محمدهاشم کشمی برهانپوریبرهانپوری، محمدهاشم کِشْمی، عارف، نویسنده و شاعر پارسی گوی شبه قاره هند در قرن یازدهم بود. ۱ - برهانپوری محمدهاشم کشمیبرهانپوری، محمدهاشم کِشْمی، عارف، نویسنده و شاعر پارسی گوی شبه قاره در قرن یازدهم. در حدود ۱۰۰۰ در کِشْم، از توابع بدخشان، زاده شد. [۱]
محمدهاشم برهانپوری، نسمات القدس من حدایق الانس، ج۱، ص۱۲، نسخه عکسی متعلق به نگارنده از روی نسخه خطی مورخ ۱۲۴۸ عارف حکمت، مدینه.
ابتدا به طریقه کبرویه تمایل داشت اما در هجده سالگی در پی رؤیایی به سلسله نقشبندیه گروید. سپس به هندوستان رفت و در برهانپور به خدمت میرمحمد نعمان، خلیفه شیخ احمد سرهندی (متوفی ۱۰۳۴)، رسید و مرید او شد. در ۱۰۳۱ به سرهند رفت و دو سال در خدمت شیخ احمد سرهندی به سر برد [۲]
محمدهاشم برهانپوری ، زبدة المقامات ، ص ۲ـ۳، کانپور ۱۸۹۰
و در اول رجب ۱۰۳۳، از او اجازه قرائت کتب حدیث گرفت [۳]
محمدهاشم برهانپوری ، زبدة المقامات ، ص ۱۳۰، کانپور ۱۸۹۰
و به برهانپور بازگشت.
با این‌که سرهندی و میرمحمد نعمان او را به تعلیم ذکر تأکید کرده بودند، وی به دلیل احساس نقصان در خویش از این کار خودداری کرد، ولی بعدها به تعلیم ذکر پرداخت [۴]
محمدهاشم برهانپوری، رویداد تدوین مکتوبات امام ربّانی، ج۱، ص۵۵ـ۵۹، نسخه خطی کتابخانه خواجه ابوالخیر محمد عبدالله جان، پیشاور.
و کار ارشاد و تبلیغش در برهانپور بسیار رونق گرفت [۵]
محمداحسان مجددی سرهندی ، روضة القیومیة ،ص ۳۷۰، لاهور ۱۴۰۹/۱۹۸۹،
او تا پایان عمر در برهانپور ماند و همان‌جا درگذشت.
۱.۱ - اختلاف در تاریخ وفات برهانپوریدر تاریخ وفات او اختلاف هست؛ کشمیری همدانی آن را ۱۰۴۱ نوشته [۶]
محمدصادق کشمیری همدانی، طبقات شاهجهانی: طبقات عاشره، ج۱، ص۲۶، چاپ محمد اسلم خان، دهلی ۱۹۹۰.
که قطعاً اشتباه است، چون محمدهاشم در ۱۰۴۲ طرق الوصول را نگاشته است.
غلام مصطفی خان [۷]
غلام مصطفی خان، «خواجه محمدهاشم»، ج۱، ص۳۷، تحقیق،، ۱۹۸۸.
بدون ذکر مأخذ، تاریخ وفات او را ۱۱ رجب ۱۰۴۵، و هرمان اته، به استناد محتویاتِ دیوان محمدهاشم، او را تا ۱۰۵۶ در قید حیات دانسته است که ظاهراً تاریخ اخیر نیز اشتباه است، زیرا در طبقات شاهجهانی که پیش از ۱۰۵۶ تألیف شده، از او به عنوان فرد درگذشته یاد شده است.
۲ - آثار برهانپوریتمامی آثار برهانپوری به فارسی است و عبارت است از : ۱) احوال حضرت قاسم شیخ کرمینی (منسوب به کَرْمینَه از روستاهای بخارا)، از مشایخ طریقه جهریه یَسویه در ماوراءالنهر (متوفی ۹۸۶). در این رساله مؤلف در انتساب او به طریقه یسویه تحقیق کرده و احوال و اقوال و واقعه وفات او را نوشته است. مؤلف، شرح حال کرمینی را که پیشتر در نَسَمات القدس آورده بوده، با مقدمه‌ای کوتاه در این رساله نقل کرده است (نسخه خطی، کتابخانه خواجه ابوالخیر محمد عبدالله جان، پیشاور، گ ۶۰ پ ـ ۶۶ ر). ۲) حُلیة رسول الله، در وصف شمایل حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، به نثر و نظم (نسخه خطی همان کتابخانه، گ ۱ر۴ ر). ۳) دیوان اشعار، مشتمل بر قصاید، مثنویات، ترجیع بند، ساقینامه، غزلیات و قطعات (نسخه خطی دیوان هند، لندن، ش ۳۰۹۶؛ مؤسسه کاما، بمبئی، ش ۱۷، ۶۷). ۴) رویداد تدوین مکتوبات امام ربّانی، مکتوبات امام ربّانی در سه دفتر، که محمدهاشم سومین دفتر را تدوین کرده است. در این رساله رویداد تدوین و نامه‌ای تاریخی و تعداد مکتوبات و تتمه دفتر سوم بیان شده است. [۸]
محمد اسلم، تاریخی مقالات، لاهور ۱۹۷۰، ص ۱۶۲ـ۱۷۶.
۵) زبدة المقامات یا برکات الاحمدیة الباقیه، در شرح حال خواجه باقی بالله (متوفی ۱۰۱۲) و شیخ احمد سرهندی و فرزندان و مریدان آنان. اگر چه این کتاب بخش دوم نسمات القدس است، صورت جداگانه‌ای دارد و مستقلاً (کانپور ۱۳۰۷، استانبول ۱۴۰۸) چاپ شده، و ترجمه آن به اردو نیز (سیالکوت ۱۴۰۷) منتشر شده است. ۶) طُرق الوصول فی شریعه الرسول (۱۰۴۲)، در تحقیق و اسناد چهل طریقه عرفانی که به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم وسلّم منتهی می‌شوند [۹]
عارف نوشاهی، «محمد هاشم کشمی کی بعض فارسی رسائل کی بازیافت»، ج۱، ص۷۷، فکر و نظر، محرم ـ ربیع الثانی ۱۴۱۴.
۷) قدرالعالی فی اسرار خیراللیالی، در بیان وجه مناسبت نزول قرآن مجید در لیلة القدر و سرّ مناسبت لیلة القدر و قرآن با ماه رمضان و سبب اختیار شب برای این کار و موجب اختفای آن شب و کیفیت علامات و آثار آن و غیره (. ۸) گوهرنامی در اسرار نام سیّد الانامی (۱۰۴۰)، در شرح یک رباعی از خواجه حسن دهلوی (متوفی ۷۳۸) و دو رباعی از مؤلف که در آن‌ها نام «احمد» و «محمد» به کنایه برده شده است (نسخه خطی همان کتابخانه، گ ۸۶ پ ـ۱۰۰ پ). ۹) مکتوبات کشمی، شامل شش نامه خطاب به شیخ احمد سرهندی و سه نامه خطاب به میرمحمد نعمان . ۱۰) نسمات القدس من حدایق الانس (۱۰۳۹)، تکمله رشحات عین الحیات کاشفی است، بویژه در شرح حال مریدان سعدالدّین کاشغری (متوفی ۸۶۰) و عبیدالله احرار سمرقندی (متوفی ۸۹۵)، در تراجم احوال مشایخ و دانشمندان ماوراءالنّهر و خراسان (نسخه خطی کتابخانه گنج بخش، اسلام آباد، ش ۱۰۴۷۰؛ کتابخانه فرهنگستان علوم ازبکستان، تاشکند، ش ۳۸۸). این کتاب به اردو نیز ترجمه شده است (سیالکوت ۱۴۱۰). محمدهاشم در نسمات القدس و طُرق الوصول بارها گفته است که در نظر دارد احوال مشایخ متأخر دیگر سلسله‌ها را (جز نقشبندیه) به روش نفحات الانس فراهم آورد و آن را صفحات الانوار من مقامات الاخیار بنامد، اما مسلّم نیست که به تألیف این کتاب موفّق شده باشد. ۳ - فهرست منابع(۱) محمد اسلم، تاریخی مقالات، لاهور ۱۹۷۰، ص ۱۶۲ـ۱۷۶. (۲) محمدهاشم برهانپوری، رویداد تدوین مکتوبات امام ربّانی، نسخه خطی کتابخانه خواجه ابوالخیر محمد عبدالله جان، پیشاور. ۳- محمدهاشم برهانپوری، زبدة المقامات، کانپور ۱۸۹۰؛ (۴) محمدهاشم برهانپوری، نسمات القدس من حدایق الانس، نسخه عکسی متعلق به نگارنده از روی نسخه خطی مورخ ۱۲۴۸ عارف حکمت، مدینه. (۵) بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، چاپ محبوب الهی، لاهور ۱۹۷۱. (۶) غلام مصطفی خان، «خواجه محمدهاشم»، تحقیق،، ۱۹۸۸. (۷) محمدصادق کشمیری همدانی، طبقات شاهجهانی: طبقات عاشره، چاپ محمد اسلم خان، دهلی ۱۹۹۰. (۸) محمداحسان مجددی سرهندی، روضة القیومیة، لاهور ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ص ۵۱۶ ـ ۵۱۹. (۹) عارف نوشاهی، «محمد هاشم کشمی کی بعض فارسی رسائل کی بازیافت»، فکر و نظر، محرم ـ ربیع الثانی ۱۴۱۴. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۱۱۲۸. |