مقام حضرت مهدی (حله)مقام حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، یکی از اماکن متبرکه شهر حلّه است که در داخل بازار قدیمی شهر و دقیقاً پشت مسجد بزرگ حلّه قرار دارد. در کشور عراق چندین مقام برای حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) وجود دارد که شماری از آنها از دیرباز، زیارتگاههای مشهور و شناخته شده شیعیان بوده است. مقام حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در شهر حله نیز از گذشته‌های دور، یکی از زیارتگاههای مهم این شهر بوده است و قدمت آن دست‌کم به نیمه اول سده هفتم هجری می‌رسد. ۱ - موقعیت جغرافیاییمقام حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، داخل بازارهای قدیمی شهر حله، در مرکز این شهر قرار دارد و در دوره‌های گذشته، یکی از زیارتگاههای مهم این شهر بوده است. شهر حله نزدیک ویرانه‌های شهر قدیم بابل، در حدود نود کیلومتری جنوب بغداد، در مسیر مستقیم شهرهای کوفه و نجف به بغداد، و در حدود پنجاه کیلومتری مشرق شهر کربلا قرار دارد و امروزه مرکز استان بابل است. این مقام در مرکز شهر حلّه، در منطقه‌ای به نام «السّنیـة»، ورودی سمت راست بازار مسگرها و دقیقاً پشت مسجد بزرگ حلّه قرار دارد. امروزه ساختمان مقام، به علت قرار گرفتن در بازارهای قدیمی شهر، میان مغازه‌ها محصور شده است و تنها از سمت جنوب، یک ورودی کوچک، به سمت بازار مجاور دارد. ۲ - پیشینه مقامدرباره قدمت اولیه این مقام، آگاهی دقیقی در دست نیست. اما از برخی مدارک تاریخی، چنین برمی‌آید که مقام حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در حله، دست‌کم از نیمه اول سده هفتم هجری، پابرجا بوده است. این مکان ظاهرا خانه یکی از عالمان حله به نام شیخ علی حلاوی بوده که بعد از تشرف و زیارت حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، بقعه‌ای موسوم به مقام صاحب‌الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در آن مکان ساخته شده و مردمان آن سامان، از دور و نزدیک برای دعا و تضرع به بارگاه الهی به سوی این مکان می‌شتابند. ۳ - نقل‌های تاریخیبا توجه به اسناد و مدارک تاریخی، در کنار این مقام، مدرسه بزرگی وجود داشته که در آن، علمای شیعه به تحصیل علم می‌پرداخته‌اند. سیدحسن صدر، از نسخه دست‌نویس ابن‌هیکل حلّی، شاگرد ابن‌فهد حلی، نقل کرده است که در سال ۶٣۶ه. ق، نجیب‌الدین محمد بن جعفر ابن هبة الله بن نمای حلّی، حجره‌های درس (مدرسه‌ای) را کنار مشهد منسوب به صاحب‌الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در حله، بنا کرد و گروهی از فقها را در آن، سکونت داد. [۱]
صدر، سيدحسن، تكملة امل الآمل، ج۴، ص۴٢۵.
همچنین «احمد علی مجید الحلی»، در تحقیق مفصل خود درباره این مقام، چندین نسخه خطی را معرفی کرده است که در فاصله سده هفتم تا دهم هجری، در مقام یا مدرسه صاحب‌الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در حله، کتابت و استنساخ شده است و این مسئله، اهمیت و جایگاه علمی این مقام و مدرسه دینی مجاور آن را نشان می‌دهد. «سیدبهاءالدین حسینی نیلی» در کتاب «السلطان المفرِّج عن اهل الایمان»، به وقوع چندین کرامت از امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) و تشرف تعدادی از علما و رجال شیعه به محضر آن حضرت در این مقام، در قرن هشتم هجری، اشاره کرده است. ابن بطوطه، جهانگرد مشهور مسلمان نیز به مراسم انتظارِ خروج امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در حله، اشاره کرده است که شیعیان، به‌صورت روزانه، در قرن هشتم هجری، در مقام صاحب‌الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) برگزار می‌کردند. او در سفرنامه خود، جزئیات این مراسم را چنین شرح داده است: در نزدیک بازار بزرگ شهر، مسجدی قرار دارد که بر در آن، پرده حریری آویزان است و آنجا را مشهد صاحب‌الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌خوانند. شب‌ها پس از نماز عصر، صد مرد مسلح، با شمشیرهای آخته، پیش امیر شهر می‌روند و از او، اسبی یا استری زین‌کرده می‌گیرند و به‌سوی مشهد صاحب‌الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، روانه می‌شوند. پیشاپیش این چارپا، طبل و شیپور و بوق زده می‌شود و از آن صد تن، نیمی جلوی حیوان و نیمی دیگر به دنبال آن، راه می‌افتند و سایر مردم، دو طرف این دسته، حرکت می‌کنند و چون به مشهد صاحب‌الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌رسند، مقابل در ایستاده، آواز می‌دهند که «بسم‌الله یا صاحب‌الزمان! بسم‌الله بیرون آی که تباهی روی زمین را فراگرفته و ستم، فراوان گشته است. وقت آن است که برآیی تا خدا به وسیله تو، حق را از باطل جدا گرداند». به همین ترتیب، به نواختن بوق و شیپور و طبل، ادامه می‌دهند؛ تا نماز مغرب فرارسد. مردم حله معتقدند که محمد، پسر امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، وارد این مسجد شده و در آنجا غیبت کرده است و به زودی، از همانجا ظهور خواهد کرد و او را «امام منتظر» می‌نامند. [۷]
ابن بطوطة، محمد بن عبدالله، سفرنامه ابن بطوطة، ترجمه محمدعلی موحّد، ص٢٧٢.
۴ - معماریساختمان بنا، دارای گنبد کاشی‌کاری کوچکی است که از بازارهای مجاور به سختی، دیده می‌شود. داخل مقام، متصل به دیوار شمالی آن، ضریحی به نشانه مقام حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، نصب شده است. شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیمان عثمان، هردو از دروازه شهر حله، پیاده به زیارت این مقام رفته‌اند که حکایت از اهمیت زیارتگاه و توجه بزرگان و شاهان به مقام دارد. [۸]
مقام‌های منسوب به امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، ص١۴٢.
۵ - پانویس
۶ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، مقاله «مقام حضرت مهدی»، ج۲، ص۵۱. |