سازمانهای غیردولتیسازمان غیردولتی، از مفاهیمی است که با توجه با ساختار، هدف و همچنین این موضوع که سازمانهای غیردولتی بر اساس حقوق داخلی دولت‌ها بوجود می‌آیند، امکان اجماع نظر پیرامون یک تعریف واحد را کم رنگ می‌نماید. با این وجود با استفاده از برخی منابع سازمانهای غیردولتی به هر سازمان منسجم و علنی گفته می‌شود که گروه‌های داوطلب مردمی به صورت قانونی تشكيل می‌دهند و هدف از تشکیل آن رفع نیاز جامعه یا گروه‌های خاصی از افراد بدون انگیزه‌های مادی و اقتصادی است. سازمانهای غیردولتی می‌توانند فعالیت‌های خود را در چارچوب‌های داخلی تنظیم کنند یا به دنبال نفوذ در آئین‌ها و روش‌های تصمیم‌گیری بین‌المللی باشند. فهرست مندرجات۲ - تعاریف ۲.۱ - شورای اروپا ۲.۲ - اداره اطلاعات عمومی سازمان ملل ۲.۳ - بانک جهانی ۲.۴ - اسناد سازمان ملل ۲.۴.۱ - داشتن هدف عام‌المنفعه ۲.۴.۲ - بر اساس حقوق داخلی یک دولت ۲.۴.۳ - فعالیت موثر در بیش از یک کشور ۳ - فعالیت‌ها ۳.۱ - زمینه داخلی فعالیت ۳.۲ - زمینه بین‌المللی فعالیت ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - تاریخچهنفرت و دلزدگی ناشی از فجایع جنگ‌های جهانی به ویژه جنگ جهانی دوم، سبب شد تا ملّت‌ها همپا با نوسازی خویش، به تدریج به ضرورت مشارکت در امور مربوط به کشور و حکومت خود پی برده و با سازمان‌دهی خویش در چهار چوب‌هایی همانند سازمانهای غیر دولتی، نوع همکاری و تعامل با دولت را نهادینه سازند. پس از پایان جنگ جهانی دوم و هم‌دوش با تحولات مرتبط با ایجاد سازمان ملل، مفهوم سازمان غیر دولتی نیز از فراگیری بیشتری برخوردار شد. هر چند نام این نهاد در منشور ملل متحد ذکر نشده، امّا ماده ۷۱ این منشور، در حالی که به وظایف و اختیارات شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (ECOSOC) می‌پردازد، نام سازمانهای غیر دولتی را نیز به عنوان نهادهایی که شورا می‌تواند از ظرفیت‌های آنان جهت کسب اطلاعات دست اول و بهینه از وضعیت مناطق مورد نظر خود، استفاده نماید، مطرح می‌کند. [۱]
گلشن پژوه، محمودرضا، راهنمای سازمانهای غیر دولتی، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی برای معاصر، تهران، ۱۳۸۶، ص۱۰.
عللی که باعث توسعه و مؤثرتر بودن فعالیت این سازمانها می‌گردد عبارتند از:الف: سادگی روند ایجاد این سازمانها که نیازی به انقعاد یک معاهده بین‌الدولی ندارد و در چارچوب حقوق داخلی یک دولت بوجود می‌آیند. ب: داشتن ابزارهای مادی لازم چون نیروی انسانی و مالی. این سازمانها به علت نداشتن ساختار بین‌الدولی از انعطاف بیشتری در انطباق خود با شرایط عینی برخوردار بوده و می‌توانند استفاده بهتری از ابزارهای خود بنماید، و لذا آسان‌تر به اهداف خود نائل گردند. ۲ - تعاریفلفظ «سازمان غیردولتی» از مفاهیمی است که با توجه با ساختار، هدف و همچنین این موضوع که سازمانهای غیر دولتی بر اساس حقوق داخلی دولت‌ها بوجود می‌آیند، امکان اجماع نظر پیرامون یک تعریف واحد را کم رنگ می‌نماید. با این وجود می‌توان با استفاده از برخی منابع، سازمانهای غیردولتی را تحت ضوابطی تعریف نمود. ۲.۱ - شورای اروپاسازمانهای غیردولتی، جمعیت‌ها، جنبش‌ها یا گروه‌هایی هستند که با استقلال از دولت، بدون قصد منفعت‌طلبی و در جهت دفاع از منافع خاصی همچون مسائل شغلی، اجتماعی، فرهنگی، تجاری، علمی، سیاسی، انسان‌دوستانه، مذهبی و غیره تشکیل گردیده‌اند. ۲.۲ - اداره اطلاعات عمومی سازمان مللبه هر سازمان غیردولتی و داوطلبانه‌ای اطلاق می‌شود که در سطح محلی، ملی یا بین‌المللی فعالیت دارد و افرادی با علائق مشترک، آن را اداره می‌کنند. خدمات انسان دوستانه، توجه دادن مردم به اعمال دولت، نظارت بر سیاست‌های اتخاذ شده از سوی دولت و تشویق به مشارکت سیاسی در امور خارجه، در شمار فعالیت‌ها این سازمان قرار می‌گیرد. سازمان‌هایی از این دست، با تحلیل و کارشناسی امور، نقشی مشابه با ساز و کارهایی هشدار دهنده را بازی می‌کنند. رجوع شود به سند منتشر شده توسط شورای اروپا تحت عنوان: «۱۹۹۵ The council of Europe and the NGOs» ۲.۳ - بانک جهانیبانک جهانی (www.un.org) به منظور تسهیل قاعده‌مند نمودن ارتباط وسیع خویش با سازمانهای غیردولتی، آنها را در چهار چوب‌های خاصی تعریف نموده است که از آن میان می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود. ۱: سازمانی از افراد خصوصی است که با اعتقاد به یکسری اصول خاص اجتماعی، فعالیت خویش را در راستای ایجاد توسعه در جوامعی که خدمات خود را به آن ارایه می‌دهند، هدایت می‌نماید. ۲: سازمانی با هدف توسعه اجتماعی است که به تقویت مردم کمک می‌نماید. ۳: سازمانی مستقل، دموکراتیک و مردمی است که در جهت تقویت بنیه‌های اقتصادی و یا اجتماعی گروه‌های حاشیه‌ای فعالیت می‌نماید. ۴ سازمانی متعهد به بررسی علل ریشه‌ای مشکلات است که در جهت بهینه کردن کیفیت زندگی افراد، خصوصاً فقرا، مستضعفین و افراد حاشیه‌نشین در مناطق شهری و روستایی فعالیت می‌نماید. برگرفته از [۲]
How the world Bank with NGO’ S: The world bank، ۱۹۹۰
است.۲.۴ - اسناد سازمان مللبا رجوع به اسناد سازمان ملل – مرتبط با بحث سازمانهای غیردولتی- خصوصاً با توجه به پیش‌نویس‌های ۱۹۲۳ و ۱۹۵۰ موسسه حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌های شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل در سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۸ رجوع شود به [۳]
U. N. DOC، E، ۱۹۶۸/ ۱۲۹۶ (XLIV)، U. N. DOC، E، ۱۹۵۰، ۲۸۸ (XB)
و همچنین با عنایت به ماده ۱ کنوانسیون ۱۹۸۶ استراسبورگ، (کنوانسیون استراسبورگ که پیش‌نویس آن توسط شورای اروپا تهیه شده بود، مرتبط با شناخت شخصیت حقوقی سازمانهای غیردولتی است.) می‌توان معیار عمده را برای تعریف سازمانهای غیردولتی ارایه نمود:۲.۴.۱ - داشتن هدف عامالمنفعهداشتن هدف عام‌المنفعه و بدون قصد سودجویی؛ سازمانهای غیردولتی بدون انتظار سود فعالیت می‌نمایند و نباید هدف خود را کسب سود قرار دهند. این عامل امکان می‌دهد که شرکت‌های تجاری از قلمرو سازمانهای غیردولتی خارج شوند. البته این بدان معنا نیست که سازمانهای غیردولتی حق ندارند از یک فعالیت مشخص سودی کسب نکنند. برای مثال آنها می‌توانند از طریق فروش یک آگهی تبلیغاتی درآمدی کسب نمایند. ۲.۴.۲ - بر اساس حقوق داخلی یک دولتسازمانهای غیردولتی اعم از داخلی و بین‌المللی به وسیله قانون داخلی یک دولت ایجاد می‌شوند. این مساله را شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد در قطعنامه ۱۹۵۰ خود اعلام نموده است. بر اساس قطعنامه مذکور: هر سازمانی که سند موسس آن ناشی از یک موافقتنامه بین‌الدولی نباشد، یک سازمان غیردولتی محسوب می‌گردد. ۲.۴.۳ - فعالیت موثر در بیش از یک کشورطبق قطعنامه‌های شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل برای اینکه سازمانهای غیردولتی بتوانند بین‌المللی محسوب شوند باید در تعداد قابل توجهی از کشورهای واقع در مناطق مختلف جهان فعالیت داشته باشند اتحادیه انجمن‌های بین‌المللی در سال ۱۹۸۳ این تعداد را سه کشور تعیین نمود. بالاخره کنوانسیون استراسبورگ در ماده یک بند ۲ این تعداد را به دو کشور تقلیل داده است. [۴]
بیگ‌زاده، ابراهیم، سازمانهای غیر دولتی و حقوق بین‌الملل، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۳۱-۳۲، ص۱۴.
۳ - فعالیتهاسازمانهای غیر دولتی می‌توانند فعالیت‌های خود را در چارچوب‌های داخلی تنظیم کنند یا به دنبال نفوذ در آئین‌ها و روش‌های تصمیم‌گیری بین‌المللی باشند. ۳.۱ - زمینه داخلی فعالیتسازمانهای غیردولتی راجع به تخلفات از حقوق بشر در کشوری سخن می‌گویند که مقرّشان در آنجاست و بسیاری از اعضایشان اتباع آن کشور محسوب می‌شوند. از طرفی نقش مهمی در تعلیم و تربیت شهروندان در قلمرو حقوق بشر دارند. این سازمانها در واقع موسسات و نهادهای رسمی و عمومی را وادار به فعالیت در قلمرو حقوق بشر می‌کنند. ۳.۲ - زمینه بین‌المللی فعالیتماده ۷۱ منشور ملل متحد مقرر می‌دارد که شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل می‌تواند «برای مشاوره با سازمانهای غیردولتی که به امور داخل در صلاحیت شورا اشتغال دارند، هرگونه تدابیر مناسبی را اتخاذ نماید.» پذیرش مقام مشورتی (consultative status) سازمانهای غیردولتی در شمول قطعنامه ۳۱/۱۹۹۶ اکوسوک قرار می‌گیرد که ماده ۷۱ منشور را به صورت دقیق مورد بررسی قرار داده و تشریح می‌کند. شورای اروپا نیز قواعد و مقرراتی برای اعطای مقام مشورتی به سازمانهای غیردولتی، صادر کرده است. در عین‌حال سازمانهای غیردولتی در کار کمیسیون آفریقایی حقوق بشر و مردم نیز دخالت دارند. یکی از موفقیت‌های بزرگ سازمانهای غیردولتی، حضور آنها در کنفرانس جهانی بود که در آن اساسنامه رم در مورد دیوان بین‌المللی کیفری تهیه شد. سازمانهای غیردولتی از حق دادخواهی به مثابه دوست دادگاه (داوطلب کمک به دادگاه amicus curiae)، هم نزد دادگاه اروپایی حقوق بشر [۵]
دادگاه اروپایی حقوق بشر، ماده ۳۶.
و هم نزد دیوان آمریکایی حقوق بشر برخوردار شده‌اند. [۶]
کریستیان تاموشات، حقوق بشر، ترجمه حسین شریفی طراز کوهی، تهران، نشر: میزان، ۱۳۸۶، ص۴۱۴-۴۱۷.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سازمانهای غیر دولتی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۱/۰۷. رده‌های این صفحه : حقوق بشر | حقوق بین‌الملل بشردوستانه | حقوق بین‌الملل عمومی | روابط بین الملل | مباحث حقوقی | مباحث علوم سیاسی
|