شیخ جنید بن شیخ ابراهیمجُنَید، چهارمین مرشد طریقت صفوی می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - پدر ۳ - مسند ارشاد ۴ - داعیه پادشاهی ۵ - حوادث تاریخی ۵.۱ - اخراج از اردبیل ۵.۲ - سفر به آناطولی ۵.۳ - ابراز اعتقاد شیعی ۵.۴ - سفر به شام ۵.۵ - درگیری با قوای یوحنای چهارم ۵.۶ - رسیدن به دربار آق قوینلو ۶ - چگونگی کشته شدن ۶.۱ - تاریخ ۶.۲ - وقایع بعد از مرگ ۷ - منابع ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - ولادتتاریخ تولد او نامعلوم است. ۲ - پدراز شش پسر شیخ ابراهیم، مشهور به شیخ شاه، جنید کوچک‌ترین (و اینانْچ بزرگ‌ترین) آنها بود. [۱]
حسین پیرزاده زاهدی، سلسله النسب صفویه، ج۱، ص۶۵ـ ۶۶، برلین۱۳۴۳.
[۲]
عالم آرای‌شاه‌اسماعیل، چاپ‌اصغر منتظر صاحب، ج۱، ص۲۱ـ۲۲، تهران: بن گاه‌ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹ ش.
۳ - مسند ارشادجنید به وصیت پدرش، در ۸۵۱ مَسنَد ارشاد را به دست آورد. [۳]
ابراهیم بن قاسم امینی‌هروی، فتوحات شاهی: تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق، ج۱، ص۳۶، چاپ محمدرضا نصیری، تهران۱۳۸۳ ش.
[۴]
حسین پیرزاده زاهدی، سلسله النسب صفویه، ج۱، ص۶۵، برلین۱۳۴۳.
محتملاً طبع جوان او و مشاهده امکانات گسترده طریقت، موجب شد که وی روش اجداد را تغییر دهد. [۵]
فضل‌اللّه بن روزبهان، تاریخ‌عالم‌آرای‌امینی: شرح حکمرانی سلاطین آق‌قویونلو و ظهور صفویان، ج۱، ص۲۵۹، چاپ محمد اکبر عشیق، تهران۱۳۸۲ ش.
۴ - داعیه پادشاهیگرچه شیخ ابراهیم با «اطوار شاهانه و شمایل پادشاهانه» توصیف شده است، [۶]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۱، ص۱۷.
به نظر مورخان، داعیه پادشاهی و میل به سلطنتِ صوری را جنید آشکار ساخت. [۷]
حسین‌بن‌مرتضی‌حسینی‌استرآبادی، تاریخ‌سلطانی: از شیخ‌صفی‌تا شاه‌صفی، ج۱، ص۲۵، چاپ‌احسان‌اشراقی، تهران۱۳۶۴ ش.
[۸]
بوداق منشی قزوینی، جواهرالاخبار: بخش تاریخ ایران از قراقویونلو تا سال۹۸۴ ه ق، ج۱، ص۱۰۹، چاپ محسن‌بهرام‌نژاد، تهران۱۳۷۸ ش.
[۹]
فضل‌اللّه بن روزبهان، تاریخ‌عالم‌آرای‌امینی: شرح حکمرانی سلاطین آق‌قویونلو و ظهور صفویان، ج۱، ص۲۶۶، چاپ محمد اکبر عشیق، تهران۱۳۸۲ ش.
۵ - حوادث تاریخیزیاد شدن تعداد مریدان جنید و اسباب حشمت او، [۱۰]
ابراهیم بن قاسم امینی‌هروی، فتوحات شاهی: تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق، ج۱، ص۳۷، چاپ محمدرضا نصیری، تهران۱۳۸۳ ش.
عداوت شیخ‌الاسلام اعظم (شیخ جعفر، عموی جنید) را برانگیخت، زیرا هیچ‌یک از مشایخ طریقت صفوی به فضل و دانش او نبودند. [۱۱]
ابوبکر طهرانی، کتاب‌دیار بکریه، ج۲، ص۵۲۱، چاپ نجاتی لوغال و فاروق‌سومر، آنکارا ۱۹۶۲ـ۱۹۶۴، چاپ افست تهران۱۳۵۶ ش.
[۱۲]
حسین پیرزاده زاهدی، سلسله النسب صفویه، ج۱، ص۴۹ـ۵۰، برلین۱۳۴۳.
۵.۱ - اخراج از اردبیلاز سوی دیگر، جهانشاه قراقوینلو، از کثرت مریدان جنید و تجمع آنان در اردبیل بیمناک شد و ضمن تقویت موقعیت شیخ جعفر در اداره امور بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، از او خواست جنید را از اردبیل بیرون کند. [۱۳]
ابراهیم بن قاسم امینی‌هروی، فتوحات شاهی: تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق، ج۱، ص۳۷، چاپ محمدرضا نصیری، تهران۱۳۸۳ ش.
[۱۴]
میرزابیگ بن حسن‌جنابدی، روضه الصفویه، ج۱، ص۹۲، چاپ‌غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران۱۳۷۸ ش.
[۱۵]
حسن‌روملو، احسن‌التواریخ، ج۲، ص۶۰۱، چاپ‌عبدالحسین‌نوائی، تهران۱۳۸۴ ش.
به گفته روملو، [۱۶]
حسن‌روملو، احسن‌التواریخ، ج۲، ص۶۰۱، چاپ‌عبدالحسین‌نوائی، تهران۱۳۸۴ ش.
در آن هنگام میان خانواده شیخ جعفر و دودمان پادشاهی وصلت برقرار بود؛ دومین پسر شیخ‌جعفر، قاسم، و دختر جهانشاه ازدواج کرده بودند.۵.۲ - سفر به آناطولیدر ۸۵۲، شیخ جنید عازم آناطولی شد تا مدعای خود را در میان مریدان مستعد و در محیطی مساعد پیش ببرد. وی با بعضی مریدانش به شهر سیواس رفت و با ارسال هدایایی درویشانه، از سلطان‌مراد دوم عثمانی تقاضا کرد خانقاه قورْتْ بِلی را به آنها واگذار کند. وزیر اعظم، خلیل‌پاشا، سلطان را از دادن پاسخ مثبت منصرف کرد. شیخ جنید عازم قونیه و زاویه صدرالدین‌قونیوی، بزرگ‌ترین زاویه آناطولی، شد. مباحثه او با شیخ عبداللطیف مَقْدِسی، شیخ زاویه، و آشکار‌شدن اعتقادات شیعی جنید در مورد قرآن، اهل‌بیت و صحابه موجب تکفیر وی شد و او ناچار به کیلیکیه رفت. عبداللطیف از امیر ناحیه، ابراهیم بیگ قره‌مان‌اوغلو، خواست که جنید را دستگیر کند. [۱۷]
که خود در آن‌مجلس حاضر بوده ولی تاریخ این واقعه‌را ذکر نکرده‌است، درویش‌احمد عاشق‌پاشازاده، ج۱، ص۲۶۴، عاشق‌پاشازاده‌تاریخی، چاپ علی بیگ، استانبول۱۳۳۲.
۵.۳ - ابراز اعتقاد شیعیحضور جنید در آسیای صغیر نمی‌تواند دلیل تغییر اعتقاد وی از تسنن به تشیع باشد. هیچ مؤلفی از تغییر مذهب او در طول حیاتش سخن نگفته و در این هم مناقشه نشده است که جنید اعتقاد شیعی خود را ابراز کرد و بنابر منابع صفوی، وی به تقیه آبا و اجدادی در این خصوص پایان داد. [۱۸]
میرزابیگ بن حسن‌جنابدی، روضه الصفویه، ج۱، ص۹۳، چاپ‌غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران۱۳۷۸ ش.
[۱۹]
احمدبن‌حسین‌منشی‌قمی، خلاصه‌التواریخ، ج۱، ص۳۴، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹ـ۱۳۶۳ ش.
[۲۰]
فاروق‌سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت‌صفوی، ج۱، ص۱۰، ترجمه‌احسان‌اشراقی و محمدتقی امامی، تهران۱۳۷۱ ش.
۵.۴ - سفر به شامجنید، از بیم تعقیب و دستگیری، از سرزمین وَرْساق‌ها (از طوایف ترک) در کیلیکیه به سرعت گذشت و عازم منطقه شام شد. در آن‌جا با بلال‌اوغلو، حاکم ناحیه جبل اَرسوس، ارتباط برقرار کرد و توانست یکی از قلاع کهن و متروک دوره جنگ‌های صلیبی را به عنوان محل اقامت و خانقاه خود به اجاره گیرد. جنید از مقر جدیدش داعیانی به میان مردم و به ویژه طوایف ترکمن شامات و جنوب آناطولی فرستاد. مریدان شیخ بدرالدین از روم‌ایلی و آناطولی، با عده‌ای از ماجراجویان، نزد جنید آمدند. گزارش‌های ناظران دولت مصر از فعالیت‌های جنید و نامه‌های مشایخ حلب علیه جنید، ملک ظاهر چَقْمَق، سلطان مملوکی مصر، را واداشت که والی حلب را مأمور دفع جنید کند. در نتیجه، عده‌ای از مریدان جنید کشته شدند و جنید به جانیق، در سرحد شمال شرقی دولت عثمانی، رفت. ۵.۵ - درگیری با قوای یوحنای چهارماو پس از جمع‌کردن «مریدان‌غازی»، به قصد تصرف طرابزون با قوای یوحنّای چهارم درگیر شد. در این درگیری، مریدان جنید تعدادی از قوای یوحنّا را اسیر و شهر را محاصره کردند. چون پادشاهی طرابزون پس از سقوط قسطنطنیه متعهد شده بود که به سلطان‌محمد فاتح خراج بپردازد، دولت عثمانی خضربیگ، بیگلربیگی سیواس، را در ۸۵۸ مأمور تعقیب و سرکوب جنید کرد. جنید، که توان رویارویی نداشت، ناگزیر متوجه منطقه‌حِصْن کیفا و دیار بکر شد که در ۸۵۷، با استیلای اوزون‌حسن آق‌قوینلو بر مرکز دیاربکر، قطب خصومت با جهانشاه و نقطه رقابت با عثمانی محسوب می‌شد. ۵.۶ - رسیدن به دربار آق قوینلوبه نوشته مینورسکی، دربدری‌های پرماجرای جنید در شام و آناطولی تا رسیدن او به دربار آق قوینلو شش سال طول کشید. عاشق پاشازاده نوشته است که اوزون حسن در آغازِ برخورد با جنید، او را دستگیر کرد، [۲۱]
درویش‌احمد عاشق‌پاشازاده، عاشق‌پاشازاده‌تاریخی، ج۱، ص۲۶۷، چاپ علی بیگ، استانبول۱۳۳۲.
اما در منابع دیگر از استقبال گرم و تکریم‌آمیز امیرِ آق‌قوینلو از جنید سخن گفته شده است.در واقع، موقعیت معنوی جنید و مریدان رزمنده او، درویش‌دوستی اوزون حسن و اشتراک مواضع سیاسی هر دو آنها در برابر رقیبان شرقی و غربی رابطه دوستانه‌ای میان آن دو به وجود آورد، به گونه‌ای که پس از سه یا چهار سال اقامت جنید در پایتخت آق‌قوینلو، اوزون حسن خواهر خود، خدیجه، را به همسری وی در آورد. [۲۲]
ابراهیم بن قاسم امینی‌هروی، فتوحات شاهی: تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق، ج۱، ص۳۸، چاپ محمدرضا نصیری، تهران۱۳۸۳ ش.
[۲۳]
حسن‌روملو، احسن‌التواریخ، ج۲، ص۶۰۲، چاپ‌عبدالحسین‌نوائی، تهران۱۳۸۴ ش.
۶ - چگونگی کشته شدنجنید با استفاده از این موقعیت، به انتشار دعوت خود، جمع‌آوری درویشانِ مسلحِ از جان گذشته و گماشتن خلفا در نواحی گوناگونِ اقامت مریدانش پرداخت و به گفته روملو [۲۴]
حسن‌روملو، احسن‌التواریخ، ج۲، ص۶۰۲، چاپ‌عبدالحسین‌نوائی، تهران۱۳۸۴ ش
، دوازده هزار صوفی صادق الاخلاص به ارشاد او به راه راست آمدند.احتمالاً این امکانات و یاد حوادث ایام گذشته و نیز تحریکات اوزون‌حسن، جنید را در ۸۶۳ به سوی اردبیل کشاند جنید با موقعیت جدیدش برای شیخ جعفر و جهانشاه قراقوینلو بیش از پیش تحمل‌ناپذیر شد. وی از تهدیدات جهانشاه بر جان خود ترسید و با اندیشه لشکرکشی و کشورستانی، در پاییز همان سال به همراه دست‌کم ده‌هزار نیروی مسلح از اردبیل به راه افتاد. درباره مسیر و مقصد جنید در منابع اختلاف بسیار وجود دارد. [۲۵]
حسین‌بن‌مرتضی‌حسینی‌استرآبادی، تاریخ‌سلطانی: از شیخ‌صفی‌تا شاه‌صفی، ج۱، ص۲۵، چاپ‌احسان‌اشراقی، تهران۱۳۶۴ ش.
[۲۶]
فضل‌اللّه بن روزبهان، تاریخ‌عالم‌آرای‌امینی: شرح حکمرانی سلاطین آق‌قویونلو و ظهور صفویان، ج۱، ص۲۶۲، چاپ محمد اکبر عشیق، تهران۱۳۸۲ ش.
[۲۷]
ابراهیم بن قاسم امینی‌هروی، فتوحات شاهی: تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق، ج۱، ص۴۰، چاپ محمدرضا نصیری، تهران۱۳۸۳ ش.
[۲۸]
میرزابیگ بن حسن‌جنابدی، روضه الصفویه، ج۱، ص۹۴، چاپ‌غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران۱۳۷۸ ش.
[۲۹]
احمدبن‌حسین‌منشی‌قمی، خلاصه‌التواریخ، ج۱، ص۳۶، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹ـ۱۳۶۳ ش.
[۳۰]
احمدبن‌محمد غفاری قزوینی، تاریخ جهان‌آرا، تهران۱۳۴۳ ش.
محققان جدید متفق‌اند که جنید، به قصد جهاد با کفار قفقاز شمالی، به سوی شروان به راه افتاد. به هنگام عبور یا اطراق جنید در شروان، شروانشاه خلیل‌اللّه اول (حک: ح ۸۲۰ ـ۸۶۷)، که هم خود از جنید بیمناک بود و هم از شیخ جعفر نامه تحریک‌آمیزی بر ضد جنید دریافت کرده بود، در صدد جلوگیری از حرکت جنید بر‌آمد و در نبردی که در نزدیکی طَبَرسران اتفاق افتاد، شیخ جنید کشته شد. [۳۱]
فضل‌اللّه بن روزبهان، تاریخ‌عالم‌آرای‌امینی: شرح حکمرانی سلاطین آق‌قویونلو و ظهور صفویان، ج۱، ص۲۶۲، چاپ محمد اکبر عشیق، تهران۱۳۸۲ ش.
[۳۲]
حسن‌روملو، احسن‌التواریخ، ج۲، ص ۶۰۴، چاپ‌عبدالحسین‌نوائی، تهران۱۳۸۴ ش.
[۳۳]
احمدبن‌محمد غفاری قزوینی، تاریخ جهان‌آرا، ج۱، ص۲۶۲، تهران۱۳۴۳ ش.
[۳۴]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۱، ص۱۸.
[۳۵]
که محل قتل جنید را طرابزون نوشته است، بوداق منشی قزوینی، ج۱، ص۱۰۹، جواهرالاخبار: بخش تاریخ ایران از قراقویونلو تا سال۹۸۴ ه ق، چاپ محسن‌بهرام‌نژاد، تهران۱۳۷۸ ش.
۶.۱ - تاریختاریخ این واقعه را فقط روملو [۳۶]
حسن‌روملو، احسن‌التواریخ، ج۲، ص۶۰۳، چاپ‌عبدالحسین‌نوائی، تهران۱۳۸۴ ش.
با ذکر روز و ماه و سال (پنجشنبه ۱۰ جمادی الاولی۸۶۴) ضبط کرده است.دیگر مؤلفان ایرانی قدیم غالباً از آن با تعبیر «در یکی از سنین متجاوز از حدود ستین و ثمانمائه» یاد کرده‌اند. [۳۷]
احمدبن‌محمد غفاری قزوینی، تاریخ جهان‌آرا، ج۱، ص۳۶۲، تهران۱۳۴۳ ش.
بیشتر نویسندگان جدید ایرانی این تاریخ را، به پیروی از برخی روایات، [۳۸]
بوداق منشی قزوینی، جواهرالاخبار: بخش تاریخ ایران از قراقویونلو تا سال۹۸۴ ه ق، ج۱، ص۱۰۹، چاپ محسن‌بهرام‌نژاد، تهران۱۳۷۸ ش.
۸۶۰ گفته‌اند. [۳۹]
عباس اقبال آشتیانی، تاریخ مفصّل‌ایران: از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، ج۱، ص۶۶۲، چاپ محمد دبیرسیاقی، در حسن پیرنیا، تاریخ ایران: از آغاز تا انقراض ساسانیان، تهران۱۳۷۰ ش.
[۴۰]
محمدابراهیم‌باستانی‌پاریزی، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، ج۱، ص۱۳، تهران۱۳۶۷ ش.
[۴۱]
محمدابراهیم‌باستانی‌پاریزی، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، ج۱، ص ۴۷۶، تهران۱۳۶۷ ش.
[۴۲]
جمال ترابی طباطبائی، آثار و ابنیه تاریخی شهرستانهای اردبیل، ج۲، ص۲۹، ارسباران، خلخال، سراب، مشکین‌شهر، مغان، در آثار باستانی آذربایجان، ج۲، تهران: انجمن‌آثار ملی، ۱۳۵۵ ش.
[۴۳]
جمال ترابی طباطبائی، آثار و ابنیه تاریخی شهرستانهای اردبیل، ج۲، ص ۳۷، ارسباران، خلخال، سراب، مشکین‌شهر، مغان، در آثار باستانی آذربایجان، ج۲، تهران: انجمن‌آثار ملی، ۱۳۵۵ ش.
۶.۲ - وقایع بعد از مرگدر مورد وقایع بعد از مرگ جنید و مزار او نیز مورخان اتفاق‌نظر ندارند. [۴۴]
فضل‌اللّه بن روزبهان، تاریخ‌عالم‌آرای‌امینی: شرح حکمرانی سلاطین آق‌قویونلو و ظهور صفویان، ص۲۶۹، چاپ محمد اکبر عشیق، تهران۱۳۸۲
گفته است که سر او را نزد شروانشاه بردند.به گفته امینی‌هروی، [۴۵]
ابراهیم بن قاسم امینی‌هروی، فتوحات شاهی: تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق، ص۴۳، چاپ محمدرضا نصیری، تهران۱۳۸۳ ش.
جسد او را از آن‌جا به اردبیل بردند و در مقبره صفویان دفن کردند.عده‌ای نوشته‌اند که جسد او را در جایی به نام قُورُویال (که به صورت‌های متفاوت ضبط شده است) دفن کردند و در دوره صفویه آن‌جا زیارتگاه بود. [۴۶]
احمدبن‌محمد غفاری قزوینی، تاریخ جهان‌آرا، ج۱، ص۲۶۲، تهران۱۳۴۳ ش.
[۴۷]
احمدبن‌حسین‌منشی‌قمی، خلاصه‌التواریخ، ج۱، ص۳۶، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹ـ۱۳۶۳ ش.
[۴۸]
میرزابیگ بن حسن‌جنابدی، روضه الصفویه، ج۱، ص۹۵، چاپ‌غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران۱۳۷۸ ش.
[۴۹]
حسین پیرزاده زاهدی، سلسله النسب صفویه، ج۱، ص۶۷، برلین۱۳۴۳.
به نوشته اسکندرمنشی، [۵۰]
اسکندرمنشی، عالم آرای عباسی، ج۱، ص۱۸
جسد او را در قریه خودمان (در بعضی نسخه‌ها قودیال)، از توابع قُبّه و سالیان، مدفون ساختند. [۵۱]
حسین‌بن‌مرتضی‌حسینی‌استرآبادی، تاریخ‌سلطانی: از شیخ‌صفی‌تا شاه‌صفی، ج۱، ص۲۵، چاپ‌احسان‌اشراقی، تهران۱۳۶۴ ش.
حسینی‌استرآبادی، [۵۲]
حسین بن مرتضی حسینی استرآبادی، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی، ج۱، ص۲۵، چاپ احسان اشراقی، تهران۱۳۶۴ ش.
جمع بین این دو روایت را محتمل دانسته و نوشته، ممکن است او را در آن مکان مدفون ساخته و بعد به اردبیل منتقل کرده باشند.در بیان مزارات مقبره صفویه در اردبیل، نشانی از قبر شیخ جنید نداده‌اند. در جمهوری آذربایجان، در روستای حَضْرَه کَندی بقعه‌ای هست با سنگ‌نوشته‌ای به عربی، حاکی از ساخته‌شدن بقعه بر مزار شیخ جنید در ۹۵۱ این مدرک فقط می‌تواند مؤیدی باشد بر اینکه مزار شیخ جنید زمانی در آن‌جا بوده است. ۷ - منابع(۱) اسکندر منشی، عالم آرای عباسی. (۲) عباس اقبال آشتیانی، تاریخ مفصّل ایران: از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، چاپ محمد دبیر سیاقی، در حسن پیرنیا، تاریخ ایران: از آغاز تا انقراض ساسانیان، تهران۱۳۷۰ ش. (۳) ابراهیم بن قاسم امینی هروی، فتوحات شاهی: تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق، چاپ محمدرضا نصیری، تهران۱۳۸۳ ش. (۴) محمدابراهیم باستانی پاریزی، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران۱۳۶۷ ش. (۵) بوداق منشی قزوینی، جواهرالاخبار: بخش تاریخ ایران از قراقویونلو تا سال۹۸۴ ه ق، چاپ محسن بهرام‌نژاد، تهران۱۳۷۸ ش. (۶) حسین پیرزاده زاهدی، سلسلة‌النسب صفویه، برلین۱۳۴۳. (۷) جمال ترابی طباطبائی، آثار و ابنیه تاریخی شهرستانهای اردبیل، ارسباران، خلخال، سراب، مشکین‌شهر، مغان، در آثار باستانی آذربایجان، ج۲، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۵۵ ش. (۸) میرزابیگ بن حسن جنابدی، روضة‌الصفویه، چاپ غلامرضا طباطبایی مجد، تهران۱۳۷۸ ش. (۹) حسین بن مرتضی حسینی استرآبادی، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی‌تا شاه صفی، چاپ احسان اشراقی، تهران۱۳۶۴ ش. (۱۰) حسن روملو، احسن‌التواریخ، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران۱۳۸۴ ش. (۱۱) فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ترجمه احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران۱۳۷۱ ش. (۱۲) ابوبکر طهرانی، کتاب دیار بکریه، چاپ نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا ۱۹۶۲ـ۱۹۶۴، چاپ افست تهران۱۳۵۶ ش. (۱۳) درویش‌احمد عاشق پاشازاده، عاشق پاشازاده تاریخی، چاپ علی بیگ، استانبول۱۳۳۲. (۱۴) عالم آرای شاه اسماعیل، چاپ اصغر منتظر صاحب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹ ش. (۱۵) احمد بن محمد غفاری قزوینی، تاریخ جهان‌آرا، تهران۱۳۴۳ ش. (۱۶) فضل‌اللّه بن روزبهان، تاریخ عالم آرای امینی: شرح حکمرانی سلاطین آق‌قویونلو و ظهور صفویان، چاپ محمد اکبر عشیق، تهران۱۳۸۲ ش. (۱۷) احمد بن حسین منشی قمی، خلاصةالتواریخ، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹ـ۱۳۶۳ ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «شیخ‌جنید بن شیخ‌ابراهیم»، شماره۵۱۲۰. |