رضوان بن عبدالله جنویجَنَوی، رضوان‌بن عبداللّه، محدّث، زاهد و فقیه مالکی قرن‌دهم است. ۱ - مشخصاتکنیهاو ابوالنعیم‌و ابوالرضا/ ابوالرضی‌بود. [۱]
محمدبن‌محمد مخلوف، شجره النور الزکیه فی طبقات‌المالکیه، ج۱، ص۲۸۶، قاهره۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
[۲]
عبداللّه مرابط ترغی، فهارس‌علماء المغرب‌منذالنشأه‌الی‌نهایه‌القرن‌الثانی‌عشرللهجره، ج۱، ص۶۳۲، تطوان۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
وی در ۹۱۰ [۳]
ابن‌قاضی، درّه الحجال فی أسماءالرجال (ذیل‌وفیات‌الاعیان)، ج۱، ص۲۷۴، چاپ محمد احمدی‌ابوالنور، ج۱، قاهره ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰.
یا ۹۱۲ [۴]
محمد بشیر ظافر ازهری، طبقات‌المالکیه و هو الکتاب المسمی الیواقیت الثمینه فی اعیان مذهب‌عالم‌المدینه، ج۱، ص۱۱۳ـ۱۱۴، قاهره۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
[۵]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۵۱۲، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
[۶]
نفیسه ذهبی، الزاویه الفاسیه: التطور و الادوار حتی نهایه العهد العلوی الاول، ج۱، ص ۳۷۴، دارالبیضاء ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
در شهر فاس‌یا تطوان، هر دو از شهرهای‌کشور مغرب (مراکش‌کنونی)، به دنیا آمد.
پدرش‌ابتدا در شهر جنووا، بندر مهم ایتالیا ، که زمانی مرکز مبادلات‌تجاری و دریایی‌با کشورهای‌گوناگون‌بود [۷]
عبداللّه مرابط ترغی، فهارس‌علماء المغرب‌منذالنشأه‌الی‌نهایه‌القرن‌الثانی‌عشرللهجره، ذیل «جنوه»، تطوان۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
[۸]
محمدبن محمد زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، ذیل «جنو»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
زندگی‌می‌کرد و مسیحی بود، اما بر اثر حادثه‌ای از مسیحیت روی گرداند و در حدود ۸۹۰، پس از مهاجرت به دیار مسلمانان ، اسلام آورد.
وی در مسیر خود با زنی یهودی ، که بعد به اسلام گروید، ازدواج کرد و سرانجام در شهر فاس‌سکنا گزید. [۹]
محمد بشیر ظافر ازهری، طبقات‌المالکیه و هو الکتاب المسمی الیواقیت الثمینه فی اعیان مذهب‌عالم‌المدینه، ج۱، ص۱۱۴، قاهره۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
[۱۰]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۳۰۶ـ۳۰۷، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۲ - فعالیت علمیفاس در آن‌عصر، مهد دانش بود و دانشمندان‌بزرگی در رشته‌های گوناگون علوم‌اسلامی در آن به آموزش و تحقیق و تألیف مشغول بودند. [۱۱]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۳۶۷، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
جنوی در چنین محیطی حیات‌علمی خود را آغاز کرد و از استادانی چون‌ابوزید عبدالرحمان‌بن‌علی‌سُقَّین‌عاصمی، ابو محمد عبداللّه‌غَزْوانی، [۱۲]
موسوعه اعلام المغرب، چاپ محمد حجی، ج۳، ص۱۱۱۷، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
ابوعبداللّه‌بن محمدبن علی خَرّوبی طرابلسی، و ابوعبداللّه محمدبن‌علی‌شَطیبی زِروالی [۱۳]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۴۳۵، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
بهره‌برد. [۱۴]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۳۰۷، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
در این میان، تأثیر دو استاد نخست بارزتر بود و جنوی همواره‌آشنایی با آن دو را برای‌خود از بزرگ‌ترین‌مواهب‌الاهی‌می‌دانست. [۱۵]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۲، ص۹۸۷، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
جنوی‌از ملازمان و شاگردان خصوصی عاصمی بود و پس از وی، در جایگاه روایت حدیث و ریاست علمی شهر، جانشین او شد. [۱۶]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۴۳۵، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۷]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۲، ص۷۶۴، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
جنوی برای ملاقات و ملازمت با غزوانی، که به شهر مراکش منتقل شده بود، به این شهر سفر کرد و پس از گذشت یک سال از مرگ استادش، به فاس بازگشت. [۱۸]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۳۰۷، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۳ - شاگردانجنوی شاگردان‌بسیاری تربیت‌کرد ، از جمله: عبدالواحدبن‌احمدبن‌ابی‌الحسن‌شریف‌حسنی، ابوعبداللّه‌محمدبن‌قاسم‌قیسی‌معروف‌به‌قَصّار، احمد بن موسی‌مُرابی‌اندلسی (متوفی۱۰۳۴) و ملک منصور سعدی از سلاطین مغرب. [۱۹]
ابن‌قاضی، جذوه الاقتباس فی ذکر مَن حَلَّ من‌الاعلام مدینه فاس، ج۱، ص۴۵۴، رباط۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۲۰]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۴۳۵، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۲۱]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۲، ص۹۶۵، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۲۲]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۵۱۲، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
۴ - خصایصجنوی از صاحبان طریقت در عرفان و تصوف نیز به شمار می‌رفت. به نوشته ذهبی ، [۲۳]
نفیسه ذهبی، الزاویه الفاسیه: التطور و الادوار حتی نهایه العهد العلوی الاول، ج۱، ص ۳۷۴، دارالبیضاء ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
روش‌او حفظ صفات اخلاقی تصوف همراه با پایبندی‌شدید به شریعت بود.
زهد ، تواضع ، حُسن‌خلق ، ادب ، پرهیزگاری شدید، احترام گذاشتن به دانشوران، خط زیبا، ذکر دائم، تلاوت قرآن و شیفتگی فراوان به پیامبر اکرم از جمله اوصاف او شمرده شده است. [۲۴]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۴۳۶، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۲۵]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۳۰۷ـ ۳۰۸، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۲۶]
محمد بشیر ظافر ازهری، طبقات‌المالکیه و هو الکتاب المسمی الیواقیت الثمینه فی اعیان مذهب‌عالم‌المدینه، ج۱، ص۱۱۳ـ ۱۱۴، قاهره۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
به نوشته برخی مورخان، مردم او را در علم فقه و حدیث به احمد بن حنبل ، پیشوای حنبلیان، و در عرفان و تصوف به جُنید بغدادی تشبیه‌می‌کردند. [۲۷]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۵۱۲، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
در باره زهد و ساده‌زیستی او نوشته شده‌است‌که پس‌از مرگ تنها قطعه حصیری که بر آن نماز می‌گزارد و تکه نخی که هنگام وضو آستین خود را با آن‌می‌بست، از وی‌برجا ماند. [۲۸]
موسوعه اعلام المغرب، چاپ محمد حجی، ج۳، ص۱۱۱۸، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
مخلوف [۲۹]
محمدبن‌محمد مخلوف، شجره النور الزکیه فی طبقات‌المالکیه، ج۱، ص۲۸۶، قاهره۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
جنوی را در شمار طبقه بیستم علمای مالکی نام برده‌است.
شاگرد جنوی، احمدبن‌موسی‌مُرابی‌اندلسی، کتاب تحفه الاخوان و مواهب الامتنان فی مناقب سیدی رضوان را در وصف مناقب و کرامات او نگاشته‌است. [۳۰]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۴۳۵، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۳۱]
محمد بشیر ظافر ازهری، طبقات‌المالکیه و هو الکتاب المسمی الیواقیت الثمینه فی اعیان مذهب‌عالم‌المدینه، ج۱، ص۱۱۴، قاهره۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
۵ - وفاتجنوی در ۱۴ ربیع‌الاول ۹۹۱ وفات‌کرد و در فاس، بیرون باب‌الفتوح، دفن شد. [۳۲]
ابن‌قاضی، جذوه الاقتباس فی ذکر مَن حَلَّ من‌الاعلام مدینه فاس، ج۱، ص۱۹۷، رباط۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۳۳]
موسوعه اعلام المغرب، چاپ محمد حجی، ج۲، ص۹۴۲، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۳۴]
موسوعه اعلام المغرب، چاپ محمد حجی، ج۳، ص۱۱۱۷، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
به گزارش مورخان، تشییع جنازه او بسیار باشکوه بود. [۳۵]
ابن‌قاضی، جذوه الاقتباس فی ذکر مَن حَلَّ من‌الاعلام مدینه فاس، ج۱، ص۱۹۷، رباط۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۳۶]
محمدبن‌محمد مخلوف، شجره النور الزکیه فی طبقات‌المالکیه، ج۱، ص۲۸۶، قاهره۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
۶ - آثارکتابی در فقه، مجموعه اشعار و نیز اجازه‌های حدیثی متعددی از وی بر جای مانده است. [۳۷]
محمد بشیر ظافر ازهری، طبقات‌المالکیه و هو الکتاب المسمی الیواقیت الثمینه فی اعیان مذهب‌عالم‌المدینه، ج۱، ص۱۱۴، قاهره۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
[۳۸]
عبداللّه مرابط ترغی، فهارس‌علماء المغرب‌منذالنشأه‌الی‌نهایه‌القرن‌الثانی‌عشرللهجره، ج۱، ص۶۳۲، تطوان۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن‌قاضی، جذوه الاقتباس فی ذکر مَن حَلَّ من‌الاعلام مدینه فاس، رباط۱۹۷۳ـ۱۹۷۴. (۲) ابن‌قاضی، درّه الحجال فی أسماءالرجال (ذیل‌وفیات‌الاعیان)، چاپ محمد احمدی‌ابوالنور، ج۱، قاهره ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰. (۳) محمد بشیر ظافر ازهری، طبقات‌المالکیه و هو الکتاب المسمی الیواقیت الثمینه فی اعیان مذهب‌عالم‌المدینه، قاهره۱۴۲۰/ ۲۰۰۰. (۴) عبدالهادی تازی، جامع القرویین، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳. (۵) نفیسه ذهبی، الزاویه الفاسیه: التطور و الادوار حتی نهایه العهد العلوی الاول، دارالبیضاء ۱۴۲۲/۲۰۰۱. (۶) محمدبن محمد زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴. (۷) عبدالعزیز بنعبداللّه، معلمه المدن و القبائل، در الموسوعه المغربیه للاعلام البشریه و الحضاریه، ملحق۲، رباط : وزاره الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، ۱۳۹۷/۱۹۷۷. (۸) عبدالکبیربن هاشم کتانی، زهرالا´س فی بیوتات اهل فاس، چاپ علی‌بن منتصر کتانی، دارالبیضاء ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲. (۹) محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۱۰) محمدبن‌محمد مخلوف، شجره النور الزکیه فی طبقات‌المالکیه، قاهره۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت، بی‌تا. (۱۱) عبداللّه مرابط ترغی، فهارس‌علماء المغرب‌منذالنشأه‌الی‌نهایه‌القرن‌الثانی‌عشرللهجره، تطوان۱۴۲۰/ ۱۹۹۹. (۱۲) موسوعه اعلام المغرب، چاپ محمد حجی، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رضوان بن عبدالله جنوی»، شماره۵۱۱۸. |