فرزندکشی (حقوق جزا)فرزندکشی از مباحث مطرح در حقوق جزا بوده و به معنای سلب ارادی و ظالمانه حیات فرزند به وسیله پدر و مادر بالغ و عاقل است. این مقاله به بررسی علت فرزند کشی، عناصر جرم فرزندکشی، مجازات فرزند کشی از دیگاه قرآن، فقه امامیه و فقه عامه می‌پردازد. ۱ - تعریففرزندکشی عبارتست از سلب ارادی و ظالمانه حیات فرزند به وسیله پدر و مادر بالغ و عاقل. [۱]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند/ قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۱۵۱.
حقوق جزایی ایران به رابطه پدر و فرزندی و حقوق ولایت پدر و جدّ پدری نسبت به فرزند بیش از روابط عاطفی مادر توجه نموده و در این رابطه قتل فرزند دارای حکم خاص است. که در ماده ۲۲۰ ق. م. ا آمده پدر یا جدّ پدری که فرزند خود را بکشد قصاص نمی‌شود و به پرداخت دیه قتل به ورثه مقتول و تعزیر محکوم خواهد شد. [۲]
گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی/ تهران، دانشگاه تهران ۱۳۸۲، چاپ نهم، ص۴۸.
[۳]
ق. م. ا، ماده ۲۲۰.
۲ - تبیینبا مطالعه و بررسی موارد فرزندکشی در ایران می‌توان عوامل متعددی را به عنوان علل جرم برشمرد: فقر، مشکلات اجتماعی، بیماری‌های روانی، عصبانیت، بارداری ناخواسته دختران جوان، اختلافات خانوادگی، انتقام‌جوئی از همسر سابق، تضعیف نقش خانواده، اعتیاد والدین و مورد آزار و اذیت قرار گرفتن قاتل در زمان کودکی. [۴]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند/ قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۳۳.
۳ - مجازاتمجازات فرزندکشی عبارت است از: ۳.۱ - دیدگاه قرآندر قرآن آیات متعددی بر حرمت فرزندکشی وجود دارد مانند بعنوان مثال آیه ۳۲ سوره مائده، کشتن نابحق فرزند از سوی پدر و مادر گناهی بزرگ و دارای کیفر و مجازات بسیار سنگین بوده و در نزد خداوند به منزله کشتن همه مردم است از دیدگاه الهی مقتول اگرچه فرزند قاتل است لیکن از حق حیاتی مساوی با پدر و مادر برخوردار بوده و قاتل با این اقدام خود تنها فرزند خود را به قتل نرسانده بلکه حرمت انسان‌ها را هتک نموده و به عبارتی امنیت جانی را از همگان سلب کرده است. [۱۱]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند/ قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۳۴.
۳.۲ - دیدگاه فقه عامهمجازات کشتن فرزند از سوی پدر؛ در فقه شافعی و حنبلی و حنفی اعتقاد به عدم‌قصاص پدر بخاطر قتل فرزند دارد ولی در فقه مالکی قتل عمدی فرزند توسط پدر را مستحق قصاص می‌دانند. مجازات کشتن فرزند از سوی مادر؛ فقهای عامه مادر را ملحق به پدر می‌دانند در قصاص یا عدم‌قصاص بخاطر قتل فرزند. [۱۲]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند/ قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۵۵.
۳.۳ - دیدگاه فقه امامیهدیدگاه فقه امامیه درباره مجازات فرزندکشی عبارت است از: ۳.۳.۱ - مجازات کشتن فرزند توسط پدراز قواعد مسلم در نزد امامیه آنست که پدر در صورتی که فرزندش را به قتل رساند قصاص نمی‌شود و در این مسئله اختلافی بین فقهای امامیه نبوده و بر همین اساس همگان انتفاء ابوّت را در قصاص معتبر می‌دانند و امامیه بر این مدعای خود به دلایل زیر استدلال می‌کنند: ۱: روایات و نصوص؛ اولین دلیلی که امامیه بر حکم مذکور اقامه کرده‌اند روایات و نصوص است که در مقام موجود است که از حیث سند صحیح و از نظر دلالت واضح و روشن و از جهت عمل نیز شرایط لازم را دارا بوده و هیچ یک از اصحاب نیز از آن اعراضی نکرده و همگان به آن عمل نموده‌اند ۲: اجماع؛ ۳: شهرت؛ ۴: مؤیدات موجود در متون فقهی. [۱۳]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند/ قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۶۵.
حجت الاسلام اصغری در باب کیفیت قصاص پدر و فرزند و جدّ پدری دلایلی را ابراز می‌کنند: ۱- پدر و جد پدری فطرتاً سعادت و کمال فرزند خود را می‌خواهند؛ ۲- علاقه و محبت شدید پدر نسبت به فرزند تا آخرین نفس ادامه دارد ولی فرزند این‌طوری نیست؛ ۳- قصاص پدر هرگز با حرمت مقام پدری سازگاری ندارد؛ ۴- پدر نان‌آور خانواده است و با مرگ او نه تنها یک نفر مرده است بلکه سایر اعضای خانواده از کوچک و بزرگ از حیث زندگی و جنبه‌های اقتصادی و مالی با مشکلات فراوانی مواجه می‌شوند؛ ۵- پدر و جدّ قیم و سرپرست اعضای خانواده است حتی این مقام برای مادر نیز مقرر نشده است. از این موارد نتیجه می‌گیریم که پدر و جد پدری در عوض فرزند و نوه خود قصاص نمی‌شوند. [۱۴]
شامبیاتی، هوشنگ، حقوق کیفری اختصاصی/ تهران، انتشارات ژوبین، ۱۳۸۰، چاپ ششم، ج۱، ص۲۳۶.
۳.۳.۲ - مجازات کشتن فرزند توسط مادردر قتل مادر، فرزندش دو قول میان فقهای امامیه است: قول اول؛ قصاص مادر به‌خاطر قتل فرزند و این قول مشهور امامیه است به‌دلیل عمومات آیات قصاص – روایات – شهرت و اجماع. قول دوم؛ عدم قصاص مادر به فرزند، در میان فقهای امامیه ابن جنید اسکافی معتقد است مادر همانند پدر در صورتی که فرزندش را به قتل رساند قصاص نمی‌شود و به این صورت استدلال می‌کنند که کلمه والد که در روایات و قاعده مشهود لایقاد والد بولده بکار رفته شامل مادر نیز می‌شود و همچنین موارد متعددی کلمه والدان که از آن پدر و مادر اراده شده است و یا در آیه شریفه: و والد و ما ولد، مراد از والد بدون هیچ‌گونه تردیدی پدر و مادر است آیت‌الله مرعشی نجفی بعد از بررسی ادله و اقوال در ابتدا قائل به قصاص مادر می‌شود ولی در انتها مقتضای احتیاط را در عدم‌قصاص مادر اعلام می‌کنند. [۱۵]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند، قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۱۰۶.
۴ - عناصر جرمعناصر جرم فرزندکشی عبارت است از: ۴.۱ - عنصر مادی۱: مرتکب پدر و مادر؛ ۲: رفتار مرتکب؛ قتل عمدی فرزند در حال حیات اگرچه نمی‌توان منکر شد که جنین نیز از حمایت کامل برخوردار بوده و ارتکای جنایت مستوجب مجازات‌های گوناگون خواهد بود ولی در قانون جزای اسلام و قوانین فعلی جهان سقط جنین را به عنوان قتل عمدی مجازات نمی‌کنند پس در تحقق جرم فرزندکشی وجود حیات خارج از رحم مادر در لحظه وقوع جرم از شرایط حتمی و لازم است. ۳: موضوع جرم؛ وجود فرزند دارای حیات خارج از رحم مادر. [۱۶]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند، قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۱۵۱.
۴: شخصیت مرتکب؛ پدر و مادر عاقل و بالغ. ۴.۲ - عنصر معنویبرای تحقق جرم فرزندکشی، قصد فعل و قصد شخص معین و قصد نتیجه و آگاهی جانی از کشنده بودن فعل لازم است. [۱۷]
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند، قم، سفیر صبح ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۱۷۴.
۴.۳ - عنصر قانونیماده ۲۲۰ ق. م. ا بیانگر این مهم می‌باشند بنابراین رابطه ابوت منحصراً قصاص را منتفی می‌کند ولی دیه و کفاره سرجای خود است و علاوه بر آن قاتل به مجازات تعزیری نیز محکوم می‌کند ولی دیه و کفاره سرجای خود است و علاوه بر آن قاتل به مجازات تعزیری نیز محکوم می‌شود لازم به ذکر است که صرف وجود رابطه ابوت مانع ثبوت قصاص است اگرچه پدر کافر و فرزند مسلمان خود را به قتل برساند. [۱۸]
موسوی خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، قم، م‌رک‌ز فقه الائ‌م‌ه الاطه‌ار، ۱۳۷۶، چاپ دوم، ج۲، ص۵۲۱.
زیرا مقتضی منع قصاص موجود بود، و علاوه بر آن اصل عدم‌اشتراط امر دیگر نیز موجود است. [۱۹]
صادقی، محمدهادی، حقوق جزای اختصاصی جرایم علیه اشخاص، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۳، چاپ هفتم، ج۱، ص۱۵۲.
[۲۰]
ق. م. ا، ماده ۲۲۰.
۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «فرزند کشی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۷/۱۴. رده‌های این صفحه : جرم‌ها | حقوق جزای اسلامی | حقوق کیفری | قتل | مباحث حقوقی | مجازات‌ها | مسئولیت کیفری
|