محمدابراهیم خلیل‌الله بدخشانی‌نقشبندی

---

بدخشانی نقشبندی، محمّدابراهیم خلیل اللّه معروف به خلیفه‌ابراهیم، از مشایخ صوفیه قرن یازدهم و دوازدهم می‌باشد.

۱ - ولادت

---

پدرش محمّدعلی مشهور به حاجی بابا، از ترکستان به هند رفت و بدخشانی در ۱۰۸۷ در شاه جهان‌آباد دهلی زاده شد.

۲ - سلطنت معز‌الدین

---

او ابتدا در زمره سپاهِ نوّاب فتح‌اللّه خان خوستی، از امرای اورنگ زیب، بود.
شاهزاده محمّد معزّالدین، از احفاد اورنگ زیب، اعتقاد زیادی به بدخشانی داشت و بیش‌تر اوقاتش به مصاحبت با او می‌گذشت تا آن‌که بدخشانی به او مژده سلطنت داد و پس از سه سال که پدر محمّد معزّالدین وفات یافت، او طبق پیشگویی بدخشانی، بر سه برادر خود چیره شد و به سلطنتِ هندوستان رسید و ملقّب به جهاندار‌شاه شد.
اما چون معزّالدین پای از دایره عدل و شریعت بیرون گذاشت، بدخشانی از لشکرش کناره جست و ترک ملاقاتِ او کرد.
محمّد معزّالدین پس از یازده ماه مغلوب برادرزاده خود، محمّد فرّخ سیر، شد.
ازینرو همگان دانستند که محمّد معزّالدین با نظر بدخشانی به سلطنت رسیده و نیز به سبب بی‌توجّهی او پادشاهی و زندگی را از دست داده است.

۳ - سلطنت فرخ‌سیر

---

محمّد فرّخ‌سیر از بدخشانی کینه به دل داشت؛ زیرا برکناری پدر خود را معلولِ توجّه او به عمّ خویش، محمّد معزّالدین، می‌دانست.
بدخشانی در طول هفت سال سلطنتِ فرّخ‌سیر، در دکن و ولایات دیگر اقامت گزید، سپس به شاه جهان‌آباد دهلی رفت.
ارکان دولت، خاطرِ پادشاه را نسبت به بدخشانی مشوّش کردند.

۳.۱ - سفر به لکهنو

در این وقت، برهان‌الملک که صوبه‌دار لکهنو بود، به سبب ارادتِ بسیار، از او خواست به لکهنو بیاید و چون بدخشانی دعوت او را پذیرفت، برهان‌الملک چند ده را جهتِ خادمان و مریدانِ او مخصوص گردانید و تا ۱۱۶۰، عواید آن، صرفِ خانقاه بدخشانی می‌شد.

۳.۲ - توجه به واله داغستانی

پس از وفاتِ برهان‌الملک، بدخشانی توجّه خود را به واله داغستانی معطوف کرده بود.

۴ - وفات

---

بدخشانی در ۱۱۶۵ درگذشت

۵ - شاعری

---

برخی بر آن‌اند که بدخشانی فضایل کسبی نیاموخته است، اما به اشاره و الهامِ مولانا جلال‌الدّین بلخی و با اجازه پیر خود، میرجلال‌الدّین بدخشی، پنج دفتر مشتمل بر ۰۰۰، ۶ بیت ، بر شش دفترِ مثنوی مولوی افزوده است.

۵.۱ - ضعف شعری

بدخشانی به سبب اُمّی بودن، قواعد و ضوابط شاعری را اعمّ از بحر و قافیه رعایت نکرده است.
مؤلّفِ ریاض‌الشعرا در توجیه این ضعف او، ابیاتی سروده و آن را بر پایان این مثنوی افزوده است.

۵.۲ - نام مثنوی

از مثنوی او با نام «احسن‌القصص» یاد شده، اما رضازاده شفق، خاوری را ناظم این مثنوی دانسته است.

۶ - تالیفات

---

صاحبِ ریاض‌الشعرا بدخشانی را دارای تألیفاتی مشتمل بر حقایق و معارف می‌داند، و نیز فصلی از مثنوی او ذکر می‌کند و از کتاب دیگر او، شرح نکات سیّد نعمت‌اللّه کرمانی، نام می‌برد و آن را حاوی نکات و مطالب عالی می‌داند.

۷ - فهرست منابع

---

(۱) کارل هرمان اته، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه با حواشی رضازاده شفق، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۲) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین: اسماءالمؤلفین و آثارالمصنّفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج ۵، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۳) محمدمظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۴) علیقلی واله داغستانی، ریاض الشعراء، نسخه عکسی از فیلم ش ۱۳۰۱ موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
(۵) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، چاپ مهرعلی گرکانی، تهران (۱۳۴۴ ش).

۸ - پانویس

---