محمدمهدی نراقیمحمدمهدی نراقی (۱۱۲۸-۱۲۰۹ق) از علمای بزرگ شیعه قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، صاحب کتاب جامع السعادات و پدر ملااحمد نراقی بود. فهرست مندرجات۲ - تحصیل ۳ - هجرت به اصفهان ۴ - هجرت به نجف ۵ - آثار ۵.۱ - فقه ۵.۲ - اصول فقه ۵.۳ - فلسفه و حکمت ۵.۴ - ریاضیات و هیئت ۵.۵ - اخلاق ۵.۶ - متفرقات ۶ - فرزندان ۷ - ویژگی‌های اخلاقی ۸ - گفتار بزرگان ۸.۱ - حبیب الله کاشانی ۸.۲ - محمد باقر موسوی خوانساری ۸.۳ - ملا احمد نراقی ۸.۴ - علامه طباطبایی ۸.۵ - آیت‌الله حسن زاده ۹ - وفات ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - ولادتمحمدمهدی نراقی در سال ۱۱۲۸ ق. در نراق ـ یکی از روستاهای اطراف کاشان ـ متولد می‌شود. پدر وی که ابوذر نام داشت و از کارگزاران ساده دولتی بود، به امید اینکه فرزندش از ناشران حقیقی شریعت محمدی ـ صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ و از منتظران واقعی حضرت مهدی (عج) باشد نام او را «محمد مهدی» می‌گذارد. [۱]
. مقدمه جامع السعادات، محمد مهدی نراقی، ج ۱، (محمد رضا مظفر).
۲ - تحصیلدوران کودکی و نوجوانی را در روستای نراق سپری کرد. برای ثبت نام در مدرسه علوم دینی کاشان به سوی آن دیار روانه می‌گردد.در حلقه درس اندیشمند توانا مرحوم «ملا جعفر بیدگلی» حاضر می‌شود. دوره مقدمات، سطح و مقداری از دروس عالی را در شهر کاشان به پایان می‌رساند. [۲]
. مقدمه اللمعه الالهیه، محمد مهدی نراقی، حسن نراقی، ص ۷، چاپ انتشارات انجم فلسفه، ۱۳۵۷ ق. (از حسن نراقی).
۳ - هجرت به اصفهانچون درسهای موجود در کاشان نمی‌توانست خواسته‌های علمی و مشکلات درسی او را پاسخ دهد بناچار برای تکمیل اندوخته‌های علمی، راهی حوزه علمیه اصفهان می‌شود. در آنجا پس از مدتی اقامت و جستجو در بین عالمان تراز اول، حکیم پارسا مرحوم «مولی اسماعیل خواجویی» را به استادی انتخاب می کند و درحدود سی سال توقف در آن شهر از کرسی درس وی از جمله: فقه، اصول، کلام، فلسفه، حساب، هندسه و نجوم استفاده‌های شایان می‌برد. همچنین از محضر استاد کل فلسفه مرحوم «محمد زمان کاشانی» و «شیخ محمد مهدی هرندی» نیز بهره‌های فراوان کسب می‌کند. [۳]
. مقدمه اللمعه الالهیه، محمد مهدی نراقی، حسن نراقی، ص ۸.
ملا مهدی نراقی در اصفهان علاوه بر تحصیل، تدریس و تحقیق، به تبلیغ و ارشاد مردم نیز همت می‌گمارد و حتی با یادگیری خط و زبان عبری و لاتین نزد عالمان یهودی، با رهبران مذهبی اقلیتها وارد بحث و مناظره می‌شود و از متن کتب مذهبی آنان با خط عبری مطالبی را بر حقانیت رسالت پیامبر بزرگ اسلام ـ‌صلّی الله علیه و آله ـ نقل و ترجمه می‌کند. [۴]
. انیس الموحدین، ص ۱۱۶، انتشارات الزهرا، ۱۳۶۳ ه . ش.
او پس از سی سال، به وطن خود کاشان بازگشت در حالی که کاشان از عالمان دینی خالی بود و به برکت وجود وی حوزه علمیه کاشان زنده شد. ۴ - هجرت به نجفپس از مدتی شهر کاشان را به سوی نجف اشرف و کربلای معلی ترک گفته و در درس محم باقر وحید بهبهانی (م ۱۲۰۵ ق.) ، شیخ یوسف بحرانی (م ۱۱۸۶) و شیخ محمد مهدی فتونی (م ۱۱۸۳) شرکت نمود. او پس از سالها تلاش و تحقیق در نجف و کربلا، دوباره به وطن خود کاشان بازگشت و به برکت وجود شریف آن جناب کاشان از مراکز مهم علوم اسلامی گردید. از محضر وی علمای بزرگی همچون محمد باقر شفتی (م ۱۲۶۰)، حاج محمد کلباسی (م ۱۲۶۲) و فرزندش ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵ ق.) و دیگران استفاده نموده‌اند. ۵ - آثاراز این عالم توانمند تألیفات گرانبهایی در رشته‌های گوناگون به یادگار مانده که هر کدام آنها از اهمیت ویژه‌أی برخوردار است. فهرست اجمالی آن به شرح زیر است: ۵.۱ - فقه۱. لوامع الاحکام. ۲. معتمد الشیعه. ۳. انیس التجار. ۴. انیس الحجاج. ۵. المناسک المکیه. ۶. صلاة الجمعه. ۷. تحفة رضویه. ۵.۲ - اصول فقه۱. تجرید الاصول. ۲. جامعه الاصول. ۳. رساله الاجماع. ۴. انیس المجتهدین. ۵.۳ - فلسفه و حکمت۱. جامع الافکار و فاقد الانظار. ۲. اللمعه الالهیه فی الحکمه المتعالیه. ۳. شرح الالهیات من کتاب الشفاء. ۴. قره العیون فی الوجود و الماهیه. ۵. لمعات العرشیه. ۶. الکلمات الوجیزه. ۷. انیس الحکماء. ۸. انیس الموحدین. ۵.۴ - ریاضیات و هیئت۱. توضیح الاشکال (هندسه اقلیدسی) ۲. رساله تحریر اکرثاذر سینوس ۳. رساله عقود انامل. ۴. المستقصی (هیئت). ۵. المحصل (هیئت). ۶. معراج السماء (هیئت). ۷. توضیح الاشکال ۸. کتاب الحساب ۹.۰حاشیه شرح مجسطی ۵.۵ - اخلاق۱. جامع السعادات. ۲. جامع المواعظ. ۵.۶ - متفرقات۱. محرق القلوب (مقتل). ۲. مشکلات العلوم (کشکول) ۳. نخبه البیان (تشبیه، استعاره و محسنات بدیعه). ۴. طائر قدسی (دیوان اشعار). ۵. حواشی و تعلیقات بر آثار علمای پیشین. بیشتر این کتابهای گران سنگ به صورت نسخه‌های خطی درکتابخانه‌های مختلف نگهداری می‌شود و تنها حدود ۱۰ مورد از آن به مرحله چاپ و نشر رسیده [۵]
برای توضیح بیشتر در مورد کتابهای ایشان، ر. ک: ملا مهدی نراقی، «منادی اخلاق» شماره ۵ دیدار با ابرار.
و بعضی از آنها نیز مانند «انیس التجار» چندین بار چاپ شده و از سوی مراجع بزرگ همچون آیات عظام سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، سید اسماعیل صدر و شیخ عبدالکریم حائری یزدی حاشیه‌هایی بر آن زده شده است. [۶]
انیس الموحدین، ص۶۶.
۶ - فرزنداناز مرحوم ملا محمد مهدی نراقی پنج پسر به جای ماند که همگی در خدمت علم و جامعه اسلامی بوده‌اند: ۱- حاج میرزا ابو القاسم بن محمد مهدی نراقی متوفای ۱۲۵۶ ق. [۷]
لباب الالقاب، ص۱۰۴-۱۰۵.
۲- حاج ملا محمد مهدی بن ملا محمد مهدی نراقی معروف به آقا بزرگ [۸]
لباب الالقاب، ص۱۰۵.
۳- ملا احمد بن محمد مهدی نراقی، معروف به فاضل نراقی (م ۱۲۴۵ ق.) ۴- ملا ابو الحسن ۵- ملا محمد باقر از بین آنان ملا احمد فاضل و ملا مهدی از دیگر برادران خود برتر بوده‌اند. ۷ - ویژگی‌های اخلاقیاز مهمترین ویژگی‌های وی عزت نفس والای او بوده است. او در حوزه کاشان اکثر روزها را با فقر و تنگدستی سپری کرده است. او اگر چه فقیر بوده اما با صبر و شکیبایی و قناعت بر مشکلات طاقت فرسای طلبگی و امتحانات الهی چیره می‌شود. در قسمتی از زندگی او نقل شده که گاهی که توان تهیه شمع یا روغن چراغ را نداشته با استفاده از روشنایی چراغ‌های وضوخانه و دستشویی مدرسه تا پاسی از شب را به مطالعه می‌گذرانده است. از دیگر خصوصیات او حساسیت نسبت به افکار انحرافی و مبارزه با اخباری گری و افکار گمراه کننده آنها بوده است. او حتی برای مبارزه با افکار انحرافی در اخلاق با نوشتن کتاب جامع السعادات به مبارزه با افراط و تفریط‌های صوفیان و ظاهرگرایان پرداخته و با استناد به آیات و روایات انحرافات آنها را ظاهر می‌نماید. او نسبت به اندیشه‌ها و اعمال فاسد پادشاهان و رهبران منحرف نیز بی توجه نبوده در آثارش زمینه رشد فضایل اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی جامعه را در گرو اجرای عدالت می‌داند. این عالم بزرگوار از یکی از اساسی‌ترین عوامل اصلاح جامعه یعنی امر به معروف و نهی از منکر غفلت نورزیده و معتقد بوده که باید نهاد و سازمانی مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر را بر عهده گیرد تا با شناخت صحیح معروف و منکر به اقدامات مؤثری در بسط معروف و جلوگیری از منکر مبادرت ورزد. ۸ - گفتار بزرگان۸.۱ - حبیب الله کاشانیمولی حبیب الله کاشانی در لباب الالقاب: خاتم الحکماء و المجتهدین و هو مصنف کتاب جامعة الاصول اعنی الملا مهدی النراقی الآتی ذکره. در جای دیگر: العارج اعلی المراقی الحاج الملا مهدی بن ابی ذر بن الحاج محمد القمی النراقی کان عالما عیلوما محققا استاد الکل فی الکل جامعا لجمیع العلوم العقلیة ماهرا حاذقا فی العلوم الشرعیة کاشفا عن اسرار دقائق لم یطلع علیها من قبله مبینا لقواعد حقائق لم یؤسیها سواء. فلو قال قائل انه بحر العلوم علی الحقیقة لما کان هذا القول متجوزا بل تکلم بالحقیقة و لو قال قائل انه العلامة لما استحق الملامة و لقبه بعض الافاضل بخاتم الحکماء و المجتهدین و هو فی محله. در جای دیگر: و حکایات مشقته فی التحصیل و تحمله للفقر و الفاقة و صبره علی نوائب الدهر و الحوادث الجمة معروفة و ریاضاته و عباداته مشهورة حتی ان بعض الصوفیة ادعی انه من مشایخ السلسلة ترویجا لعقیدته الفاسدة، کلا انه کان رئیس الحکماء الالهیین و اعلم الفقهاء و المجتهدین و اصل الزهاد و قدوة العابدین و لعمری انه کان ناصر الملة و الدین بل آیة من آیات الله داعیا الی الحق المبین. ۸.۲ - محمد باقر موسوی خوانساریروضات الجنات: [۹]
روضات الجنات،ج۷، ۲۰۰.
العالم البارع و الفاضل الجامع قدوة خیل اهل العلم بفهمه الاشراقی مولانا مهدی بن ابی ذر الکاشانی النراقی، کان من ارکان علمائنا المتاخرین، و اعیان فضلائنا المتبحرین، مصنفا فی اکثر فنون العلم و الکمال، مسلما فی الفقه و الحکمة و الاصول و الاعداد و الاشکال.۸.۳ - ملا احمد نراقیروضات الجنات به نقل از مولی احمد نراقی در اجازه‌اش برای بعضی از بزرگان معاصرش: والدی و استادی و من الیه فی جمیع العلوم العقلیة و النقلیة استنادی، کشاف قواعد الاسلام، و حلال معاقد الاحکام، ترجمان الحکماء و المتالهین، و لسان الفقهاء و المتکلمین، الامام الهمام، و البحر القمقام، الیم الذاخر، و السحاب الماطر، الراقی فی نفایس الفنون الی اعلی المراقی مولانا محمد بن مهدی بن ابی ذر النراقی. ۸.۴ - علامه طباطباییعلامه سید محمدحسین طباطبایی چ: «نراقیان (ملا مهدی و پسرش ملا احمد) از علمای بزرگ اسلام و ناشناخته‌اند.» [۱۰]
انیس الموحدین، مقدمه از استاد حسن زاده آملی، ص۱۴.
۸.۵ - آیت‌الله حسن زادهآیتالله حسن زاده آملی: بی شک آن جناب در تبحر و تمهر به جمیع علوم و فنون عقلی و نقلی، حتی در ادبیات و ریاضیات عالیه در عداد طراز اول از اکابر علمای اسلام و در اتصاف به فضایل اخلاقی و ملکات ملکوتی از نوادر روزگار است. حضرتش صاحب تصانیف فائقه و تالیفات لائقه در علوم گوناگون است. [۱۱]
انیس الموحدین، مقدمه از استاد حسن زاده آملی، ص۱۴.
۹ - وفاتاین عالم خدمتگزار پس از سالها فداکاری و خدمت، روز شنبه ۱۸ شعبان ۱۲۰۹ در هشتاد و یک سالگی در شهر کاشان به دیار ابدی می‌شتابد . در آن حال پیکر پاک و مطهر نراقی با شکوه و عظمت فراوان در این شهر تشییع می‌شود و سپس به نجف اشراف منتقل گشته، در کنار حرم امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ سر بر آستان علوی می‌گذارد. [۱۲]
. ریحانة الادب ج۶، ص۱۶۳.
[۱۳]
شرح الالهیات، مقدمه از حسن نراقی.
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. سایت اندیشه قم رده‌های این صفحه : شاگردان آقامحمد بیدآبادی | شاگردان وحید بهبهانی | علمای اخلاق | علمای قرن دوازدهم | فقها | فقیهان شیعه سده 13(قمری) | فقیهان شیعه سده دوازدهم(قمری) | مدفونان در حرم امام علی | مراجع تقلید ساکن کاشان | مقتل‌نویسان قرن ۱۳ (قمری)
|