فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم (کتاب)نام کامل کتاب آنچنان که در مقدمه کتاب آمده: «فرج المهموم فی معرفة نهج الحلال من علم النجوم» است. ۱ - مولفعالم بزرگوار، سید رضی الدین، علی بن طاووس حلی، متوفای ۶۶۴ هجری است. ۲ - موضوعبیان موارد حلال و حرام از نجوم و شرح حال موافقین و مخالفین با این علم و کسانی که عالم به این علم بوده‌اند و اثبات اینکه ستارگان مؤثر در این عالم نیستند؛ بلکه تنها نشانه‌هایی هستند از طرف خداوند بر حوادث. ۳ - علم نجومیکی از قدیمی‌ترین علمهای موجود در جهان علم نجوم است که قرن‌ها قبل از اسلام هم گسترش فراوانی داشته است. اسلام با این علم دو برخورد متفاوت داشت، از یک سو مقابل آن ایستاد و آن را رد کرد و از سویی دیگر بر برخی احکام آن مهر قبولی زد. آنچه سید ابن طاووس در این کتاب اثبات می‌کند آن است که: نجوم ممنوع و مورد نکوهش در زبان شرع و دین علمی است که ستارگان را دارای قدرت و فاعلیت می‌داند و آنها را منشا بسیاری از حوادث می‌داند و برای آنها مؤثریت قطعی قائل است. در مقابل، آن نجومی که یک علم است و برای شناخت راهها و قبله و سال و ماه و... به کار می‌رود و از سویی ستارگان و وضعیت آنها را تنها نشانه‌ای از طرف خداوند بر بعضی حوادث می‌داند، هیچ منعی ندارد و بسیاری از بزرگان مسلمین هم آن را آموخته و از آن استفاده می‌نموده‌اند. ۴ - نقلاین کتاب به لحاظ ارزش و اعتباری که داشته و مؤلف آن نیز از بزرگان امامیه و مورد اعتمادترین علمای آنهاست، مورد توجه خاص و عام در طول چندین قرن بوده و بزرگانی چون علامه مجلسی در « بحار الانوار »، حاج مولی باقر در «الدمعة الساکبة» و شیخ عبد النبی کاظمی در «تکملة» از آن استفاده نموده و مطالب آن را نقل کرده‌اند. ۵ - تاریخ تالیفسید ابن طاووس کتاب فرج المهموم را در سال ۶۵۰ هجری و در جوار بارگاه سید الشهداء علیه‌السّلام به اتمام رسانده است. ۶ - ترتیب مطالبسید ابن طاووس کتاب خویش را به یک مقدمه و ۱۰ باب تقسیم کرده است: مقدمه: شامل مطالبی است در اینکه علم نجوم و احکام آن قطعی نیست و موارد خطا در آن فراوان است و مالک و مؤثر اصلی خداست. باب اول: در اینکه نجوم و علم به آن از آیات الهی و معجزات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. باب دوم: رد سخن کسانی که می‌گویند ستارگان قدرت مستقلی هستند در دنیا و با اختیار خود کار می‌کنند و تاثیر می‌گذارند. باب سوم: روایاتی از معصومین علیهم‌السّلام پیرامون صحت علم نجوم باب چهارم: روایتی از امام هفتم علیه‌السّلام در دفع مرگ از کسانی که مرگشان به حساب نجوم رسیده باشد و... باب پنجم: اسامی علمای شیعه که به علم نجوم آگاهی داشته‌اند. باب ششم: علمای دیگر فرقه‌های اسلامی در علم نجوم باب هفتم: عده‌ای از علمای نجوم که قبل از اسلام احکامی داشته‌اند. باب هشتم: احکام علمای نجوم پس از اسلام، چه آنها که مسلمان بوده‌اند و چه غیر مسلمانها. باب نهم: منکرین صحت احکام نجوم و ادله آنها و اقسامشان. باب دهم: کسانی که تمام علم نجوم را می‌دانستند و در عین حال بی نیاز از آن بوده‌اند که عبارت باشند از پیامبران صلی الله علیهم اجمعین و ائمه علیهم‌السّلام و روایاتی از خبر دادن آنها به وقایع. ۷ - پانویس۸ - منبعنرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |