عمر بن عبدالعزیز شطرنجیابوحفص عمر بن عبدالعزیز شطرنجی (نیمه اول قرن سوم هجری)، از شاعران، ادیبان و غزل‌سرایان دربار عباسیان در قرن دوم و سوم هجری قمری بود. ۱ - معرفی اجمالیابوحفص عمر بن عبدالعزیز اعمی شطرنجی، از موالی بنی عباس و پدرش از موالی منصور عباسی (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ق) بود. ابوحفص دوران رشد و بالندگی را در دربار مهدی عباسی (خلافت ۱۵۸-۱۶۹ق) به همراه فرزندان موالی مهدی گذراند و در آنجا پرورش یافت و ادب آموخت و در همین دوران نام پدرش را که از نام‌های ایرانی بود، به عبدالعزیز تغییر داد. ابوحفص از آن رو که شطرنج باز بود و به آن علاقه وافری داشت، به شطرنجی معروف گشت. وی پس از درگذشت مهدی عباسی، از شاعران خاص عُلَیَّه دختر مهدی و از ملازمان درگاه وی شد و حتی زمانی که او ازدواج کرد، در کنارش ماند و در هر موضوع و موردی که وی اراده می‌کرد، شعر می‌سرود و زمانی که عُلَیَّه مورد غضب هارون (خلافت ۱۷۰-۱۹۳ق) واقع شد، او با سرودن اشعاری در عذرخواهی از هارون، وی را رهایی داد. ابوحفص ادیبی ظریف و غزل‌سرایی چیره‌دست بود و در موارد بسیاری هنر خویش را به اثبات رساند. ابوسعید اصمعی از شاعران و ادیبان معروف آن عصر می‌گوید: روزی به اتفاق ابوحفص بر هارون الرشید وارد شدیم. هارون که مست بود، از ما تقاضای شعری کرد که موافق میل وی باشد. ابوحفص پیش‌دستی کرده و درباره جاریه ناطفی، یکی از کنیزان وی اشعاری را سرود که مقبولش افتاد و از این بابت دو هزار دینار پاداش گرفت. ابوحفص زمانی از ندیمان ابوعیسی بن رشید نیز بوده و اشعاری برای او سروده است. همچنین دیگر فرزندان هارون نیز با وی انس و الفت داشته و با او ملاقات می‌کردند. وی نابینا و دارای اثری به نام کتاب العطر بود. به گفته ابن ندیم، مجموع اشعار وی که برخی تحت عنوان دیوان از آن یاد کرده‌اند، پنجاه ورق است. [۶]
سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۱۵۳.
کتبی وفات او را در زمان خلافت معتصم (خلافت ۲۱۸-۲۲۷ق) دانسته است. [۱۱]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۱، ص۳۷۵.
۲ - پانویس
۳ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۶۹-۵۷۰، برگرفته از مقاله «عمر شطرنجی». رده‌های این صفحه : شاعران خلفای عباسی | شاعران قرن دوم | شاعران قرن سوم | شخصیت‌های قرن 2 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | مولفان قرن سوم | ندیمان خلفای عباسی
|