قاسم بن محمد بیانیبَیّانی، ابومحمدقاسم بن محمد بن قاسم اموی (پس از ۲۲۰- ح ۲۷۸ق/۸۳۵-۸۹۱م)، فقیه و محدث اندلسی بود. ۱ - معرفی ابو محمد بیانیوی به بیانه (ه م) شهری در نزدیکی قرطبه منسوب است. جد سوم وی سیار، مولای ولیدبن عبدالملک بوده است. [۱]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲]
احمد مقری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۱.۱ - علمیتشاگردانش دربارۀ تبحر فقهی، حسن استدلال و دقت نظر او سخنها گفته، و درمقایسه با فقهای مشهور همچون استادش محمدبن عبدالله ابن‌عبدالحکم ، بیانی را اعلم دانسته‌اند. [۳]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸-۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۴]
محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۵]
احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
[۶]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۷]
محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
به گفتۀ ذهبی آوازۀ شهرت بیانی در فقه ، کثرت احاطۀ او را در علم حدیث ، ناشناخته گذاشته است. [۸]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۹]
محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۰]
احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
ذهبی بیّانی را از حافظان قرآن دانسته است. [۱۱]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۷ ،به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۱۲]
محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
دربارۀ سال دقیق درگذشت او اختلاف است. [۱۳]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۴]
محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۵]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۳۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۱۶]
محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
بیانی در طلب علم به مسافرت پرداخت. [۱۷]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
منابع متأخرتر، از دو سفر او به مصر خبر داده‌اند. که سفر نخستین ۱۲، و دومی ۶ سال به طول انجامیده است. [۱۸]
ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، ج۱، ص۲۲۱، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۱۹]
محمد ذهبی، العبر، ج۲، ص۶۳، به کوشش فؤاد سید، کویت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۱.۲ - اساتیدابن فرضی مهم‌ترین استادان بیانی را محمدبن‌عبدالله بن‌عبدالحکم و ابوابراهیم مُزَنی دانسته، گوید که بیانی بر اثر مصاحبت این دو صاحب‌نظر شده است. [۲۰]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
از دیگر استادان و مشایخ او در فقه و حدیث ، می‌توان به اسماعیل بن‌اسحاق ، ابراهیم‌بن‌محمدشافعی ، حارث‌بن‌مسکین ، خُشَیش‌بن‌اَصرم ، احمدبن‌عمروبن‌سرح ، سحنون‌ابن‌سعید ، ابراهیم‌بن‌منذر‌حِزامی و یونس‌بن‌عبدالاعلیٰ اشاره کرد. [۲۱]
عبدالله ابن فرضی، ج۱، ج۱، ص۲۲۱، ص۳۹۷-۳۹۸ ابن‌فرحون، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۲]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۱.۳ - عمل به رایهمانند شافعیان معاصرش، بیانی در فقه مقلد نبود و به رأی خویش عمل می‌کرد. به همین دلیل، درمیان مکاتب فقهی مختلف، تا بدان حد به مذهب شافعی ـ که در آن عصر ملازم با ترک تقلید از صحابه و تابعان و استنباط مستقیم از ادله بود ـ تمایل نشان داده که در رد بر مخالفانش به خصوص، مالکیان و روش آنان در تقلید از مالک کتابی نوشته است. تسلط وی به مذهب مالکی نیز چندان بود که مردم قرطبه ، مسائل فقهی خود را مطابق فقه مالکی از او می‌پرسیدند. [۲۳]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۴]
ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، ج۱، ص۲۲۲، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۱.۴ - شاگرداناز جمله شاگردان وی می‌توان به فرزندش محمد، محمدبن‌عمربن‌لبابه ، سعیدبن‌عثمان‌اعناقی ، احمدبن‌خالد ، محمدبن‌عبدالملک‌بن ایمن ، اسلم‌بن عبدالعزیز و احمدبن‌جباب اشاره کرد [۲۵]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۶]
محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲۷]
محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸ ،حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۱.۵ - آثارمیل بیانی به خلق آثار بسیار بوده است. [۲۸]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
از جمله آثار او کتاب الایضاح فی الرد علی المقلدین در رد بر مخالفان مذهب شافعی (به خصوص مالکیان) است که به تقلید گرایش داشتند. [۲۹]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۳۰]
احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
[۳۱]
سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۳۴۵، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
از دیگر آثار گزارش شدۀ او، کتابی دربارۀ خبر واحد است. [۳۲]
عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۳۳]
سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۳۴۵، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
بغدادی تفسیری را به بیانی نسبت داده است [۳۴]
بغدادی، ایضاح، ج۱، ص۳۰۲.
که با توجه به تصریح وی به مالکی بودن نویسندۀ آن و نیز عدم ذکر چنین اثری برای بیانی در منابع قدیم‌تر، نمی‌توان به صحت چنین انتسابی اطمینان حاصل کرد.شاید این کتاب نوشتۀ هم نام وی، قاسم بن‌یسار فقیه مالکی (د۳۵۳ق/۹۶۴م) باشد. [۳۵]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۴، ص۴۴۲، به کوشش احمدبکیرمحمود، بیروت/طرابلس، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۲ - فهرست منابع(۱) ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق. (۲) عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۳) بغدادی، ایضاح. (۴) محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م. (۵) محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م. (۶) محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۷) محمد ذهبی، العبر، به کوشش فؤاد سید، کویت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۸) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م. (۹) احمد ضبی، بغیةالملتمس، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م. (۱۰) قاضی عیاض، ترتیب المدارک، به کوشش احمدبکیرمحمود، بیروت/طرابلس، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. (۱۱) احمد مقری، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابومحمد بیانی»، ج۱۳، ص۵۳۱۴. |