مزار سیدیحیی بن عمر علویسیدیحیی بن عمر علوی معروف به قتيل شاهى، امامزاده ای است که دو مزار جداگانه برایش معرفی شده است، یکی نزدیک شهر الکفل در استان بابل و دیگری نزدیک روستای ام‌الشواریف در استان دیوانیه عراق، اما با بررسی در اقوال، انتساب مرقد اول نزدیکتر به واقع است و انتساب مرقد دیگر به خاطر تشابه اسمی است. ۱ - بررسی مرقدهای منسوب به یحییامروزه، دو مرقد به یحیی بن عمر علوی، منسوب است که یکی از آنها، نزدیک الکفل و دیگری، نزدیک روستای ام‌الشواریف، واقع در سمت چپ کسی که از نجف به غمّاس می‌رود، در استان دیوانیه عراق، قرار دارد. ۱.۱ - مرقد اولمرقد اول، نزدیک شهر الکفل قرار دارد و رسیدن به آن، از طریق جاده فرعی منشعب از جاده اصلی نجف به کربلا، امکان‌پذیر است. منطقه‌ای که زیارتگاه در آن واقع است، امروزه به نام برزویل شناخته می‌شود و هفت کیلومتر از جاده اصلی، فاصله دارد. ساختمان آن، شامل بنای ساده‌ای است که میان صحن قرار دارد. مساحت صحن، حدود هزار مترمربع است و دیوار آجری نامنظمی، آن‌را فراگرفته است. بنای حرم، اتاق کوچک محقری است با یک در آهنی بزرگ. داخل اتاق، قبر مستطیل شکل برجسته‌ای قرار دارد که با پارچه‌ای سبزرنگ پوشیده شده و روی آن نیز ضریح مشبک آهنی، نصب گردیده و با پارچه‌های سیاه‌رنگ، پوشیده شده است. بر فراز اتاق مرقد، گنبد سبزرنگی به ارتفاع حدود سه متر و قطر تقریبی دو متر، وجود دارد. حرم به نمازخانه‌ای، متصل است. مساحت حرم، تقریباً ۱۲۰ مترمربع است و در دو طرف ساختمان، دو مناره سبزرنگ به ارتفاع یازده متر و قطر تقریبی دو متر، وجود دارد. ۱.۱.۱ - گفتار حاج حربیحاج حربی آل جمیل، از اهالی منطقه، درباره این مرقد می‌گوید: برای نخستین بار، در سال ۱۹۵۹ م، ساختمانی روی این مرقد، بنا شد، تا پیش از آن، این زیارتگاه ناشناخته و فقط یک قبر بود. زمانی که پدربزرگ من، به این منطقه آمد، کنار این قبر، ساکن شد و تصمیم به ساختن آن گرفت، بر قبر، سنگی وجود داشت که حاوی نام و نسب صاحب قبر بود، ولی ما از این سنگ، نگهداری نکردیم، نخست پدر بزرگ من، سایبانی چوبی بر قبر ساخت، سپس آن سایه‌بان چوبی، به اتاق خشتی ساده‌ای تبدیل شد. از سال ۱۹۵۹ م نیز بنای کنونی ساخته شد و تصمیم داریم آن را توسعه دهیم تا درخور شخصیت مدفون در آن باشد. به گفته حاج حربی، اداره اوقاف شیعه استان بابل، این مرقد را به نام مرقد سیدیحیی بن عمر، ثبت کرده است. وی می‌افزاید: از این مرقد، کرامات بی‌شماری دیده شده است. من خود شاهد بوده‌ام که مریض‌های صعب‌العلاجی به اینجا آمده و شفای کامل گرفته‌اند.... این زیارتگاه، توقفگاه مهمی است که زائرانی که با پای پیاده به کربلای امام حسین (علیه‌السّلام) مشرف می‌شوند، در اینجا اقامت می‌کنند و در گذشته، زائرانی از ترس عوامل رژیم که آنها را کنترل و دستگیر می‌کردند، به این زیارتگاه، پناه می‌آوردند. ۲ - مرقد دوممرقد دوم در استان دیوانیه قرار دارد و بیشتر مردم، آنجا را مرقد حضرت یحیی بن زکریا (علیه‌السّلام) می‌دانند. ۲.۱ - موقعیت جغرافیاییاین مزار در انتهای جاده روستای ام‌الشواریف، از توابع ناحیه غمّاس، بین این ناحیه و ناحیه شافعیه، در استان دیوانیه قرار دارد، باید جاده منتهی به دو راهی «ابوصخیر» را به سمت غرب، طی کرد، امروزه این منطقه، با عنوان «کلیبی» که به منطقه «نکاره» منتهی می‌شود، شناخته می‌شود و شامل تپه‌های تاریخی کم‌ارتفاعی است که میان آنها، خانه‌های پراکنده‌ای وجود دارد و در سمت شرقی مرقد، قبوری نیز به چشم می‌خورد. مرقد روی تپه‌ای قرار دارد که در لهجه محلی مردم، «تل ابن الزجریه» (تپه فرزند زکریا)، خوانده می‌شود، در حقیقت، بیشتر مردم، آنجا را مرقد حضرت یحیی بن زکریا (علیه‌السّلام) می‌دانند، نام واقعی آن، روی یک تابلو، به‌صورت «مرقد سید یحیی بن عمر بن یحیی بن حسین ذی الدمعة بن زید بن علی (علیه‌السّلام)» درج شده است. ۲.۲ - توصیف بنامرقد، صحنی دارد که دیوارهایی آن را احاطه کرده و بخش‌هایی از این دیوارها، فرو ریخته است، ورودی مرقد، شامل در آهنی بزرگی است که به یک سالن سرپوشیده بزرگ، متصل است و از طریق آن، می‌توان به حرم راه یافت. حرم، شامل اتاقی است به مساحت ۲۵ متر مربع که وسط آن، قبر برجسته‌ای پوشیده با پارچه سبزرنگ قرار دارد و روی آن، ضریح چوبی مشبکی نصب شده است، بر فراز اتاق نیز گنبدی آبی‌رنگ، به ارتفاع سه متر و قطر تقریبی سه متر، وجود دارد. ۲.۳ - سخن خادمخادم مرقد، عباس الحسناوی، درباره این مرقد می‌گوید: زمانی که پدربزرگ من اینجا سکونت کرد، اهالی این منطقه که از آل‌شبل می‌باشند، پس از اینکه متوجه شدند او خواندن و نوشتن می‌داند، او را مسئول اداره مرقد و رسیدگی به آن کردند، او نیز به جست‌وجو درباره واقعیت زیارتگاه پرداخت و آشکار ساخت که نام شخص مدفون یحیی بن عمر است، در حالی‌که مردم آن را به نام «ابن الزجریه» (فرزند زکریا) می‌شناختند، ولی سرانجام از طریق سیدحسین ابوسعیده (از پژوهشگران)، انتساب این قبر، به یحیی بن عمر علوی، برای ما ثابت شد. [۱]
مجله ینابیع، ش ۲۹- ۳۰، سال ۱۴۳۰، ص۵۷.
۳ - بررسی قبر واقعیبرای تعیین قبر واقعی یحیی بن عمر، از میان این مرقد و مرقد دوم (واقع در استان دیوانیه)، باید موقعیت جغرافیایی منطقه شاهی را بشناسیم. ۳.۱ - موقعیت جغرافیایی منطقهشاهی، به معنای مرد دارای گوسفند فراوان است و اصل آن، شاهه و نسبت آن، شاهی است. در منابع، درباره منطقه شاهی، نقل‌های متفاوتی بیان شده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: ۱. یاقوت حموی می‌گوید: «شاهی، آن‌گونه که به یاد دارم، موضعی است نزدیک قادسیه» ۲. پنج تن از اهل کوفه تصمیم گرفتند حسین بن علی (علیه‌السّلام) را یاری کنند، پس به روستایی، به نام شاهی رسیدند. ۳. در داستانی که شیخ طوسی درباره تخریب قبر امام حسین (علیه‌السّلام) در دوره متوکل نقل کرده، آمده است: به سمت قوم خود (بنی‌غاضره) رفتم، زمانی که به قنطره کوفه رسیدم، ده خوک، به من حمله کردند. خداوند مرا به‌واسطه مردی از بنی‌اسد که او را می‌شناختم و خوک‌ها را از نزد من راند، یاری داد، پس به مسیر خود ادامه دادم، اما وقتی به شاهی رسیدم، راه را گم کردم، پیرزنی را دیدم که از من پرسید: «ای شیخ! کجا را می‌خواهی؟» گفتم: «غاضریه را» گفت: از میان این وادی (دره) حرکت کن، به انتهای آن رسیدی، راه برایت مشخص می‌شود. ۴. زمانی که شریک بن عبدالله، قضاوت کوفه را برعهده داشت، برای دیدار خیزران، از کوفه بیرون رفت و به شاهی رسید، خیزران در آمدن نزد او، تعلّل ورزید. شریک سه روز در انتظار وی، آنجا ماند. پس خیزران، ابیاتی را سرود. ۵. صاحب المجدی، در معرفی یحیی بن عمر می‌نویسد: «او صاحب شاهی، روستایی از سواد کوفه، است.» ۶. یعقوبی نیز درباره یحیی، نوشته است: «آنها در محلی به نام شاهی، میان کوفه و بغداد باهم، روبه‌رو شدند.» ۷. در خبری آمده است: «شاهی، در پنج فرسخی کوفه است.» ۸. سیدحسین براقی درباره یحیی بن عمر، می‌نویسد: «او صاحب شاهی (روستایی از سواد کوفه) است که در دوره مستعین، کشته شد و قبرش، نزدیک «قنطرة السنیة الشافعیه»، شناخته شده است.» [۱۰]
براقی، سیدحسین، تاریخ الکوفه، ص۸۲.
۹. ابن‌طقطقی نیز درباره یحیی، می‌نویسد: «او کشته شاهی است که روستایی نزدیک کوفه، از سمت «در الحائر»، بوده است.» [۱۱]
ابن‌طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی الانساب، ص۲۴۹.
۳.۲ - نتیجهگیریبا توجه به آنچه درباره موقعیت «شاهی» بیان شد و مقایسه آن با موقعیت دو زیارتگاه، می‌توان به نتایج زیر رسید: ۱. یاقوت حموی، شاهی را نزدیک قادسیه دانسته است، ولی با گفتن عبارت «آن‌گونه که به یاد دارم»، در این مسئله، تردید نشان داده است و در حقیقت، محل آن را به‌طور قطعی، مشخص نکرده است، سید براقی نیز محل آن را نزدیک «قنطرة السنیة الشافعیه» بیان کرده است و این دو قول، موقعیت مرقد دوم را ثابت می‌کند. ۲. دیگر اقوال بیان شده، موقعیت مرقد اول را تایید می‌کنند، این اقوال، نشان می‌دهد، شاهی در مسیر میان کوفه و کربلا قرار دارد و مسافت میان مرقد اول تا کوفه، با مسافت بیان شده برای شاهی، تا کوفه که پنج فرسخ یا تقریباً ۲۸ کیلومتر گفته‌اند، منطبق است. ۴ - صاحب مرقد دومپس اگر محل اول را مرقد یحیی بن عمر علوی بدانیم، محل دوم، مرقد چه کسی است؟! ممکن است مرقد دوم، قبر یحیی بن یحیی بن حسین بن زید شهید (علیه‌السّلام) باشد که جد یحیی بن عمر و ساکن کوفه بود و شاید در این مکان، به خاک سپرده شده باشد. همچنین ممکن است قبر یحیی بن عمر بن حسین ابن احمد المحدث بن عمر بن یحیی بن حسین زید شهید (علیه‌السّلام) باشد که آستان امام علی (علیه‌السّلام) را از اموال خود، بازسازی کرد و بدین‌ترتیب، انتساب بیش از یک مرقد به یک شخص، ناشی از تشابه اسمی و تشابه نام پدر و پدربزرگ چند شخص، با یکدیگر است. ۵ - پانویس
۶ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مزار سیدیحیی بن عمر علوی» ج۲، ص۱۴۱. زیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «سید یحیی بن عمر علوی»، ج۲، ص۲۸۶. رده‌های این صفحه : زیارتگاههای استان بابل | زیارتگاههای استان دیوانیه | مزار امامزاده‌های استان دیوانیه | مزار امامزاده‌های مدفون در استان بابل | مزار سادات علوی عراق | مزار فرزندان امام سجاد
|