر و مرطوب است. [۱۴]
الموسوعة العربیة العالمیة، ج ۵، ص ۶، «بعوضه».
۳ - در فرهنگ عربیبررسی اشعار، مثلها [۱۶]
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱، ص۵۸.
[۱۷]
الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۴۵.
و نیز احادیث اسلامی [۲۱]
کامل الزیارات، ص۲۰۸.
نشان می‌دهد که پشه (بعوضه) و بال آن در فرهنگ عربی نماد و نشانه کوچکی، ضعف و ناتوانی است، افزون بر این، شگفتیهای آفرینش این حشره نیز مورد توجه نویسندگان مسلمان قرار گرفته است. [۲۴]
کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۷.
[۲۵]
کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۸.
[۲۷]
حیاة‌الحیوان، ج۱، ص۱۲۴.
۴ - كاربرى قرأنيواژه بعوضه فقط یک بار در قرآن به کار رفته است: «اِنَّ اللّهَ لایَستَحییِ اَن یَضرِبَ مَثَلاً ما بَعوضَةً فَما فَوقَها فَاَمَّا الَّذینَ ءامَنوا فَیَعلَمونَ اَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّهِم واَمَّا الَّذینَ کَفَروا فَیَقولونَ ماذا اَرادَ اللّهُ بِهذا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ‌کَثیرًا ویَهدی بِهِ کَثیرًا وما یُضِلُّ بِهِ اِلاَّ الفسِقین». این آیه در پاسخ به اشکال مخالفان به مثلهای قرآن است و این‌که خداوند در مقام بیان حقایق حتی از مثال زدن به پشه نیز ابایی ندارد. ۵ - شأن نزولشأن نزول آیه مورد اختلاف است: ۵.۱ - دیدگاه اولابنعباس و ابن‌مسعود نزول آیه را در پاسخ به منافقان می‌دانند. بنا بر این دیدگاه هنگامی که خداوند منافقان را به سبب ترجیح دادن ضلالت بر‌هدایت با آیاتِ «مَثَلُهُم کَمَثَلِ الَّذِی استَوقَدَ نارًا فَلَمّا اَضاءَت ما حَولَهُ... • اَو کَصَیِّب مِنَ‌السَّماءِ فیهِ ظُلُمتٌ و رَعدٌ...» وصف کرد، آنان با این سخن که شأن خداوند برتر از آن است که همانند آدمیان به چنین تمثیلهایی بپردازد، بر قرآن خرده گرفته، در وحیانی بودن آن تردید افکنی کردند. [۳۴]
کنزالدقائق، ج۱، ص۱۹۴.
آمدن آیه۲۶ در ادامه آیات یاد شده، مؤید این دیدگاه دانسته شده است. ۵.۲ - دیدگاه دومدیدگاه دوم به پیروی از قتاده، آیه را پاسخ به مشرکان و یهود می‌داند. براساس این دیدگاه، زمانی که خدا در بیان ناتوانی خدایان دروغین، آنان را حتی از آفرینش یک مگس نیز عاجز خواند یا پذیرش ولایت غیر خدا را در سستی و ناپایداری به تنیدن تار عنکبوت همانند ساخت، مشرکان و یهود چنین تمثیلهایی را بر قرآن خرده گرفتند و این‌که چگونه ممکن است خداوندی با آن بزرگی و قدرت به چنین موجودات خرد و ناتوانی مثال بزند [۴۲]
الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۴۴.
، از این‌رو در پاسخ آنان نازل شد که خداوند برای بیان حقایق و معانی از تشبیه به موجودات به ظاهر کوچکی چون پشه که نماد ناتوانی و کوچکی است ابایی ندارد.۶ - گفتار مفسرانمفسران در ابطال پندار مخالفان مبنى بر اينكه عظمت و بزرگى هر موجودى در گرو حجم ظاهرى آن است و در تبيين درستى تمثیلهای قرآن به موجوداتى كوچك مطالبى گفته‌اند؛ از جمله اينكه در تمثيل بايد تناسب میان مثال و معنای مورد نظر رعایت شود، زیرا در موردی که هدف بیان ناتوانی و سستی چیزی یا کسی است بلاغت ایجاب می‌کند از موجودی خرد و ناتوان برای تشبیه استفاده شود یا این‌که پشه هر چند به ظاهر کوچک و ناتوان است؛ اما دنیایی از شگفتی و عظمت در آن نهفته است که مخالفان از شناخت آن بی‌بهره بوده‌اند. ۷ - تفسیر فما فوقهاتفسیر «فما فَوقَها» نیز مورد اختلاف است؛ ۷.۱ - قول اولبرخی آن را به معنای مافوق پشه در بزرگی دانسته‌اند؛ یعنی خداوند از تمثیل به موجود کوچکی چون پشه و بزرگ‌تر از آن ابایی ندارد. ۷.۲ - قول دومگروهى نيز با استناد به اينكه آيه در مقام بيان ايراد نداشتن تمثيل به موجودات كوچك است، آن را به معناى «مادونها»گرفته‌اند؛ یعنی خداوند از تمثیل به پشه و کوچک‌تر از آن هم ابایی ندارد. ۸ - منابعبحارالانوار؛ تاج‌العروس من جواهر القاموس؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر جوامع‌الجامع؛ تفسیرالقرآن الکریم، صدرالمتالهین؛ تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جمهرة الامثال؛ الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم؛ حیاة الحیوان الکبری؛ الصحاح تاج‌اللغة و صحاح العربیه؛ القاموس المحیط؛ کامل‌الزیارات؛ کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار؛ لسان‌العرب؛ لغت‌نامه؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ مستدرک الوسائل؛ مفردات الفاظ القرآن؛ الموسوعة العربیة العالمیه. ۹ - پانویس۱۰ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله پشه. رده‌های این صفحه : پشه
|