عیون الأنباء فی طبقات الأطباء (کتاب)«عیون الانباء فی طبقات الاطباء»، تالیف ابن ابی اصیبعه، مطول‌ترین و کامل‌ترین تاریخ در باره اطبا و طب و حکمای جهان از دوران قدیم تا قرن هفتم هجری قمری است. ۱ - معرفی اجمالیمؤلف علاوه بر اطلاعات شخصی و کتب و نسخی که دیده، از بسیاری منابع و مآخذ استفاده کرده است و چنان که در ترجمه کتاب و ابواب و فصول آن ملاحظه می‌گردد، یک دوره کامل تاریخ طب و پزشکان و فلاسفه (با توجه به اصول عقاید پزشکی و فلسفی آنان) می‌باشد. مؤلف در مقدمه کتاب، از انگیزه تالیف این اثر چنین می‌گوید: «تالیف این کتاب به قصد خدمت به کتابخانه وزیر عالم و عادل و رئیس کامل و سید وزراء و پادشاه حکماء و پیشوای علماء، شمس الشریعه و امین الدوله، کمال الدین و شرف المله، ابوالحسن بن غزال بن ابی سعید که خداوند سعادت او را دائم فرماید و در هر دو سرا به مقصودش نائل سازد، نوشته‌ام و از خداوند توفیق و یاری می‌خواهم و او قادر بر هر چیز است. ۲ - ساختار کتابکتاب، در ۱۵ باب تنظیم شده است. مؤلف، از فهرست ابن ندیم و تاریخ الحکمای قفطی و بعضی مورخان دیگر استفاده کامل نموده و در بسیاری موارد به نقل عبارات و نظرات آنان پرداخته و شخصا نسخ خطی از آثار و شرح حال اطباء و حکماء و خطوط آنها را چنان که در متن کتاب خواهد آمد، دیده است. ۳ - گزارش محتواابواب کتاب به شرح زیر است: ۱. در کیفیت وجود صنعت طب و ابتدای پیدایش آن؛ ۲. در طبقات اطبائی که قسمتی از طب برای آنان آشکار گردیده و نسبت به آن آغازگر بوده‌اند؛ ۳. در طبقات اطباء یونان که از نسل اسقلبیوس بوده‌اند؛ ۴. در ذکر طبقات اطباء یونان که بقراط طب را در بین آنها انتشار داد؛ ۵. در بیان طبقات اطبائی که از زمان جالینوس و نزدیک به زمان او بوده‌اند؛ ۶. در بیان طبقات اطباء اسکندرانی و اطبائی که در زمان آنها بودند، اعم از مسیحیان و غیر آنها؛ ۷. در ذکر طبقات اطبائی که در اول ظهور اسلام از عرب بوده‌اند؛ ۸. درطبقات اطباء سریانی که در ابتدای ظهور دولت عباسی می‌زیستند؛ ۹. در طبقات اطبائی که مترجم کتب از یونانی به عربی بوده‌اند و معرفی کسانی که کتب مزبور برای آنها ترجمه شده است؛ ۱۰. در طبقات اطباء عراقی و اطباء جزیره (بین النهرین) و دیار بکر؛ ۱۱. در طبقات اطبائی که در شهرهای غیر عرب ظهور کردند؛ ۱۲. در طبقات اطباء هندی؛ ۱۳. در طبقات اطبائی که در مغرب (شمال آفریقا و اندلس) ظهور نموده و در آنجا اقامت داشتند؛ ۱۴. درطبقات اطباء مشهور مصر؛ ۱۵. در طبقات اطباء مشهور در شهرهای شام. گرچه قبل از تالیف این کتاب (قرن هفتم هجری)، مورخان، کتبی چند در تاریخ طب و اطباء و حکماء و کیمیاگران و امثال آنها تحریر نمودند، اما این کتاب، جامع‌ترین و کامل‌ترین کتب تاریخ طب و حکمت و اطباء و فلاسفه می‌باشد؛ چه، علاوه بر احاطه کامل مؤلف که خود طبیبی متبحر و متخصص بوده، وی بسیاری از اسناد و مدارک و منابع و مآخذ را شخصا دیده و در کتاب آورده است. ۴ - وضعیت کتاباین اثر، در ۵ جلد تنظیم گردیده که جلد پنجم آن، مشتمل بر فهرست‌های متعدد و یک رساله الحاقی است. کتاب، توسط دکتر عامر النجار تحقیق شده است. به طور قطع، عموم مورخان تاریخ طب، چه در شرق و چه در غرب، بهره‌های کامل از این کتاب برده‌اند و بسیاری از آنان ترجمه کتاب یا قسمت‌هایی از آن را عینا متذکر گردیده‌اند و منبع بزرگ آنان این کتاب بوده است؛ مثلا قسمت‌های زیادی از کتاب «تاریخ طب» تالیف لوسین لکلر و کتاب «مطرح الانظار فی تراجم اطباء الاعصار» تالیف شادروان رکن الحکماء میرزا عبد الحسین خان فیلسوف الدوله، تلخیص کتاب ابن ابی اصیبعه می‌باشد. ۵ - منبعنرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |