فراموشی خدا (قرآن)در آیات قرآن به مؤمنین توصیه شده که خداوند را یاد کنند و از فراموش کردن خداوند نهی شده است. در این مقاله آیات مرتبط با فراموشی خداوند معرفی می‌شوند. ۱ - نهی از فراموشی خدافراموشی خداوند، مورد نهى او: وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ. ۲ - یاد خدا بعد از فراموشیلزوم تدارك ياد خداوند، در پى فراموشی او: إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً. ۳ - آثار فراموشى خداآثار فراموشی خداوند عبارتند از: ۳.۱ - ترك انفاقفراموشى منافقان از خداوند، عامل ترک انفاق از سوى آنان: الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ ... وَ يَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ .... ۳.۲ - ترويج بدىترويج زشتيها و منكرات از طرف منافقان، حاصل فراموشى خدا از سوى آنان: الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ ... يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ ... نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ .... ۳.۳ - خودفراموشىفراموشى خداوند، درپى‌دارنده فراموشی خویشتن: وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ .... به اعتقاد امام خمینی انسان به‌واسطه حب نفس و خودخواهی، از خود غافل می‌شود و بسیاری از نقصان‌ها و عیب‌هایی که در اوست، آنها را کمال و حسن گمان کند و این یکی از معانی و یکی از مراتب نسیان نفس است که از نسیان حق‌تعالی حاصل شده است؛ چنان‌که آیه قرآنی (وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَاَنسَاهُمْ اَنفُسَهُمْ اُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ) به آن اشاره دارد. به اعتقاد ایشان ضرورت معرفت نفس برای جلوگیری از نسیان لازم است. از این روی انسان سالک باید جدیت کوشش کند و صفحه نفس خود را عرضه به قرآن خدا و احادیث معصومین که موازین حق و باطل و طرق تمییز سعادت و شقاوت‌اند، نماید پس هیچ‌گاه از خود نباید غافل باشد و به کمال خود مغرور شود و از احوال نفس خود و مراعات آن نسیان کند. از بزرگ‌ترین مهالک انسانیت و بساط وساوس شیطانی آن است که سالک از یاد خود غافل شود. پس اگر سالک حس نمود که جنود جهل و حزب شیطان در باطن ذات و مملکت روح او غالب است باید با هر جدیت و ریاضتی که شده، مملکت باطن خود را از جنود شیطانی خالی کند. [۸]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۵۲-۵۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
امام خمینی غفلت و نسیان از خداوند را سبب کدورت قلب و سلطه شیطان بر انسان می‌داند و معتقد است همه خطاهایی که از انسان صادر می‌شود بر اثر غفلت از خداوند و خودخواهی است. به باور ایشان نسیان از نفس و مکاید آن سبب افزایش حجاب‌ها می‌باشد تا آنجا که فطرت انسان به‌واسطه این حجاب‌ها خاموش شده و از محبت الهی در قلبش چیزی باقی نمی‌ماند؛ بلکه از انبیا و اولیای الهی تنفر پیدا کرده، ریشه دشمنی با آنان در قلبش ریشه می‌دواند و نسبت میان خود و خالقش را فراموش می‌کند. [۱۱]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۵۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۳.۴ - فسقفراموشى خداوند، درپى‌دارنده فسق: ... نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ. ۳.۵ - مانع هدايتفراموشى ياد خدا، مانع هدايت‌يابى سريع انسان: إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً. ۳.۶ - ممانعت از معروففراموشى خدا، عامل پيشگيرى از تحقّق نيكيها و ارزشها: الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ ... وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ ... نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ ...جمله «نسوا اللّه فنسيهم» بيان است براى «يأمرون بالمنكر و ينهون عن المعروف ...» ۴ - عذاب فراموشی خدافراموش کردن خداوند موجب هلاکت و کیفر الهی می‌شود. [۱۶]
به مقاله عذاب فراموشی خدا (قرآن) رجوع شود.
۵ - عوامل فراموشى خداعواملی که سبب فراموشی خداوند می‌شوند عبارتند از: ۵.۱ - استهزاى مؤمناناستهزای مؤمنان و خندیدن به آنان، موجب فراموشى یاد خدا: إِنَّهُ كانَ فَرِيقٌ مِنْ عِبادِي يَقُولُونَ رَبَّنا آمَنَّا ...فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِيًّا حَتَّى أَنْسَوْكُمْ ذِكْرِي وَ كُنْتُمْ مِنْهُمْ تَضْحَكُونَ. ۵.۲ - رفاهرفاه بسيار، زمينه‌ساز از ياد بردن ياد خدا: ۱. ... وَ لكِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَ آباءَهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّكْرَ ... مقصود از «ذكر» مى‌تواند ياد خدا باشد. ۲. وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ .... ۵.۳ - شيطانشیطان، عامل فراموشى ياد خدا از ذهن پيروانش: اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُولئِكَ حِزْبُ الشَّيْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطانِ هُمُ الْخاسِرُونَ. ۶ - پانویس۷ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۲، ص۸۴، برگرفته از مقاله «فراموشی خدا». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |