محمود سامی بارودیبارودی، محمود سامی حیات از سال ۱۲۵۵ تا ۱۳۲۲ هجری قمری از شعرا، و سیاستمدار معاصر عرب بوده است؛ در این مقاله شناخت اجمالی از بارودی و مناصب وی در دوران حیات، سپس به احوالات شعری و تخصص او در فنون شعری پرداخته می‌شود. فهرست مندرجات۲ - دریافت درجه سرگروهبانی ۳ - منشی وزارت امور خارجه ۴ - درجه سرگردی و سرهنگی ۵ - دریافت نشان وسام عثمانی ۶ - وزارت معارف و اوقاف و جنگ ۷ - پیوستن به انقلابیون ۸ - پرورش ذوق شاعری ۸.۱ - تقلید در اسلوب و معانی ۸.۲ - تخصص در وصف شعری ۸.۳ - نوآوری در بیان احساسات ۸.۴ - شعر سیاسی و ملی ۹ - آثار ۱۰ - فهرست منابع ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - بیوگرافیبارودی، محمود سامی (۱۲۵۵-۱۳۲۲ق/۱۸۳۹-۱۹۰۴م) شاعر، و سیاستمدار معاصر عرب بوده است. وی در قاهره در خانواده‌ای چرکسی و منسوب به ممالیک مصر متولد شد. یکی از نیاکان او ملتزم (اجاره‌دار) قصبه ایتای بارود از توابع بحیره (ولایتی در مصر سفلی) بود و نسبت بارودی وی برخاسته از همین جاست. [۱]
کردعلی محمد، المعاصرون، ج۱، ص۳۹۰، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۰م.
[۲]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۲، ص۳۹۴، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
[۳]
مصطفی محمود، الادب و تاریخه، ج۳، ص۴۱۴- ۴۱۵، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
[۴]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۰، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
پدر بارودی، حسن حسنی بیک، در روزگار محمدعلی پاشا (حکومت ۱۲۲۰- ۱۲۶۴ق/۱۸۰۵- ۱۸۴۸م)، یکی از فرماندهان عالی رتبه توپخانه بود که بعدها «مدیر» (مسئول اداره «مدیریه»، از تقسیمات کشوری‌ِ مصر) دُنْقُله و بربر در سودان شد. [۵]
کردعلی محمد، المعاصرون، ج۱، ص۳۸۹-۳۹۰، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۰م.
[۶]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۴۶، قاهره، ۱۹۶۴م.
[۷]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۰، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
بارودی در ۷ سالگی پدر خود را از دست داد و تا ۱۲سالگی چون دیگر فرزندان خانواده‌های مرفه، قرآن و مقدمات فقه و حساب و تاریخ و شعر را درخانه نزد معلمان خصوصی آموخت. [۸]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۴۷، قاهره، ۱۹۶۴م.
وی زبان و ادبیات عرب را نزد شیخ حسن مرصفی فرا گرفت [۹]
کردعلی محمد، المعاصرون، ج۱، ص۳۹۰، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۰م.
سپس در ۱۲۶۷ق/۱۸۵۰م پس از اتمام تحصیلات ابتدایی چون دیگر چراکسه و ترکان و فرزندان طبقه حاکم وارد مدرسه نظام شد [۱۰]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۴۸، قاهره، ۱۹۶۴م.
[۱۱]
کردعلی محمد، المعاصرون، ج۱، ص۳۹۰، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۰م.
[۱۲]
مصطفی محمود، الادب و تاریخه، ج۱، ص۴۱۵، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
در این اثنا به مطالعه شعر کلاسیک نیز پرداخت.۲ - دریافت درجه سرگروهبانیدر ۱۲۷۱ق/۱۸۵۴م در زمان حکومت سعید پاشا (۱۲۷۰-۱۲۸۰ق/۱۸۵۴-۱۸۶۳م)، با رتبه باشجاویش (سرگروهبان) از مدرسه نظام فارغ التحصیل گردید، [۱۳]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۰، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
[۱۴]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۲۲، قاهره، ۱۹۷۰م.
اما در آن زمان روح حماسه فسرده، و صحنه‌های جنگ از پرچم‌های مصر تهی شده بود؛ از این‌رو، وی که امید داشت از طریق نظامی‌گری به آرزوهای بزرگ دست یابد و چون نیاکانش در میادین جنگ کسب افتخار کند، نومید شد و ناچار به مطالعه روی آورد و استعداد شاعری خود را با میراث شعر کهن، به ویژه آنچه در باب حماسه و فخر بود، پرورش داد. او بدون توجه به آنانکه سرودن شعر را برای وی که از طبقه‌ای صاحب مقام بود، عیب می‌دانستند، به تصویر صحنه‌های پیکار و ستایش قهرمانان پرداخت و در این امر از شاعران کلاسیک تقلید کرد. او شعر را به شرط آنکه ابزاری برای ستایش و نکوهش نباشد، زیوری برای انسان می‌دانست. [۱۵]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۲۲-۲۳، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۱۶]
بارودی محمود سامی، دیوان، ج۳، ص۵۳۱، به کوشش علی جارم و محمد شفیق معروف، قاهره، ۱۹۴۰م.
۳ - منشی وزارت امور خارجهبارودی سرانجام نتوانست در مصر بماند، از این‌رو، به استانبول رفت و به عنوان منشی وارد وزارت امور خارجه شد [۱۷]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۱، ص۳۹۵، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
[۱۸]
مصطفی محمود، الادب و تاریخه، ج۳، ص۴۱۶، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
و در آن‌جا زبان و ادبیات ترکی و فارسی را نیک فرا گرفت و علاوه بر عربی، به فارسی و ترکی نیز شعر سرود. [۱۹]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۲۳، قاهره، ۱۹۷۰م.
پس از سفر اسماعیل پاشا (ه م) به استانبول که به منظور سپاسگزاری از سلطان عثمانی صورت پذیرفت، بارودی به او پیوست و همراه وی به مصر بازگشت. [۲۰]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۲، ص۳۹۵، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
[۲۱]
مصطفی محمود، الادب و تاریخه، ج۳، ص۴۱۶، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
بازگشت او به مصر در حقیقت شروع بخش دوم از زندگی، و دوران تحقق آرزوها و آمال او بود.۴ - درجه سرگردی و سرهنگیوی در زمان اسماعیل پاشا، با درجه سرگردی به همراه گروهی از افسران مصری برای مشاهده مانورهای سالیانه ارتش فرانسه به این کشور، و سپس به لندن مسافرت کرد و پس از بازگشت در ۱۲۸۲ق/۱۸۶۵م به درجه سرهنگ دومی در فوج سوم محافظان نایب السلطنه، و اندک زمانی بعد به درجه امیرآلایی (سرهنگی) فوج چهارم همان گروه ارتقا یافت. [۲۲]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۳، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
[۲۳]
۲ EI.
۵ - دریافت نشان وسام عثمانیبا آغاز شورش در جزیره کرت در مدیترانه بر ضد دولت عثمانی، بارودی به همراه سپاهی بدان‌جا فرستاده شد (۱۲۸۲ق) و پس از بازگشت به سبب فعالیت‌های چشمگیرش به دریافت نشان (وسام عثمانی) مفتخر گردید و در رأس محافظان اسماعیل پاشا قرار گرفت و منشی ویژه او شد. [۲۴]
مصطفی محمود، الادب و تاریخه، ج۱، ص۴۱۶-۴۱۷، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
[۲۵]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۳، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
[۲۶]
طناحی طاهر، «رب السیف و القلم محمود سامی باشا البارودی»، ج۱، ص۴۷۵، الهلال، ۱۳۴۸ق، س ۳۸، شم ۴.
[۲۷]
۲ EI.
هنگام جنگ دولت عثمانی با صرب‌ها و بلغارها، بارودی برای انجام دادن مأموریت‌های سیاسی به استانبول رفت. وی همچنین در جنگ با روسیه (۱۲۹۵ق/۱۸۷۸م) از خود شایستگی نشان داد و به درجه سرتیپی ارتقا یافت. این جنگ‌ها زمینه مناسبی برای پاره‌ای از سروده‌های او به ویژه نونیه مشهورش گردید. [۲۸]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۱۴- ۱۵، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۲۹]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷ (۵)، ص۴۷۳، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
[۳۰]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۷، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
[۳۱]
بارودی محمود سامی، دیوان، ج۴، ص۴۳- ۵۵، به کوشش علی جارم و محمد شفیق معروف، قاهره، ۱۹۴۰م.
وی پس از بازگشت از جنگ بالکان، نخست مدیریت ناحیه «الشرقیه» را عهده‌دار گردید و سپس استاندار پایتخت (قاهره) شد. [۳۲]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۲۴، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۳۳]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۶۶، قاهره، ۱۹۶۴م.
[۳۴]
کردعلی محمد، المعاصرون، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۲، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۰م.
[۳۵]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۲، ص۳۹۶، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
[۳۶]
مصطفی محمود، الادب و تاریخه، ج۳، ص۴۱۷، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
۶ - وزارت معارف و اوقاف و جنگدر روزگار توفیق پاشا (حکومت ۱۲۹۶-۱۳۰۹ق/۱۸۷۹-۱۸۹۲م)، بارودی وزیر معارف و اوقاف شد و کوشید به وضع اوقاف رسیدگی کند. [۳۷]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۷۰، قاهره، ۱۹۶۴م.
[۳۸]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۲، ص۳۹۶، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
وی پس از دریافت درجه سرلشکری، وزارت جنگ را بر عهده گرفت، [۳۹]
کردعلی محمد، المعاصرون، ج۱، ص۳۹۲، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۰م.
اما گرایش‌های ناسیونالیستی وی سبب شد که از مقام خود عزل گردد. چندی بعد بارودی بار دیگر به اصرار توفیق پاشا مقام نخست وزیری را پذیرفت و کوشید میان نظامیان و توفیق، آشتی برقرار سازد و امور را با مدارا اصلاح نماید، اما نظامیان خواستار برکناری توفیق بودند و همین امر کار را بر بارودی دشوار ساخت.۷ - پیوستن به انقلابیونبارودی سرانجام به انقلابیون ملحق شد و در زمره بزرگ‌ترین یاوران انقلاب عرابی پاشا قرار گرفت، اما با مداخله انگلستان و فرانسه، انقلاب شکست خورد و وی به همراه دیگر یارانش به سیلان تبعید گردید و ۱۷ سال و اندی از عمر خود را در آن‌جا سپری ساخت. این دوران در زندگی شاعر البته تأثیری شگرف داشت. [۴۰]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۲، ص۳۹۷، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
[۴۱]
مصطفی محمود، الادب و تاریخه، ج۳، ص۴۱۷- ۴۱۸، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
[۴۲]
طناحی طاهر، «رب السیف و القلم محمود سامی باشا البارودی»، ج۱، ص۴۷۵-۴۷۷، الهلال، ۱۳۴۸ق، س ۳۸، شم ۴.
وی در این زمان زیباترین و غم‌انگیزترین قصاید خود را سرود. بارودی در دوران تبعید بینایی خود را از دست داد و شنوایی او نیز ضعیف شد، درحالی که دوری از خانواده نیز بر دردها و رنج‌های وی می‌افزود. [۴۳]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۲۴- ۲۵، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۴۴]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۸۱، قاهره، ۱۹۶۴م.
[۴۵]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۸۲، قاهره، ۱۹۶۴م.
او سرانجام در ۱۹۰۰م بخشوده شد و به مصر بازگشت و همان‌جا درگذشت. [۴۶]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۲، ص۳۹۷، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
[۴۷]
بدوی احمد احمد، «شعر البارودی فی منفاه»، ج۱، ص۲۰۰۸، الرساله، ۱۹۴۴م، س ۱۲، شم ۵۹۸.
خلیل مطران، حافظ ابراهیم و دیگران او را رثا گفته‌اند. [۴۸]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۲۷-۲۹، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۴۹]
سالم عبدالرشید عبدالعزیز، شعر الرثاء العربی، ج۱، ص۳۴، کویت، ۱۹۸۲م.
[۵۰]
سالم عبدالرشید عبدالعزیز، شعر الرثاء العربی، ج۱، ص۴۸، کویت، ۱۹۸۲م.
۸ - پرورش ذوق شاعریمحیط مصر و مطالعه شعر کهن و به ویژه شعر دوره عباسی را می‌توان از جمله عوامل مؤثر در پرورش ذوق شاعری بارودی دانست. [۵۱]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۹۷- ۹۸، قاهره، ۱۹۶۴م.
[۵۲]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۳۵، قاهره، ۱۹۷۰م.
۸.۱ - تقلید در اسلوب و معانیوی در آغاز از اسلوب و معانی شعر کهن تقلید کرد، و در معارضه با مشهورترین شاعران عرب چون عنتره بن شداد، نابغه ذبیانی، ابوفراس حمدانی، بحتری، متنبی، ابونواس و بوصیری، قصایدی قابل توجه سرود و البته در این راه به سرقت ادبی نیز متهم شد. [۵۳]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۴۰-۴۱، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۵۴]
نوفل محمد محمود قاسم، تاریخ المعارضات فی الشعر العربی، ج۱، ص۱۷۸-۱۹۰، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۵۵]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۸، ص۲۲، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
۸.۲ - تخصص در وصف شعریسپس در بسیاری از موضوعات شعری، به ویژه وصف، شخصیتی مستقل یافت. بارودی در غالب فنون شعری چون رثا، مدح، فخر، غزل، حکمت و حماسه شعر سرود. [۵۶]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۹، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
وی تنها دوستان و خویشاوندان را رثا می‌گفت. رثای او برخاسته از عواطف صادقانه بود که گاه با پند و حکمت آمیخته می‌شد. مدح او نیز به والیان هم عصرش در مصر منحصر بود و با این همه، به عنوان شاعری مداح شناخته نشد. سروده‌های او نیز در این باب از هر گونه مبالغه نکوهیده بری بود، چرا که در برابر مدحش، انتظار صله و پاداش نداشت. وی در مدح پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز قصیده‌ای به شیوه البرده بوصیری با عنوان کشف الغمه فی مدح سیدالامه سرود که زیباترین نمونه مدح او به شمار می‌رود. [۵۷]
ابراهیم، عبدالفتاح، ج۱، ص۱۲۱۵، «البارودی الشاعر»، الهلال، ۱۳۵۳ق، س۴۲، شم ۱۰.
[۵۸]
۲ EI.
بارودی پیوسته در سروده‌های خود به ماجراجویی، شجاعت، عزم و اراده نیرومندش می‌بالید و در این خصوص گاه سخت مبالغه می‌ورزید و خود را نادره زمان می‌پنداشت. [۵۹]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۴۱-۴۳، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۶۰]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۱۳، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۶۱]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۱۵، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۶۲]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۱۶، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۶۳]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۲۳- ۲۵، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۶۴]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۱، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
خاستگاه معدود اشعار وی که در باب زهد و با بهره‌گیری از معانی شعر ابوالعتاهیه سروده، بیشتر نشأت گرفته از حالاتی نفسانی است که در پی یأس و ناامیدی بر او غلبه کرده است. در سرتاسر شعرهای بارودی پند و حکمت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، به گونه‌ای که برخی از آنها حکم ضرب المثل یافته است. بی‌گمان این حکمت‌ها و پندها برخوردار از فلسفه‌ای ژرف و متأثر از مکتبی خاص یا نگرشی کلی به جهان هستی نیست، بلکه نگاهی است گذرا و عاری از تحلیلی عمیق که از سبکی استوار و ساختاری دلنشین هم بی‌بهره نیست. [۶۵]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۴۴- ۴۵، قاهره، ۱۹۷۰م.
۸.۳ - نوآوری در بیان احساساتدر بیان احساسات و مشاهدات خود، نوآوری بارودی بسیار محسوس است. وی به وصف توجهی خاص داشت و قصاید ویژه‌ای در این باب سرود. تفاوت وصف در شعر بارودی با وصف در شعر شاعران کهن، در این است که در قصاید کهن، وصف به عنوان موضوعی فرعی در لابه‌لای قصاید جای می‌گیرد، حال آنکه در شعر بارودی وصف موضوعی مستقل است. [۶۶]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۴۵، قاهره، ۱۹۷۰م.
بارودی تصویرگری تواناست که پدیده‌های طبیعت، اشخاص و صحنه‌های نبرد و به طور کلی هر آنچه احساسات او را برانگیخته، نیک تصویر کرده است [۶۷]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۴۶، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۶۸]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۱۹-۲۱، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
و در این زمینه هر گاه به معارضه شاعران جاهلی و مخضرم رفته، قصایدی سروده که در استحکام و استواری همپایه قصاید آنان است. [۶۹]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۲۱، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۷۰]
زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، ج۲، ص۴۰۰، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
در وصف خمر نیز از وی قصایدی در دست است که آن را در ردیف خمریات ابونواس دانسته‌اند. [۷۱]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۲۲، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
۸.۴ - شعر سیاسی و ملیاز جمله موضوعاتی که بارودی لباسی نو بدان پوشانید، شعر سیاسی و ملی بود. از میان سروده‌های سیاسی بارودی می‌توان به شخصیت والا، عصیانگر و بلند پرواز او که عاشق آزادی و عدالت است، پی‌برد. همین ویژگی‌ها بود که به بارودی شخصیتی ممتاز بخشید و وی را رهبری محبوب ساخت. [۷۲]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۴۷-۴۹، قاهره، ۱۹۷۰م.
بارودی نخستین شاعر معاصر است که میهن و هم میهنان خود را ستود و روح ملت‌گرایی را در آنها تقویت نمود، و این‌ها همه، بارودی را در شعر معاصر جایگاهی رفیع بخشید. [۷۳]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۴۹، قاهره، ۱۹۷۰م.
با این همه، دیوان بارودی از قصاید عاشقانه و غزل تهی نیست و قلب او پیوسته از اندوه عشق شکوه می‌کند، حتی در کهن سالی. [۷۴]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۱۷-۱۹، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
بارودی در نسیب کاملاً پیرو سبک کهن نبود، بلکه در آن به پاکدامنی در عشق تأکید می‌ورزید. هجای او نیز بیشتر اجتماعی بود، تا شخصی، هر چند که این موضوع در آثار او، با آثار کلاسیک اروپایی چون نوشته‌های شکسپیر و مولیر قابل مقایسه نیست [۷۵]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۵۰، قاهره، ۱۹۷۰م.
بارودی عامل اصلی نهضت شعری در دوران معاصر به شمار می‌رود. وی در سروده‌های خود از یک سو استواری شعر کهن را با موضوعات نوین در آمیخت و از دیگر سوی برخلاف معاصران، شعر خود را از افراط در کاربرد صنایع شعری دوره فترت دور نگه داشت. [۷۶]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۹، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
با آنکه بارودی از شاعران کلاسیک تقلید می‌کرد، اما شخصیتی کاملاً متفاوت با شاعران کهن داشت. [۷۷]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۵۱، قاهره، ۱۹۷۰م.
در واقع می‌توان گفت که بارودی صاحب مکتبی در شعر بود که بسیاری از شاعران پس از خود را چون اسماعیل صبری، شوقی، مطران و... تحت تأثیر قرار داد. از ویژگی‌های بارز مکتب شعری او استواری در معنا و اسلوب، موسیقی دل‌انگیز، شفافیت معنی و تصویر، و پیروی از سبک و شیوه قصیده‌های کهن بود. [۷۸]
عبود مارون، رواد النهضه الحدیثه، ج۱، ص۱۴۱، بیروت، دارالثقافه.
[۷۹]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۵۲، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۸۰]
هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، ج۹۷(۵)، ص۴۷۴، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م.
رسالت بارودی در ادبیات معاصر، احیای شعر عربی بود؛ به عبارت دیگر او شعر را از رکاکت و ضعفی که گریبانگیر آن شده بود، رهانید و بدان نیرویی دوباره بخشید. [۸۱]
عقاد عباس محمود، مجموعه اعلام الشعر، ج۱، ص۳۱۶، بیروت، دارالکتاب العربی.
[۸۲]
سالم عبدالرشید عبدالعزیز، شعر الرثاء العربی، ج۱، ص۴۸، کویت، ۱۹۸۲م.
درباره بارودی کتاب‌ها و مقالات گوناگونی نگاشته شده است. [۸۳]
داغر یوسف اسعد، مصادر الدراسه الادبیه، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۴، بیروت، ۱۹۸۳م.
۹ - آثار۱. دیوان، که خود آن را سامان بخشید و واژگان دشوارش را توضیح داد و پس از مرگش نخستین بار به کوشش و شرح محمد امام منصوری و با سرمایه همسر دومش امینه در دو مجلد به طبع رسید [۸۴]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۳۳، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۸۵]
۲ EI.
سپس به کوشش علی جارم و محمد شفیق معروف، و با مقدمه هیکل پاشا در قاهره منتشر شد (۱۹۴۰م). دیوان بارودی مجموعه قصایدی است که وی به مناسبت‌های گوناگون سروده است و از خلال وصف او می‌توان به سفرهای مختلف شاعر پی‌برد.۲. مختارات البارودی، در ۴ جلد که مجموعه‌ای است از اشعار ۳۰ شاعر بزرگ که نخستین‌ِ آنها بشار و آخرینشان ابن عنین است. این مجموعه که بارودی آن را در تبعید گردآوری کرده بود، در ۱۳۲۷ و ۱۳۲۹ق به کوشش یاقوت مُرسی در قاهره به چاپ رسید و مشتمل بر ۷ باب است که عبارتند از ادب، مدیح، رثا، وصف، نسیب، هجا و زهد. گزیده‌ای از آثار منثور به نام قید الاوابد بدو منسوب است که تا کنون به چاپ نرسیده است. [۸۶]
طناحی طاهر، «رب السیف و القلم محمود سامی باشا البارودی»، ج۱، ص۴۷۹، الهلال، ۱۳۴۸ق، س ۳۸، شم ۴.
[۸۷]
بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، ج۱، ص۲۶، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۸۸]
دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، ج۱، ص۳۴، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۸۹]
ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، ج۱، ص۲۲۰، قاهره، ۱۹۶۴م.
۱۰ - فهرست منابع(۱) ابراهیم، عبدالفتاح، «البارودی الشاعر»، الهلال، ۱۳۵۳ق، س۴۲، شم ۱۰. (۲) بارودی محمود سامی، دیوان، به کوشش علی جارم و محمد شفیق معروف، قاهره، ۱۹۴۰م. (۳) بدوی احمد احمد، «شعر البارودی فی منفاه»، الرساله، ۱۹۴۴م، س ۱۲، شم ۵۹۸. (۴) بعینی نجیب، شعراء عرب معاصرون، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م. (۵) داغر یوسف اسعد، مصادر الدراسه الادبیه، بیروت، ۱۹۸۳م. (۶) دسوقی عمر، محمود سامی البارودی، قاهره، ۱۹۷۰م. (۷) زیدان جرجی، تراجم مشاهیر الشرق، بیروت، دارمکتبه الحیاه. (۸) سالم عبدالرشید عبدالعزیز، شعر الرثاء العربی، کویت، ۱۹۸۲م. (۹) ضیف شوقی، البارودی رائد الشعر الحدیث، قاهره، ۱۹۶۴م. (۱۰) طناحی طاهر، «رب السیف و القلم محمود سامی باشا البارودی»، الهلال، ۱۳۴۸ق، س ۳۸، شم ۴. (۱۱) عبود مارون، رواد النهضه الحدیثه، بیروت، دارالثقافه. (۱۲) عقاد عباس محمود، مجموعه اعلام الشعر، بیروت، دارالکتاب العربی. (۱۳) کردعلی محمد، المعاصرون، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۰م. (۱۴) مصطفی محمود، الادب و تاریخه، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م. (۱۵) نوفل محمد محمود قاسم، تاریخ المعارضات فی الشعر العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۶) هیکل محمد حسین، «شعر البارودی، حیاته و صوره عصره»، المقتطف، ۱۹۴۰- ۱۹۴۱م. (۱۷) ۲ EI. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۳۳۶، برگرفته از مقاله «محمود سامی بارودی». |