ابن‌لهیعه ابوعبدالرحمان عبدالله بن لهیعه حضرمی غافقی اعدولیاِبْنِ لَهیعه، ابوعبدالرحمان عبدالله بن لهیعه بن عُقبه حضرمی غافقی اُعدولی (۹۶-۱۷۴ق/۷۱۵-۷۹۰م)، محدّث و قاضی مصری است. ۱ - زندگیابن سعد پدر وی را عقبه بن لهیعه دانسته است. [۱]
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۵۱۶، بیروت، دارصادر.
[۲]
بخاری، محمد، الضعفاء الصغیر، به کوشش محمود ابراهیم زاید، ج۱، ص۶۹، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
در برخی از منابع به وی کنیه ابوخریطه و ابوالنضر نیز داده شده است. [۳]
ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، ج۲، ص۱۱-۱۲، بیروت، ۱۳۹۶ق.
[۴]
ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۱، ص۴۲۲، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
در مورد تولد او تاریخ‌های ۹۵ و ۹۷ق نیز در برخی مآخذ به چشم می‌خورد. [۵]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۱۲، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۶]
ذهبی محمد سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۲۰، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
از محل تولد و نشأت وی اطلاعی نداریم، تنها می‌دانیم که از کودکی به تحصیل علم پرداخته و از مشایخ بسیاری در مصر و حجاز بهره برده است. [۷]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۱۲، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
از دیگر دانسته‌های ما درباره زندگی وی این است که در ۱۳۸ق به همراه صالح بن علی عباسی برای جنگ به شام رفته است. [۸]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۱۹، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ابن لهیعه در ۱۵ ربیع‌الاول یا ۲۴ جمادی‌الاخر ۱۷۴ (در برخی منابع ۱۷۰ یا ۱۷۳ق) از دنیا رفت و داوود بن یزید بن حاتم بر وی نماز گزارد. [۹]
بسوی، یعقوب، المعرفه و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، ج۱، ص۱۶۵، بغداد، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
[۱۰]
ابن عدی، عبدالله، الکامل، ج۴، ص۱۴۶۳، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۱]
ابن خلکان، وفیات، ج۳، ص۳۹.
۲ - مذهبابن قتیبه [۱۲]
ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، ج۱، ص۶۲۴، قاهره، ۱۹۶۰م.
او را در شمار شیعیان آورده و ابن عدی نیز وی را مفرط در تشیع دانسته است، [۱۳]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۲۶، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ولی مستند این نسبت چندان روشن نیست. ۳ - مشایخ و شاگرداندر مورد تحصیل وی باید گفت که از مشایخی همچون عطاء بن ابی رباح، عمرو بن شعیب، محمد بن منکدر، عبدالرحمان بن هرمز اعرج، عمرو بن دینار، ابوزبیر مکی و به گفته برخی از عکرمه استفاده کرده و کسانی چون نوه‌اش احمد بن عیسی، اشهب بن عبدالعزیز، سفیان ثوری، شعبه بن حجاج، عبدالله بن مبارک، عبدالله بن وهب، عبدالرحمان اوزاعی و ابوالاسود نصر بن عبدالجبار از وی بهره برده‌اند. [۱۴]
مزی، یوسف، تهذیب الکمال، ج۹، ص۳۸۵-۳۳۸۷، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث، شم ۲۸۴۸.
۴ - فعالیتهاوی در ۱۲۶ق در مصر اقامت داشت [۱۵]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۲۰، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
و سال‌ها بعد در ۱۵۵ق از طرف منصور خلیفه عباسی با حقوق ماهانه ۳۰ دینار به قضای مصر گماشته شد و این نخستین‌بار بود که قاضی القضاه مصر مستقیماً توسط خلیفه منصوب می‌شد. [۱۶]
یعقوبی، احمد، تاریخ، ج۲، ص۳۸۹، بیروت، دارصادر.
[۱۷]
وکیع، محمد، اخبار القضاه، ج۳، ص۲۳۵، بیروت، عالم الکتب.
[۱۸]
کندی، محمد، الولاه و کتاب القضاه، به کوشش روون گست، ج۱، ص۳۶۸، بیروت، ۱۹۰۸م.
گرچه ذهبی [۱۹]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۱۴، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۰]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۲۶، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
مدت اشتغال وی در مقام قضا را کمتر از یک سال دانسته، لیکن به گزارش کندی [۲۱]
کندی، محمد، الولاه و کتاب القضاه، به کوشش روون گست، ج۱، ص۳۷۰، بیروت، ۱۹۰۸م.
ابن لهیعه تا ربیع‌الاول ۱۶۴ق در مقام خود باقی بوده و در این تاریخ عزل گردیده است. یعقوبی [۲۲]
یعقوبی، احمد، تاریخ، ج۲، ص۴۰۱، بیروت، دارصادر.
به قضاء وی در زمان مهدی عباسی نیز اشاره می‌کند. ۵ - جایگاه علمیاز دیدگاه جرح و تعدیل گرچه سعه روایت و تبحر وی در حدیث و فقه مورد تحسین برخی از مؤلفان قرار گرفته، [۲۳]
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۵۱۶، بیروت، دارصادر.
[۲۴]
وکیع، محمد، اخبار القضاه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت، عالم الکتب.
[۲۵]
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، ج۵، ص۱۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۳م.
[۲۶]
ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، ج۲، ص۱۱- ۱۲، بیروت، ۱۳۹۶ق.
[۲۷]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۱۳، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۸]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۱۷- ۱۸، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
اما ضبط و اتقاق او در نقل حدیث مورد تردید رجالیان واقع شده است و ظاهراً سبب آن بوده است که منزل ابن لهیعه در ۱۷۰ق دچار حریق شد و بنابر نقل برخی از مؤلفان، کتب وی نیز در آتش سوخت و از این رو پشتوانه لازم در ضبط حدیث را از دست داد. از این رو به رغم اینکه حدیث وی در سنن ابوداوود، ابن ماجه و ترمذی آمده، بعضی رجال شناسان او را تضعیف کرده و معتقدند که ابن لهیعه پیش از این واقعه نیز در نقل حدیث تساهل داشته است. [۲۹]
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۵۱۶، بیروت، دارصادر.
[۳۰]
ابن معین، یحیی، معرفه الرجال، به کوشش محمد کامل قصار، ج۱، ص۶۷ - ۶۸، دمشق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۳۱]
بخاری، محمد، الضعفاء الصغیر، به کوشش محمود ابراهیم زاید، ج۱، ص۶۹، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۳۲]
بخاری، محمد، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۸۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۸م.
[۳۳]
بخاری، محمد، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۸۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۸م.
[۳۴]
بسوی، یعقوب، المعرفه و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، ج۲، ص۱۸۴- ۱۸۵، بغداد، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
[۳۵]
نسائی، احمد، کتاب الضعفاء و المتروکین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، ج۱، ص۲۰۳، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۳۶]
عقیلی، محمد، الضعفاء الکبیر، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، ج۲، ص۲۹۳- ۲۹۵، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۳۷]
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، ج۵، ص۱۴۶-۱۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۳م.
[۳۸]
ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، ج۲، ص۱۲-۱۳، بیروت، ۱۳۹۶ق.
[۳۹]
ابن عدی، عبدالله، الکامل، ج۴، ص۱۴۶۲-۱۴۷۲، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۰]
دارقطنی، علی، الضعفاء و المتروکون، به کوشش موفق بن عبدالله بن ریاض، ج۱، ص۲۶۵، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۴۱]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، ج۸، ص۱۳-۲۶، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۶ - آثاردر مورد آثار وی باید گفت که در منابع از عنوان خاصی یاد نشده و چنانکه گذشت، به گفته بعضی آثار او در حریق سوخته است، ولی ظاهراً برخی اصول روائی وی باقی مانده و احتمالاً همان نوشته‌ها بوده که مأخذ مؤلفان بعد قرار گرفته است. از جمله آن‌هاست روایات وی در زمینه سیره و مغازی پیامبر (ص) و وقایع تاریخی که مورد استفاده کسانی همچون ابن هشام ، [۴۲]
ابن هشام، محمد، السیره النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، ج۱، ص۶، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
خلیفه بن خیاط، [۴۳]
خلیفه بن خیاط، الطبقات، به کوش سهیل زکار، ج۱، ص۱۵۵، دمشق، ۱۹۶۶م.
ابن عبدالحکم، [۴۴]
ابن عبدالحکم، عبدالرحمان، فتوح مصر، به کوشش توری، ج۱، ص۳-۴، لیدن، ۱۹۲۰م.
بلاذری، [۴۵]
بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع، ج۱، ص۵۰، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۴۶]
بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع، ج۱، ص۳۰۱، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
طبری، [۴۷]
طبری، تاریخ، ج۱، ص۷۶.
[۴۸]
طبری، تاریخ، ج۱، ص۴۸۳.
کندی، [۴۹]
کندی، محمد، الولاه و کتاب القضاه، به کوشش روون گست، ج۱، ص۴۶۲، بیروت، ۱۹۰۸م.
ابن عبدالبر [۵۰]
ابن عبدالبر، یوسف، الدرر، به کوشش شوقی ضیف، ج۱، ص۵۶-۵۹، قاهره، ۱۳۸۶ق/ ۱۹۶۶م.
و دیگران واقع شده است. همچنین صحیفه‌ای مشتمل بر روایات ابن لهیعه به صورت پاپیروس در هایدلبرگ محفوظ است و در ۱۹۶۷م نبیه عبود این نسخه را در «مطالعاتی در پاپیروس‌های ادبی عربی» در شیکاگو به چاپ رسانیده است. ۷ - فهرست منابع(۱) ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۳م. (۲) ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق. (۳) ابن خلکان، وفیات. (۴) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۵) ابن عبدالبر، یوسف، الدرر، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۳۸۶ق/ ۱۹۶۶م. (۶) ابن عبدالحکم، عبدالرحمان، فتوح مصر، به کوشش توری، لیدن، ۱۹۲۰م. (۷) ابن عدی، عبدالله، الکامل، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۸) ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۹) ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. (۱۰) ابن معین، یحیی، معرفه الرجال، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۱) ابن هشام، محمد، السیره النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م. (۱۲) بخاری، محمد، التاریخ الصغیر، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۱۳) بخاری، محمد، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۸م. (۱۴) بخاریف محمد، الضعفاء الصغیر، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۱۵) بسوی، یعقوب، المعرفه و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م. (۱۶) بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۱۷) خلیفه بن خیاط، الطبقات، به کوش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م. (۱۸) دارقطنی، علی، الضعفاء و المتروکون، به کوشش موفق بن عبدالله بن ریاض، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۱۹) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و نذیر حمدان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۲۰) طبری، تاریخ. (۲۱) عقیلی، محمد، الضعفاء الکبیر، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۲۲) کندی، محمد، الولاه و کتاب القضاه، به کوشش روون گست، بیروت، ۱۹۰۸م. (۲۳) مزی، یوسف، تهذیب الکمال، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث، شم ۲۸۴۸. (۲۴) نسائی، احمد، کتاب الضعفاء و المتروکین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۲۵) وکیع، محمد، اخبار القضاه، بیروت، عالم الکتب. (۲۶) یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، دارصادر. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن لهیعه»، ج۴، ص۱۷۰۳. رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | درگذشتگان سال 174 (قمری) | شخصیت‌های قرن 2 (قمری) | محدثین اهل سنت
|