ریاض المسائل (کتاب)کتاب ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل نوشته سید علی بن محمد علی بن ابی المعالی طباطبایی حائری (۱۲۳۱. ۱۱۶۱ ق)و به زبان عربی و در موضوع فقه استدلالی می باشد. ۱ - معرفی کتاباین اثر کم نظیر و بسیار مهم شرح «مختصر النافع» محقق اول است. نوشتن آن در نیمه شب جمعه، بیست و هفتم ماه صفر سال ۱۱۹۲ هـ . ق. به اتمام رسیده است. ریاض المسائل یک دوره کامل فقه استدلالی از باب طهارت تا باب دیات در دو مجلد می‌باشد، که حاوی نظرات بزرگان فقه مثل شیخ طوسی، شیخ صدوق، علامه حلی، شهید اول، شهید ثانی، قاضی سعید الدین، کلینی، محمد باقر سبزواری، طبرسی، راوندی، فاضل مقداد، فخر المحققین، مقدس اردبیلی و دیگر بزرگان است. شیوه ورود و خروج صاحب ریاض (ره) در مسائل فقهی در این کتاب بدین صورت است که ابتدا، با طرح مسئله فقهی و تبیین مفهوم موضوع آن، به ذکر نظرات مختلف و ادله آنان می‌پردازد و با بیانی شیوا و در عین حال، مستدل و متقن به نقد آنان می‌پردازد و سپس برای اثبات فتوای خود، به ادله شرعی استناد می‌کند. ترتیب منطقی نظرات و ادله و نقد آنها طوری است که خواننده در مطالعه آن احساس خستگی نمی‌کند. به همین جهت، این کتاب طی سال‌ها یکی از کتب درسی حوزه‌های علمیه بوده و هم اکنون نیز یکی از کتابهای مرجع و مورد تحقیق فضلا و فقها است. این كتاب در واقع موسوعه ای فقهی با شیوه استدلالی شامل همه ابواب فقه است. و به صورت شرح مزجی كتاب مختصر النافع محقق حلی نوشته شده و بین علماء مشهور و متداول بوده و در زیبایی و سبك بی نظیر می باشد به گونه ای که كتابی بر آن سبقت نگرفته است. جمیع اقوال و ادله در این كتاب جمع شده است. و در حقیقت تلخیص كتابهای المهذب البارع، شرح لمعه، مختصر النافع، کشف اللثام و شرح مفاتیح الشرایع، محسوب می شود. ۲ - منزلت کتابکتاب ریاض المسائل از شرح‌های معتبر کتاب النافع فی مختصر الشرایع معروف به «مختصر النافع» تالیف محقق حلی (م ۶۷۶ ق) می‌باشد. کتاب «مختصر النافع» از متون فقهی معتبری است که مورد اعتماد تمام فقهای عظام از زمان نگارش آن می‌باشد و از آن زمان تا به حال شروح معتبر و باارزشی همچون کشف الرموز ، «ریاض المسائل»، غایة المرام و نظائر آن بر آن زده شده است حتی خود محقق حلی کتاب معروف معتبر را در شرح آن نگاشته است. کتاب «ریاض المسائل» از کتابهای درسی در حوزه‌های علمیه بوده است و برای همین مکررا چاپ شده و استفاده از آن در بین فضلاء متداول می‌باشد. این کتاب شرحی دقیق و متین و از بهترین شروح «مختصر النافع» می‌باشد. مؤلف علاوه بر این شرح، که مشهور به شرح کبیر می‌باشد، شرح دیگری به نام شرح صغیر یا حدیقة المؤمنین نیز دارد که به صورت خلاصه تر کتاب « المختصر النافع » در آن شرح داده شده است. اگر چه مؤلف مکررا می‌گفته است که «انی ما اردت به النشر بل المشق و التمرین فرفعه الله ما رفع». [۴]
روضات الجنات، محمدباقر موسوی خوانساری، ج۴، ص۴۰۱.
[۵]
روضات الجنات، محمدباقر موسوی خوانساری، ج۴، ص۴۰۲.
. و لیکن کتاب بسیار منظم و متین نگاشته شده است و از بی نظیرترین شروح مختصر النافع می‌باشد. شهرت این کتاب آن چنان است که مؤلف همه جا به نام صاحب الریاض مشهور شده است.۳ - نام‌های مختلفاین کتاب به نام‌هایی مثل «ریاض المسائل و حیاض الدلائل»، «ریاض المسائل فی بیان احکام بالدلائل»، «ریاض المسائل فی تحقیق احکام بالدلائل»، و همین طور به صورت کلی به نام «الشرح الکبیر»، مشهور شده است. ۴ - تالیف و انتشارهمان طور که گفته شد مؤلف مکررا می‌گفته است که قصد نوشتن کتاب را به صورت متعارف نداشته است بنابراین مباحث کتاب بدون ترتیب موجود در کتاب مختصر النافع نوشته شده است. بنا به آنچه در الذریعة آمده است مؤلف ابتدا مجلد دوم آن را از کتاب اجاره تا آخر دیات در سال ۱۱۹۲ به پایان رسانده است. و مجلد دوم اول آن را از کتاب طهارت تا کتاب عاریه و ودیعه در سال ۱۱۹۶ به پایان رسانده است. در این سال با توجه به سال تولد مؤلف که ۱۱۶۱ می‌باشد، مؤلف ۳۵ ساله بوده است. ۵ - گفتار بزرگان۱. منتهی المقال : و منها شرحه علی النافع سماه ب «ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل» و هو فی غایة الجودة جدا، لم یسبق بمثله، ذکر فیه جمیع ما وصل الیه من الادلة و الاقوال، علی نهج عسر علی سواه بل استحال. [۹]
روضات الجنات، محمدباقر موسوی خوانساری، ج۴، ص۴۰۰.
«ریاض المسائل کتابی است در نهایت نیکویی، که مثل آن سابقه نداشته است. هر آنچه از ادله و نظرات به ایشان رسیده در آن کتاب ذکر کرده است، به طوری که انجام آن بر غیر ایشان، مشکل؛ بلکه محال می‌باشد.» [۱۱]
منتهی المقال، ص۲۲۴.
۲. مقابس الانوار : و له شرحان معروفان علی النافع کبیر موسوم بریاض المسائل و صغیر و هما فی اصول المسائل الفقهیة احسن الکتب الموجودة فی مسائل عدیدة. [۱۲]
مقابس الانوار، شيخ اسدالله بن اسماعيل تستري كاظميني، ص۱۹.
۳. الذریعة : شرح مزجی دقیق متین متداول بین الفضلاء، و قیل انه ملحض المهذب البارع و الروضة البهیة و الحدائق الناظرة، و قیل بل الاخیرین و کشف اللثام و شرح المفاتیح الفیضیة للوحید البهبهانی. ۴. اعیان الشیعة : له شرحان معروفان علی النافع کبیر موسوم بریاض المسائل و صغیر و هما فی اصول المسائل الفقهیة احسن الکتب الموجودة فی مسائل عدیدة. و در جای دیگر به نقل از صاحب مفتاح الکرامة تالیف سید محمد جواد بن محمد عاملی نجفی (م ۱۲۲۶ ق): و من حسن نیته و صفاء طویته من الله سبحانه علیه بتصنیف الریاض الذی شاع و ذاع و طبق الآفاق جمیع الاعصار و هو مما یبقی الی ان یقوم صاحب الدار جعلنا الله فداه. [۱۴]
اعیان الشیعة، سید محسن امین عاملی، ج۸ ، ص۳۱۴.
[۱۵]
اعیان الشیعة، سید محسن امین عاملی، ج۸ ، ص۳۱۵.
۵. میرزا محمد علی مدرس: «این کتاب ریاض المسائل در غایت جودت و متانت و به طور اختصار، حاوی اکثر اقوال و ادله فقهیه با عبارات فصیحه و مسجعه بوده و مراجع استفاده اکابر و فحول و این کتاب، شرح مختصر نافع محقق اول است و بارها در ایران چاپ شده و معروف به شرح کبیر است.» [۱۶]
ریحانة الادب ج۳، ص۳۷۱.
[۱۷]
مرآت الاحوال ج۱، ص۱۶۶.
۶. صاحب مرآت الاحوال: نویسنده مرآت الاحوال جهان نما این کتاب را دلیل بر فضل و علوّ مرتبت سید علی طباطبایی (ره) می‌داند و می‌گوید: «شرح کبیر و صغیرش بر مختصر نافع و رسایل بسیار بر مراتب تسلطش در فقه و اصول گواه‌اند. [۱۸]
مرآت الاحوال ج۱، ص۱۶۶.
شاگردش، محقق۷. کاظمی دزفولی: کاظمی دزفولی در مقدمه مقابس الانوار می‌گوید: برای سید علی طباطبایی (ره) دو شرح معروف بر مختصر نافع است. یکی، شرح کبیر که به ریاض المسائل نام گذاری شده است و دیگری، شرح صغیر است که هر دو در اصول مسائل فقهی و از بهترین کتابهای موجود می‌باشند.» [۱۹]
مقابس الانوار، ص۱۹.
۸. محقق کنتوری: ریاض المسائل کتابی است دقیق و متین، که از آن کمال و توانایی فراوان مصنفش شناخته می‌شود. در این کتاب بر تمام ابواب فقه، از طهارت تا دیات استدلال شده است. ۶ - حواشی و شروحکتاب ریاض المسائل از همان ابتدای نگارش مورد توجه فقهای بزرگ و علمای عظام قرار گرفته و شروح زیادی بر آن نوشته شده است که در الذریعة جلد ۶ صفحات ۹۸ تا ۱۰۲ حدود بیست شرح و حاشیه ذکر شده و همین طور در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه صفحات ۳۲۰ تا ۳۲۲ که به بعضی از آنها اشاره می‌شود: ۱. انوار الریاض ، تالیف محمد بن عبد الصمد شهشهانی (م ۱۲۸۷ ق) ۲. مفتاح الریاض ، تالیف اسماعیل بن نجف حسینی مرندی (زنده در سال ۱۲۹۳ ق) ۳. زهر الریاض ، تالیف محمد صالح بن محمد حسن تهرانی ملقب به داماد (م ۱۳۰۳ ق) نوۀ صاحب ریاض ۴. وثیقة الوسائل ، از احمد بن علی حسینی رشتی ، در سال ۱۳۲۰ کتاب پایان یافته است. ۵. المصباح المنیر ، بعضی از شاگردان مؤلف آن را نوشته‌اند. ۶. طرائق الریاض ، تالیف غلام حسین بن علی اصغر دربندی (م ۱۳۲۳ ق) ۷. حاشیه بر ریاض ، تالیف سید محسن بن سید مهدی حکیم (م ۱۳۹۰ ق) ۸. ایضاح الریاض ، از حبیب الله بن مولی علی مدد ساوجی کاشانی (م ۱۳۴۰ ق) ۹. ریاحین الریاض ، میرزا علی نقی بن لطف علی تبریزی (م ۱۳۸۱ ق) ۱۰. حیاض الزلائل فی شرح ریاض المسائل ، تالیف شیخ محمد علی مدرس تبریزی (م ۱۳۷۳ ق) ۱۱. رموز الریاض ، تالیف شیخ عبد النبی بن شیخ علی استرآبادی شریعتمداری (م ۱۳۴۰ ق) ۱۲. التاملیات یا حاشیه بر ریاض، ملا آغا خوئی . از دیگر افرادی که بر این کتاب حاشیه زده‌اند عبارتند از: ، میرزا ابو الحسن بن محمد حسینی انگجی (م ۱۳۵۷ ق) ، شیخ محمد باقر بن محمد حسن قاینی بیرجندی (م ۱۳۵۲ ق) ، ملا محمد تقی بن حسین اصفهانی حائری (م ۱۲۹۹ ق) ، سید محمد تقی بن امیر مؤمن حسینی قزوینی (م ۱۲۷۰ ق) ، سید حسین تقوی کهنوی (م ۱۲۷۳ ق) ، سید شفیع بن سید علی موسوی جابلقی (م ۱۲۸۰ ق) ، ملا عبد الکریم ایروانی (م ۱۲۶۰ ق) ، میرزا عبد الواسع بن محمد زنجانی (م ۱۲۶۹ ق) ، ملا عبد الوهاب (م ۱۲۶۲ ق) ، ملا محمد علی بن احمد قراچه داغی ، شیخ علی بن محمد جواد مرندی (م ۱۲۸۷ ق) ، میرزا محمد علی بن ملا محمد نصیر مدرس چهاردهی (م ۱۳۳۴ ق) ، میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی ، سید مصطفی کاشانی (م ۱۳۳۶ ق) ، میرزا نصر الله مدرس فارسی (م ۱۲۹۱ ق) ، سید مرتضی کشمیری ، شیخ احمد بن مصطفی خوئینی ملا آقا قزوینی (م ۱۳۳۳ ق) از اجلاء شاگردان میرزا حبیب الله رشتی و سید حسین رضوی کاشانی. ۷ - وضعیت نشرچاپ جدید این كتاب در یازده جلد به زبان عربی از طرف انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال ۱۴۱۲ ه.ق، به چاپ رسیده است. ۸ - مشاهده آنلاین کتابریاض المسائل ۹ - پانویس
۱۰ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل البيت۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. سایت اندیشه قم |