عمر بن عبدالله بامخرمهعمر بن عبدالله بن احمد (۸۸۴ -۹۵۲ق/۱۴۷۹- ۱۵۴۵م)، از افراد مشهور خاندان بامخرمه، فقیه، صوفی و شاعر بود. ۱ - پیشینهوی در هجرین به دنیا آمد. چون پدرش منصب قضای عدن را برعهده داشت، از همان اوان کودکی به همراه خانواده به آنجا رفت. فقه را نزد پدر و برادرش عبدالله طیب آموخت. بعد از مرگ پدر در ۹۰۳ق [۱]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۳۰، قاهره، ۱۳۵۳ق.
، از محضر درس استادان دیگری همچون سید ابوبکر ابن عبدالله عیدروس و شیخ محمد ابن علی باجرفیل بهره برد و برای کسب علم به زبید، شحر و جاهای دیگر سفر کرد. دیری نپایید که خود از مشاهیر هجرین شد و شاگردان بسیار یافت.۲ - تبعیدنفوذ دینی و سیاسی - اجتماعی او به حدی بود که او را با دولت‌مردان دَوْعن و نیز هجرین درگیر ساخت. از این‌رو، سلطان بدر کثیری او را ۳ بار به شحر (الساحل) تبعید کرد؛ اما این تبعیدها نه تنها تأثیری در روحیه پرتلاطم وی نداشت، بلکه او را بر انجام دادن تکلیف خویش مصم‌تر ساخت. بدین سبب، دستگاه حکومتی برای اینکه بتواند او را مستقیماً زیر نظر داشته باشد، به سَیوون منتقلش کرد [۲]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۳۰، قاهره، ۱۳۵۳ق.
.۳ - گرایش به تصوفعمر تا پیش از آشنایی با عبدالرحمان بن باهرمز صوفی (د ۹۱۴ق/ ۱۵۰۸م)، فقیهی پرآوازه بود، اما تحت تأثیر باهرمز چنان به تصوف گرایش یافت که حتی بعدها پسرش از آوردن نام او در طبقات‌الفقها خودداری کرد [۳]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۳۰، قاهره، ۱۳۵۳ق.
شاید سبب اصلی تبعید وی نیز همین صوفی‌گرایی بوده باشد، چرا که او همه سنت‌های جاری را زیر پا نهاد و یکسره به عبدالرحمان باهرمز پیوست [۴]
حبشی، عبدالله محمد، مراجع تاریخ الیمن، ج۱، ص۳۳۱، دمشق، ۱۹۷۲م.
[۵]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۳۰، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۶]
عیدروس، عبدالقادر، النور السافر، ج۱، ص۵۹ -۶۱، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
و از نزدیک‌ترین و برترین شاگردان او شد و در ۹۱۳ق، یک سال قبل از مرگ شیخش، از دست او خرقه پوشید [۷]
حبشی، عبدالله محمد، مصادر الفکر العربی الاسلامی فی الیمن، ج۱، ص۳۳۱، صنعا، مرکز الدراسات الیمنیه.
[۸]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۳۰، قاهره، ۱۳۵۳ق.
و تا پایان عمر در سیوون جانشین باهرمز صوفی بود.۴ - درگذشتوی در همان‌جا درگذشت و تربتش در آنجا زیارتگاه شد. ۵ - اشعارعمر در شعر دستی داشت. اشعار عامیانه او در بحر و اوزان بومی «حُمَینی» شامل موضوعات متنوعی است؛ از این رو، بسیار مورد توجه خاص و عام - حتی در زمان حاضر - قرار گرفته است. برخی از اشعار او را سقاف در تاریخ الشعراء الحضرمیین آورده است. [۱۰]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۱۳۴-۱۴۱، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۱۱]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۳۱، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۱۳]
شنطی، عصام محمد، فهرس المخطوطات المصورة (الادب)، ج۱، ص۱۰۰، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۱۴]
حبشی، عبدالله محمد، مصادر الفکر العربی الاسلامی فی الیمن، ج۱، ص۳۳۱، صنعا، مرکز الدراسات الیمنیه.
[۱۵]
بامخرمه، عمر (نک: مل، المنهاج).
[۱۶]
شامی، احمد، تاریخ الیمن الفکری فی العصر العباسی، ج۴، ص۱۳۵، دارالنفائس، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۱۷]
ترسیسی، عدنان، بلاد سبأ و حضارات العرب الاولی، ج۱، ص۵۴۹، بیروت / دمشق، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
اشعار عمر را باحسن حُدیلی گردآوری، و برخی عبارات و مشکلات آن را شرح کرده است. [۱۸]
محبی دمشقی، محمدامین، خلاصة الاثر، ج۲، ص۳۶۶، بیروت، دارصادر.
طبق گزارش‌های لوفگرن، عبدالرحمان بن مصطفی عیدروس (د ۱۱۹۲ق/۱۷۷۸م)، شرحی بر شعر عمر بامخرمه نگاشته است؛ نیز جعفر بن مصطفی عیدروس (د ۱۱۴۲ق/۱۷۲۹م) قصیده‌ای از بامخرمه را شرح کرده، و عرض اللآلی نامیده است. از دیوان اشعار عمر نسخه‌های متعددی در یمن و مکه موجود است. [۱۹]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج ۲، ص ۶۶۸، چاپ محمد شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلکه الکلیسّی، (استانبول) ۱۳۶۴ـ۱۳۶۶/۱۹۴۵ـ۱۹۴۷.
[۲۰]
شنطی، عصام محمد، فهرس المخطوطات المصورة (الادب)، ج۱، ص۱۰۰، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۲۱]
حبشی، عبدالله محمد، فهرس مخطوطات بعض المکتبات الخاصة فی الیمن، ج۱، ص۱۷۲، یمن، ۱۹۹۴م.
[۲۲]
فهرست الکتب المخطوطة بمکتبة الاحقاف بتریم للمؤلفین الیمنیین، حضرموت، ج۱، ص۱۸۹، مرکز الیمنی للابحاث الثقافیه.
[۲۳]
فهرس مخطوطات مکتبة مکة المکرمة، به کوشش عبدالمالک طرابلسی، ج۱، ص۴۲۷، ریاض، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
۶ - آثار دیگراز دیگر آثاری که به این فقیه و صوفی منسوب است، می‌توان به شرح اسماءالله الحسنی، المطلب الیسیر من السالک الفقیر و الوارد القدسی فی شرح آیةالکرسی اشاره کرد. [۲۴]
حبشی، عبدالله محمد، فهرس مخطوطات بعض المکتبات الخاصة فی الیمن، ج۱، ص۱۲۳، یمن، ۱۹۹۴م.
[۲۵]
حبشی، عبدالله محمد، فهرس مخطوطات بعض المکتبات الخاصة فی الیمن، ج۱، ص۲۸۵، یمن، ۱۹۹۴م.
[۲۶]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۱۳۴-۱۴۱، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۲۷]
سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، ج۱، ص۳۱، قاهره، ۱۳۵۳ق.
۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بامخرمه»، ج۱۱، ص۴۴۱۷. |