موارد تواضع (قرآن)برای تواضع که در واقع فروتنی شخص می باشد مواردی برای آن ذکر شده است. ۱ - تواضع در برابر جاهلانبرخورد کریمانه در برابر گفتار جاهلانه افراد نادان، برخاسته از روح فروتنی و نرم خویی آنان می باشد. وعباد الرحمـن الذین یمشون علی الارض هونـا واذا خاطبهم الجـهلون قالوا سلـمـا.ولی دلهای آنها از این نامه اعمال (و روز حساب و آیات قرآن ) در بی‌خبری فرورفته؛ و اعمال (زشت) دیگری جز این دارند که پیوسته آن را انجام می‌دهند... .در واقع نخستین توصیفى که از عباد الرحمن شده است ، نفى کبر و غرور و خودخواهى است که در تمام اعمال انسان و حتى در کیفیت راه رفتن او آشکار مى شود. ۲ - تواضع در برابر حقمسیحیان در برابر حق تواضع داشته اند. لتجدن اشد الناس عدوة للذین ءامنوا الیهود والذین اشرکوا ولتجدن اقربهم مودة للذین ءامنوا الذین قالوا انا نصـری ذلک بان منهم قسیسین ورهبانـا وانهم لا یستکبرون• واذا سمعوا ما انزل الی الرسول تری اعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحق یقولون ربنا ءامنا فاکتبنا مع الشـهدین.بطور مسلّم، دشمنترین مردم نسبت به مؤمنان را، یهود و مشرکان خواهی یافت؛ و نزدیکترین دوستان به مؤمنان را کسانی می‌یابی که می‌گویند: «ما نصاری هستیم»؛ این بخاطر آن است که در میان آنها، افرادی عالم و تارک دنیا هستند؛ و آنها (در برابر حق) تکبّر نمی‌ورزند. •و هر زمان آیاتی را که بر پیامبر ( اسلام ) نازل شده بشنوند، چشمهای آنها را می‌بینی که (از شوق،) اشک می‌ریزد، بخاطر حقیقتی که دریافته‌اند؛ آنها می‌گویند: «پروردگارا! ایمان آوردیم؛ پس ما را با گواهان (و شاهدان حق، در زمره یاران محمد ) بنویس! .مسیحیان معاصر پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) امتیازاتى داشتند که در یهود نبود. نخست اینکه : در میان آنها جمعى دانشمند بودند که به اندازه دانشمندان دنیاپرست یهود در کتمان حقیقت کوشش نداشتند (ذلک بان منهم قسیسین ) و نیز در میان آنها جمعى تاریک دنیا بودند که درست در نقطه مقابل حریصان یهود گام برمى داشتند، هر چند گرفتار انحرافاتى بودند ولى باز در سطحى بالاتر از یهود قرار داشتند (و رهبانا). بسیارى از آنها در برابر پذیرش حق خاضع بودند و تکبرى از خود نشان نمى دادند، در حالى که اکثریت یهود به خاطر اینکه خود را نژاد برتر مى دانستند، از قبول آئین اسلام که از نژاد یهود برنخاسته بود سر باز میزدند (و انهم لا یستکبرون ). ۳ - تواضع در برابر خدابرخورداران از روحیه تواضع در برابر خدا، تنها گروندگان به آیات الهی می باشند. انما یؤمن بـایـتنا الذین اذا ذکروا بها خروا سجدا وسبحوا بحمد ربهم وهم لایستکبرون.تنها کسانی که به آیات ما ایمان می‌آورند که هر وقت این آیات به آنان یادآوری شود به سجده می‌افتند و تسبیح و حمد پروردگارشان را بجا می‌آورند، و تکبّر نمی‌کنند. ۴ - تواضع با عبادتتواضع مقربان و ملائکه، با عبادت در برابر خدا صورت می گیرد. ان الذین عند ربک لا یستکبرون عن عبادته ویسبحونه وله یسجدون.آنها که (در مقام قرب) نزد پروردگار تو هستند، (هیچ‌گاه) از عبادتش تکبر نمی‌ورزند، و او را تسبیح می‌گویند، و برایش سجده می‌کنند. ولله یسجد ما فی السمـوت وما فی الارض من دابة والملـئکة وهم لایستکبرون.(نه تنها سایه‌ها، بلکه) تمام آنچه در آسمانها و زمین از جنبندگان وجود دارد، و همچنین فرشتگان ، برای خدا سجده می‌کنند و تکبّر نمی‌ورزند. وله من فی السمـوت والارض ومن عنده لایستکبرون عن عبادته ولا یستحسرون.از آن اوست آنان که در آسمانها و زمینند! و آنها که نزد اویند (= فرشتگان)هیچ گاه از عبادتش استکبار نمی‌ورزند، و هرگز خسته نمی‌شوند. ۵ - تواضع در برابر محمدتواضع در برابر پیامبر صلی الله علیه وآله، نشانه ادب و خردورزی می باشد. ان الذین یغضون اصوتهم عند رسول الله اولـئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی لهم مغفرة واجر عظیم• ان الذین ینادونک من وراء الحجرت اکثرهم لایعقلون.آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است!•(ولی) کسانی که تو را از پشت حجره‌ها بلند صدا می‌زنند، بیشترشان نمی‌فهمند! رعایت تواضع و ادب در برابر محمد صلی الله علیه وآله، تواضع در برابر خداوند می باشد. ان الذین یغضون اصوتهم عند رسول الله اولـئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی لهم مغفرة واجر عظیم• ان الذین ینادونک من وراء الحجرت اکثرهم لایعقلون.آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است!•(ولی) کسانی که تو را از پشت حجره‌ها بلند صدا می‌زنند، بیشترشان نمی‌فهمند! (تعبیر «عند رسول الله» مفید برداشت مزبور است. ) ۶ - تواضع در برابر مردماز توصیه لقمان به فرزندش، تواضع در برابر مردم می باشد. ولا تصعر خدک للناس ولا تمش فی الارض مرحـا ان الله لا یحب کل مختال فخور• واقصد فی مشیک واغضض من صوتک ان انکر الاصوت لصوت الحمیر.(پسرم!) با بی‌اعتنایی از مردم روی مگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبّر مغروری را دوست ندارد. •(پسرم!) در راه‌رفتن، اعتدال را رعایت کن؛ از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشت‌ترین صداها صدای خران است.سپس لقمان به مسائل اخلاقى در ارتباط با مردم و خویشتن پرداخته ، نخست تواضع و فروتنى و خوشروئى را توصیه کرده مى گوید: ((با بى اعتنائى از مردم روى مگردان )) (و لا تصعر خدک للناس ).((و مغرورانه بر روى زمین راه مرو)) (و لا تمش فى الارض مرحا). ۷ - تواضع در برابر معلمتواضع و فروتنی در برابر معلم، از آداب تعلم می باشد. قال له موسی هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشدا. موسی به او گفت: «آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده و مایه رشد و صلاح است، به من بیاموزی؟» ۸ - تواضع در برابر مؤمنانتواضع در برابر مؤمنان ،ارزشمند و مهم می باشد. یـایها الذین ءامنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یاتی الله بقوم یحبهم ویحبونه اذلة علی المؤمنین اعزة علی الکـفرین..ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هر کس از شما، از آیین خود بازگردد، (به خدا زیانی نمی‌رساند؛ خداوند جمعیّتی را می‌آورد که آنها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند؛ آنها در راه خدا جهاد می‌کنند، و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند. این، فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شایسته ببیند) می‌دهد؛ و (فضل) خدا وسیع، و خداوند داناست. . واذا جاءک الذین یؤمنون بـایـتنا فقل سلـم علیکم.... هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: «سلام بر شما پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض کرده؛ هر کس از شما کار بدی از روی نادانی کند، سپس توبه و اصلاح (و جبران) نماید، (مشمول رحمت خدا می‌شود چرا که) او آمرزنده مهربان است.» . .. واخفض جناحک للمؤمنین.(بنابر این،) هرگز چشم خود را به نعمتهای (مادّی)، که به گروه‌هایی از آنها (= کفّار) دادیم، میفکن! و بخاطر آنچه آنها دارند، غمگین مباش! و بال (عطوفت) خود را برای مؤمنین فرود آر! واخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین.و بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند بگستر! تواضع در برابر مؤمنان و سرفرازی در مقابل کافران، جلوه‌ای از فضل الهی ذکر شده است. یـایها الذین ءامنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یاتی الله بقوم یحبهم ویحبونه اذلة علی المؤمنین اعزة علی الکـفرین... ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء...ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هر کس از شما، از آیین خود بازگردد، (به خدا زیانی نمی‌رساند؛ خداوند جمعیّتی را می‌آورد که آنها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند؛ آنها در راه خدا جهاد می‌کنند، و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند. این، فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شایسته ببیند) می‌دهد؛ و (فضل) خدا وسیع، و خداوند داناست. ۹ - تواضع در برابر والدینتواضع از روی رحمت و در نهایت ادب فرزندان در برابر والدین ، امری حکیمانه می باشد. واخفض لهما جناح الذل من الرحمة وقل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا.و بالهای تواضع خویش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان‌گونه که آنها مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده!»(«خفض الجناح» کنایه از مبالغه در تواضع و خضوع است.) ۱۰ - تواضع در برابر یوسفخاندان یعقوب، در برابر مقام یوسف علیه السلام تواضع داشتند. فلما دخلوا علی یوسف ءاوی الیه ابویه وقال ادخلوا مصر ان شـاء الله ءامنین• ورفع ابویه علی العرش وخروا له سجدا وقال یـابت هـذا تاویل رءیـی من قبل قد جعلها ربی حقـا وقد احسن بی اذ اخرجنی من السجن وجاء بکم من البدو من بعد ان نزغ الشیطـن بینی وبین اخوتی ان ربی لطیف لما یشاء انه هو العلیم الحکیم.و هنگامی که بر یوسف وارد شدند، او پدر و مادر خود را در آغوش گرفت، و گفت: «همگی داخل مصر شوید، که انشاء الله در امن و امان خواهید بود!» •و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند؛ و همگی بخاطر او به سجده افتادند؛ و گفت: «پدر! این تعبیر خوابی است که قبلاً دیدم؛ پروردگارم آن را حقّ قرار داد! و او به من نیکی کرد هنگامی که مرا از زندان بیرون آورد، و شما را از آن بیابان (به اینجا) آورد بعد از آنکه شیطان ، میان من و برادرانم فساد کرد. پروردگارم نسبت به آنچه می‌خواهد (و شایسته می‌داند،) صاحب لطف است؛ چرا که او دانا و حکیم است! .سرانجام شیرینترین لحظه زندگى یعقوب ، تحقق یافت و در این دیدار و وصال که بعد از سالها فراق ، دست داده ، بود لحظاتى بر یعقوب و یوسف گذشت که جز خدا هیچکس نمیداند آن دو چه احساساتى در این لحظات شیرین داشتند، چه اشکهاى شوق ریختند و چه ناله هاى عاشقانه سردادند. ۱۱ - پانویس۱۲ - منبعفرهنگ قرآن،مرکز فرهنگ و معارف قرآن،برگرفته از مقاله «موارد تواضع» رده‌های این صفحه : تواضع | موضوعات قرآنی
|