فصل منطقیفصل منطقی، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای مفهوم "کلیِ ذاتیِ مختصّ به یک ماهیت" است. ۱ - انواع فصلفصل به اعتبار وجود ذهنی یا خارجی سه نوع است: ۱. فصل منطقی؛ ۲. فصل طبیعی؛ ۳. فصل عقلی. ۱.۱ - فصل منطقیفصل منطقی، عبارت است از مفهوم "کلّیِ ذاتیِ ممیّز ماهیت از سایر ماهیات مشارک در جنس". ۱.۲ - فصل طبیعیمصادیق این مفهوم کلی (فصل منطقی) را فصل طبیعی گویند؛ مثل "ناطق" که ذاتیِ مختصّ انسان است و او را از سایر حیوانات (که با او در حیوانیت مشارک هستند) جدا می‌کند. فصل طبیعی، معروض فصل منطقی واقع می‌شود؛ یعنی فصل منطقی بر آن حمل می‌شود؛ مانند: " الناطق فصلٌ" یعنی: ناطق فصل است. ۱.۳ - فصل عقلیوقتی فصل طبیعی مثل ناطق، با وصف مفهوم "فصلیّت"، که فصل منطقی است، لحاظ گردد بر مجموع صفت و موصوف، فصل عقلی اطلاق می شود. بنابراین در مثال: "الناطق فصلٌ"، ناطق، از آن جهت که ناطق است و قطع نظر از این که فصل باشد یا نه، فصل طبیعی است، و مفهوم فصل، مجرد از هر ماده و مصداقی، فصل منطقی است، و ناطق به وصف فصلیّت، فصل عقلی است. ۲ - ظرف تحقق فصولاز تعاریف سه قسم مذکور روشن می‌شود که ظرف تحقق فصل منطقی و عقلی، عالم ذهن است و فصل طبیعی، به لحاظ وجود افرادش در خارج، خارجی است. در منطق هر گاه فصل، به طور مطلق ذکر شود، فصل منطقی مراد است، هم چنان که هرگاه کلی به نحو مطلق گفته شود، کلی منطقی مقصود است. [۱]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۳۹.
[۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۵۶.
[۴]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۳۰.
۳ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • مظفر، محمدرضا، المنطق. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «فصل منطقی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶. |