طبقات الرجال (کتاب)نام این کتاب «طبقات الرجال» یا «الطبقات» است و معروف به «رجال برقی» می‌باشد. ابو جعفر، احمد بن ابی عبدالله بن خالد برقی، متوفای ۲۷۴ یا ۲۸۰ هجری، از راویان بزرگ حدیث در قرن سوم و از اصحاب ائمه بزرگوار علیهم السلام. ۱ - معرفی کتابکتاب رجال برقی که در زمان ائمه ـ علیهم السّلام ـ به رشته تحریر در آمده است از مهمترین کتاب های رجال شیعه محسوب می شود. مؤلّف کتاب خویش را بر اساس طبقات روات تنظیم کرده است. در کتاب رجال برقی ابتدا اصحاب پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و سپس اصحاب امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ و به همین ترتیب تا امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ برشمرده، پس از آن اسامی زنانی که از پیامبر و ائمه روایت نقل کرده اند به ترتیب آمده است. در پایان کتاب اسامی کسانی که در مقابل ابوبکر ایستادند و بر علیه غصب خلافت او سخن گفتند با نقل سخنان آنها، آمده است. برقی در هر فصل ابتدا نام رواتی که از اصحاب امام قبل بوده و امام مورد بحث را نیز درک کرده اند، آورده سپس به ذکر اصحاب آن امام پرداخته است. تقریباً تمام حجم کتاب اختصاص به ذکر نام افراد و نسبت آنها دارد و جمله ای در رد یا تأیید و توثیق کسی به میان نمی آید. در کتاب حاضر برقی در مجموع ۱۷۳۰ نفر از اصحاب معصومین را نام برده که در مواردی اندک مطالبی پیرامون وثاقت یا عدم وثاقت آنها ذکر شده است. ۲ - معرفی مؤلفاز برقی نزدیک به یکصد اثر بر جای مانده که از جمله آنها کتاب محاسن و کتاب تفسیر و رجال است. احمد بن محمد بن خالد برقی از مشایخ ثقه الاسلام کلینی است و از حیث اعتبار و وثاقت در بالاترین درجات قرار دارد. ۳ - اشتراکلقب برقی مربوط به دو نفر از بزرگان است که عبارتند از ابو عبدالله محمد بن خالد برقی و احمد بن ابی عبدالله بن خالد برقی (پدر و پسر). هر یک از این دو نیز کتاب رجال دارند. کتاب رجال برقی کبیر از ابو عبدالله برقی است که متاسفانه نسخه‌ای از آن موجود نیست. احمد بن ابی عبدالله (پسر) نیز دو کتاب رجال داشته، یکی به عنوان «رجال» و یکی به عنوان «طبقات الرجال» و آنچه هم اکنون موجود است کتاب «طبقات الرجال» برقی است و کتاب دیگر نیز مفقود شده و اثری از آن یافت نشده است. ۴ - انتساببا توجه به مطالب ذکر شده این احتمال وجود دارد که کتاب رجال برقی از محمد بن خالد برقی (پدر) باشد، البته علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه کتاب را بنابر احتمال، از تالیفات احمد بن ابی عبدالله برقی می‌داند و این احتمال مطابق واقع می‌نماید و ظاهرا قول صحیح همین است. ۵ - پیشینه موضوععلم رجال را شاید بتوان مهمترین مقدمه و وسیله برای دستیابی به علوم اهل البیت و روایات معصومین -علیهم‌السّلام -دانست. این علم در کنار علم درایه مانند دو بال، فقیه و محدث و مفسر و... را کمک می‌کنند تا به وسیله روایات، به بلندترین قله‌های معارف اسلامی دست یابند. علم رجال به عالم یاری می‌رساند تا روایات صحیح از حیث سند را از غیر صحیح جدا نماید و علم درایه روایات را از حیث متن و محتوا بررسی می‌نماید. توجه خاص به علم رجال از زمان ائمه -علیهم‌السّلام- و قرون اولیه اسلامی پیوسته وجود داشته و بزرگانی چون «عبدالله بن جبله کنانی» متوفای ۲۱۹ هجری و ابو فضال و ابن محبوب تالیفاتی در این زمینه داشته‌اند که متاسفانه همه آنها در حوادث تاریخ از بین رفته‌اند. ۶ - اصول رجالمهمترین کتب رجالی که نسخه‌های آنها تا این زمان باقی مانده است به اصول خمسه یا ثمانیه رجال معروفند که عبارتند از: ۱- رجال کشی یا معرفة الناقلین که نسخه آن از زمان شیخ طوسی به بعد یافت نشده و تنها منتخب و مهذب آن با نام «اختیار معرفة الرجال» که توسط شیخ طوسی تهیه شده موجود است. ۲- فهرست نجاشی، که به اعتراف اکثر بزرگان مهمترین و عمده‌ترین کتاب در این فن است و برای هر محدث مراجعه به آن امری اجتناب ناپذیر است. ۳- رجال شیخ طوسی ۴- فهرست شیخ طوسی ۵- رجال برقی (کتاب حاضر) پس از این کتب، کتابهای فراوان دیگری نوشته شده که در تمام آنها منقولاتی از این کتب یافت می‌شود. البته بحثهای تحلیلی بسیار خوبی در کتب متاخر انجام شده که در شناخت بهتر روات و طبقه آنها بسیار مهم است. ۷ - شیوه نگارش۱- احمد بن ابی عبدالله کتاب خویش را بر اساس طبقات روات تنظیم کرده، کما اینکه رجال شیخ طوسی نیز چنین است. اساس کار برقی هم پیامبر و ائمه-علیهم‌السّلام- است بدین شکل که ابتدا اصحاب پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -را برشمرده، سپس اصحاب امیرالمؤمنین -علیه‌السّلام -را و به همین ترتیب تا امام عسکری -علیه السلام-. پس از آن اسامی زنانی که از پیامبر و ائمه علیهم‌السّلام روایت نقل کرده‌اند به ترتیب آمده است. ۲- در پایان کتاب اسامی کسانی که در مقابل ابو بکر ایستادند و بر علیه غصب خلافت او سخن گفتند با نقل سخنان آنان آمده است. ۳- برقی، در هر فصل ابتدا نام رواتی که از اصحاب امام قبل بوده و این امام را نیز درک کرده‌اند آورده، سپس به ذکر اصحاب آن امام پرداخته است. ۴- تقریبا تمام حجم کتاب اختصاص به ذکر نام افراد و نسبت آنها دارد و جمله‌ای در رد یا تایید و توثیق کسی به میان نمی‌آید. البته این نکته به معنای عدم توثیق افراد نیست و در مواردی تصریح نموده این شخص از اجلاء اصحاب است یا مواردی این گونه که البته بسیار کم هستند. [۱]
طبقات الرجال، احمد بن ابی عبدالله بن خالد برقی، ص۱.
۸ - حجم کتابکتاب رجال برقی در مجموع ۱۷۳۰ نفر از اصحاب معصومین را نام برده که در مواردی اندک هم مطالبی پیرامون وثاقت و عدم وثاقت آنها ذکر کرده است. علاوه بر این عناوین، در پایان کتاب نام دوازده نفر از مهاجرین و انصار را که در روز جمعه‌ای در مقابل ابو بکر نسبت به غصب خلافت اعتراض کردند آورده است. ۹ - نسخه‌های کتاب۱- نسخه‌ای از سال ۱۰۲۱ هجری، در کتابخانه سید جلال الدین محدث ارموی ۲- نسخه‌ای دیگر از سال ۱۳۳۶ هجری ۳- نسخه‌ای جدید در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی قم. ۱۰ - وضعیت نشرکتاب رجال برقی (طبقات الرجال) به همّت میر جلال الدین محدث ارموی و به وسیله انتشارات دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۳ هـ . ق در یک جلد به همراه کتاب رجال ابن داود چاپ شده است. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعنرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). سایت اندیشه قم |