حزن محمد (قرآن)برخی رفتار مردم باعث حزن و اندوه پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌شود. در این مقاله آیات مرتبط با حزن حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله معرفی می‌شوند. فهرست مندرجات۲ - کفرورزی ۲.۱ - کفرورزی اهل‌کتاب ۲.۲ - کفرورزی کافران ۲.۳ - شتاب در کفرورزی ۳ - اندیشه ترک ابلاغ برخی آیات قرآن ۴ - درخواست‌های نابجای مشرکان ۵ - تبلیغات سوء مشرکان ۶ - ناشناخته ماندن رسالت ۷ - عصیان مسلمانان در احد ۸ - اندوه مسلمانان ۹ - تهمت‌های دشمنان ۱۰ - آسیب یافتن دین خدا ۱۱ - تکذیب نبوت پیامبر ۱۱.۱ - تکذیب از سوی یهود ۱۱.۲ - تکذیب از سوی کافران و مشرکان ۱۱.۳ - تکذیب از سوی منافقان ۱۲ - تأخیر عذاب بر کافران ۱۳ - جاسوسی منافقان ۱۴ - حزن بر کافران ۱۵ - مشکلات مسلمانان ۱۶ - توصیه به اجتناب از حزن ۱۷ - رفع حزن پیامبر ۱۷.۱ - توجه به بازگشت به سوی خدا ۱۷.۲ - برطرف‌کننده حزن پیامبر ۱۸ - پانویس ۱۹ - منبع ۱ - استهزای مشرکانحزن و ناراحتى پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، در برابر تبليغات سوء و استهزای مشرکان: إِنَّا كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ. ۲ - کفرورزیخداوند، برحذردارنده پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، از حزن و اندوه بر كفرورزى برخى مردم: ۱. وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً .... ۲. يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ .... ۳. لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ ... مقصود از آيه اين است كه براى ایمان نیاوردن قریش اندوهگين نباش. ۴. وَ مَنْ كَفَرَ فَلا يَحْزُنْكَ كُفْرُهُ .... ۲.۱ - کفرورزی اهلکتابکفرورزی اهل‌کتاب، اسفبار و حزن‌انگيز براى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لَسْتُمْ عَلى شَيْ‌ءٍ حَتَّى تُقِيمُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَ لَيَزِيدَنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْياناً وَ كُفْراً فَلا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ. «لاتأس» به «لاتحزن» تفسير شده است. ۲.۲ - کفرورزی کافرانحزن پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، به علت کفر کافران: ۱. لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ .... ۲. فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى آثارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدِيثِ أَسَفاً. ۳. لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلَّا يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ. ۴. ... فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما يَصْنَعُونَ. ۲.۳ - شتاب در کفرورزیاندوه و تأسف شديد پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، از شتاب برخى مردم در كفر: ۱. وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ .... ۲. يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ .... ۳ - انديشه ترك ابلاغ برخى آيات قرآنحزن و اندوه پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، از انديشه ترك ابلاغ برخى آيات قرآن: فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَكٌ .... ۴ - درخواست‌های نابجای مشرکانحزن محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، بر اثر پيشنهادهاى نابه جاى مشرکان و معجزه‌هاى درخواستى آنان: فَلَعَلَّكَ ... وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَكٌ .... ۵ - تبلیغات سوء مشرکاناندوه و رنجش خاطر پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، بر اثر سخنان ناروا و تبلیغات سوء مشرکان: ۱. وَ لا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ .... ۲. فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ .... ۶ - ناشناخته ماندن رسالتناشناخته ماندن رسالت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در آغاز بعثت، مايه سيطره اندوهى سنگين بر آن حضرت: أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَكَ. مراد از «وزر» با توجّه به آيه «و رفعنا لك ذكرك» مى‌تواند نقطه مقابل «بلندآوازه بودن» باشد؛ يعنى ناشناخته ماندن رسول‌اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله سبب شده بود كه رسالتها و تعاليم او مهجور بماند و غمى سنگين براى آن حضرت به وجود آيد. تناسب دو فعل «وضعنا» -فرو نهاديم- و «رفعنا» -بالا برديم- مؤيّد اين احتمال است. ۷ - عصیان مسلمانان در احدحزن و اندوه پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، از عصيان و نافرمانى مسلمانان و فرارشان از کارزار احُد: إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلى أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْراكُمْ فَأَثابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِكَيْلا تَحْزَنُوا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا ما أَصابَكُمْ ... برخى برآنند كه باء در «بغمّ» سببى است و مراد از «غم» -غم دوم- غم و اندوهى است كه مسلمانان در آن كارزار به سبب عصيان از دستور پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و به شكست كشاندن لشکر اسلام براى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به وجود آوردند و مقصود از «غمّاً» شکست مسلمانان است. ۸ - اندوه مسلماناناندوه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در جنگ احُد، سبب اندوه مسلمانان: إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلى أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْراكُمْ فَأَثابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِكَيْلا تَحْزَنُوا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا ما أَصابَكُمْ وَ اللَّهُ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ . مراد از «غماً» اندوه مسلمانان و «بغم» يعنى به سبب اندوه محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله. ۹ - تهمت‌های دشمنانحزن و اندوه پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، از سخنان ناروا و تهمتهاى دشمنان او: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ... از آيه استفاده مى‌شود كه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از ابلاغ موضوعى نگرانى داشته است. نگرانى آن حضرت مطمئناً براى جان خود نبوده است، بلكه نگرانی و ترس وى از تهمتهايى بوده كه مانع توفيق او در انجام دادن ابلاغ وحی به خصوص مسئله مهمى باشد كه در آيه ياد شده به آن اشاره شده است. روايات متعدّدى كه از طريق شیعه و اهل‌سنّت وارد شده آيه را مربوط به ابلاغ امامت امام علی علیه‌السلام مى‌داند كه در واقعه غدیر از سوى آن حضرت انجام شد. ۱۰ - آسيب يافتن دين خداحزن و نگرانى پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، از آسيب يافتن دین خدا به واسطه تلاشهاى كفرآميز عدّه‌اى: ۱. وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً .... ۲. يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ ... وَ مَنْ يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً .... ۱۱ - تکذیب نبوت پیامبر۱۱.۱ - تکذیب از سوی یهودحزن و اندوه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، به جهت تكذيب آن حضرت، از سوى یهود: ۱. الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيْنا أَلَّا نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّى ... فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ ... مقصود از موصول «الّذين» در آيه ۱۸۳ گروهى از يهوديان‌اند. مراد از ضمير فاعلى «كذّبوك» يهوديان‌اند. ۲. يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ ... با توجّه به شأن نزول، آيه شريفه اشاره به يهوديانى دارد كه به قصد داوری بين زن و مرد زناکار نزد پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله آمدند و گفتند: اگر پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله حكم به شلّاق داد بپذيريد و اگر حكم به رجم و سنگسار داد، ردّ كنيد. [۳۹]
كشف الاسرار، ج ۳، ص ۱۱۷.
۱۱.۲ - تکذیب از سوی کافران و مشرکانحزن و اندوه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، به سبب تكذيب شدنش از سوى کافران و مشرکان لجوج صدر اسلام: وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ... ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَكَيْفَ كانَ نَكِيرِ. ۱۱.۳ - تکذیب از سوی منافقانحزن و اندوه پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، به جهت تكذيب آن حضرت از سوى منافقان: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنَ الَّذِينَ هادُوا .... ۱۲ - تأخیر عذاب بر کافرانطرح تأخير عذاب و نازل نشدن آن بر كافران، موجب حزن و اندوه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله: وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَكانَ لِزاماً وَ أَجَلٌ مُسَمًّى فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ .... ۱۳ - جاسوسی منافقانجاسوسی منافقان براى يهود، مايه حزن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنَ الَّذِينَ هادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَ مَنْ يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً أُولئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ. ۱۴ - حزن بر کافرانحزن و اندوه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بر كافران، به رغم مکر و توطئه آنان عليه حضرت: وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ لا تَكُنْ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ. ۱۵ - مشکلات مسلمانانرنج و اندوه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از مشکلات مسلمانان: لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ .... ۱۶ - توصیه به اجتناب از حزنتوصیه خداوند به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، براى اجتناب از حزن بر کفّار: لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ. ۱۷ - رفع حزن پیامبر۱۷.۱ - توجه به بازگشت به سوی خداتوجّه به بازگشت حتمى كافران به سوى خداوند، زداينده اندوه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: وَ مَنْ كَفَرَ فَلا يَحْزُنْكَ كُفْرُهُ إِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ .... ۱۷.۲ - برطرف‌کننده حزن پیامبرخداوند، برطرف‌كننده حزن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، از مهجور ماندن رسالت خويش: أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَكَ. مراد از «وزر» با توجّه به آيه «و رفعنا لك ذكرك» مى‌تواند نقطه مقابل «بلندآوازه بودن» باشد يعنى ناشناخته ماندن رسول‌اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله سبب شده بود كه رسالتها و تعاليم او مهجور بماند و غمى سنگين براى آن حضرت به وجود آيد. تناسب دو فعل «وضعنا» -فرو نهاديم- و «رفعنا» -بالا برديم- مؤيّد اين احتمال است. ۱۸ - پانویس۱۹ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۶، ص۲۲۴، برگرفته از مقاله «حزن محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله». |