مزار عمرو بن حمق خزاعیعمرو بن حمق خزاعی، یکی از اصحاب باوفای امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) است. مزار عمرو در قبرستان خاندان نقیب، در شمال شهر موصل از توابع استان نینوا در کشور عراق قرار دارد که امروزه این بنا تخریب شده است. ۱ - موقعیت جغرافیاییزیارتگاهی، در قبرستان خاندان نقیب، در شمال شهر موصل، نزدیک ویرانه‌های قلعه این شهر که امروزه به نام «باش طابیا» شناخته می‌شود، قرار دارد و مدفن عمرو بن حمق خزاعی، از اصحاب باوفای امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) است. [۱]
هروی، علی بن ابی‌بکر، الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۶۳.
[۲]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۲۲.
۲ - معرفی عمروعمرو بن حمق بن کاهن بن حبیب خزاعی، پس از صلح حدیبیه در سال ششم هجری، به مدینه مهاجرت کرد و از حضرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، احادیثی آموخت، سپس در شام، سکونت گزید و پس از آن، به مصر رفت و در نهایت، به کوفه مهاجرت کرد و در آنجا اقامت نمود. عَمرو، یکی از کسانی است که در جریان اعتراض مردمی به عثمان بن عفان، رهبری معترضان مصری را برعهده داشت و گفته شده است از چهار نفری بود که وارد خانه عثمان شد. در دوران خلافت امام علی (علیه‌السّلام)، از شیعیان آن حضرت بود و شیخ مفید (رحمة‌الله)، او را از یاران خاص امام (علیه‌السّلام) برشمرده است. او در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان، شرکت داشت و فرمانده پیاده نظام خزاعه در جمل و فرمانده قبیله خزاعه در صفین بود. براساس روایتی از امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، عمرو از حواریان امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) است که در روز قیامت، به نام خود، فراخوانده می‌شود. ۳ - سرانجام عمرواو در دوره خلافت معاویه، از یاران حجر بن عدی بود و به دشمنی نمودن حاکم کوفه به شیعیان، اعتراض کرد، در نتیجه، تحت تعقیب زیاد بن ابیه قرار گرفت و به موصل، فرار کرد. [۱۲]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۵، ص۴۹۶.
در سال ۵۰ ه. ق، در مسیر فرار وارد غاری شد و ماری، وی را نیش زد، آن‌گاه حاکم موصل، سر عمرو را از بدن بی‌جانش، جدا کرد و آن را شهر به شهر گرداند و به نزد معاویه فرستاد، این نخستین سری بود که در اسلام، شهر به شهر چرخید.به گزارش، عبدالرحمان بن ام‌حکم، خواهرزاده معاویه که حاکم موصل بود، او را به زندان انداخت و درباره‌اش از معاویه، کسب تکلیف کرد، معاویه دستور داد تا عمرو را از تهمت اثبات نشده قتل عثمان، با نُه زخم، به شهادت برسانند، زیرا شنیده است که وی نُه زخم به عثمان زد، بنابر روایت دیگری، عبدالرحمان وی را با شکنجه کردن، به شهادت رساند. [۱۸]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۵، ص۴۹۴.
معاویه برای دستیابی به عمرو، همسرش، آمنه بنت شرید را مدتی در زندان دمشق، زندانی کرد، تا اینکه سر عمرو را برایش بردند، او آن را بوسید و در آغوش گرفت و گفت: «مدت‌ها باعث دوری او از من شدید و حالا کشته‌اش را برایم آوردید؟»! سپس معاویه او را به حمص، تبعید کرد. امام حسین (علیه‌السّلام) در نامه‌ای به معاویه، او را به سبب قتل عمرو بن حمق که عبد صالح خدا بود و عبادت، بدنش را نحیف و رویش را زرد کرده بود، به شدت توبیخ فرمود. ۴ - ساخت مقبرهبه گزارش ابن‌اثیر، مقبره عمرو بن حمق را «ابوعبدالله سعید بن حمدان»، از امرای خاندان بنی‌حمدان و پسرعموی ناصرالدوله و سیف‌الدوله حمدانی، در شعبان سال ۳۳۶ ه. ق، بنا کرد و به علت ساخت آن، میان شیعه و سنی، فتنه و درگیری رخ داد. «وقبره مشهور بظاهر الموصل یزار وعلیه مشهد کبیر ابتدا بعمارته ابوعبدالله سعید بن حمدان وهو ابن‌عم سیف‌الدولة وناصر الدولة ابنی حمدان، فی شعبان من سنة ست وثلاثین وثلثمائة وجری بین السنة والشیعة فتنة بسبب عمارته.» ۵ - تخریب بنامتاسفانه امروزه گنبد و مقبره عمرو بن حمق از بین رفته است و قبر وی در فضای باز، در محوطه قبرستان «نقیب»، قرار دارد. [۲۳]
حسنی، عادل، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، ص۱۹۵.
در فاصله قرون پنجم تا هفتم هجری، بسیاری از نقبای سادات موصل، در قبرستان مجاور این زیارتگاه، دفن شده‌اند که به همین علت نیز به آنجا، قبرستان «نقیب» گویند.۶ - پانویس۷ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مرقد عمرو بن حمق خزاعی»، ج۲، ص۳۶۴. |