رسم المصحف (کتاب)رسم المصحف تالیف دکتر غانم قدوری الحمد کتاب پیرامون یکی از موضوعات علوم قرآن است. ۱ - معرفی کتابنام کتاب: رسم المصحف، دراسة لغویة تاریخیة مؤلف: دکتر غانم قدوری الحمد کتاب پیرامون یکی از موضوعات علوم قرآن، یعنی مساله نگارش و کتاب مصحف (قرآن) نوشته شده است. مؤلف مطالب کتاب را حدود ۲۵ سال قبل برای اخذ مدرک فوق لیسانس از دانشکده علوم دانشگاه قاهره (مصر) نوشته است که پس از مدتی تصمیم می‌گیرد آن را به عنوان کتاب درسی ارائه نماید که بعد از انجام اصطلاحات و یا اضافه نمودن مطالبی آن را به چاپ رسانیده است وی مباحث کتاب را در شش فصل ارائه نموده که خلاصه مطالب آن به قرار زیر است. ۲ - فصل اولدر این فصل پیرامون کتابت و نوشتن در میان اقوام عرب سخن گفته است در ابتدا مساله اصل کتابت در میان عربها و رابطه خط آنها و خطوط سامی بررسی شده است و در این زمینه چگونگی نوشتن توسط عربها و ترتیب حروف و نیز اسامی حروف و سیر تکاملی آنها بحث شده است در ادامه این فصل ویژگیهای خط عربی مورد بحث قرار گرفته، دیدگاههای علماء قدیم و جدید مورد بررسی قرار گرفته است. [۱]
رسم المصحف، غانم قدوری، ص۱۳.
۳ - فصل دومدر این فصل پیرامون تاریخ کتابت قرآن کریم و جمع قرآن بحث شده است. [۲]
رسم المصحف، غانم قدوری، ص۷۵.
در این زمینه ابتدا کتابت و جمع قرآن در زمان پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - و در زمان خلیفه اول را توضیح می‌دهد آنگاه توحید مصاحف در زمان خلیفه سوم ( عثمان ) را بررسی کرده اسباب و علل آن را بیان داشته است در ادامه این فصل حدیث معروف سبعة احروف را ذکر نموده دیدگاههای علماء درباره معنای آن مورد بررسی قرار گرفته، رابطه مصحف عثمانی و حروف هفت گانه ( حدیث سبعة احرف ) را توضیح داده است.۴ - فصل سوماین فصل درباره رسم الخط مصحف عثمانی سخن می‌گوید وی در ابتدا مصادر و منابع رسم الخط را بحث می‌نماید که در این رابطه برخی از کتابهایی که درباره رسم الخط مصحف عثمانی، تالیف شده‌اند را معرفی می‌نماید آنگاه برخی از مصحف‌های خطی موجود را معرفی کرده است در ادامه این فصل دیدگاههای علماء سلف و گذشته پیرامون رسم الخط مصحف عثمانی بیان شده است. [۳]
رسم المصحف، غانم قدوری، ص۱۲۸.
۵ - فصل چهارماین فصل که از مهمترین و طولانی‌ترین مباحث کتاب می‌باشد درباره رسم الخط مصحف عثمانی بحث نموده است وی در این زمینه در ابتدا علامتهایی که در مصحف عثمانی به صورت رمز نگاشته می‌شده همچون علامت فتحه و یا کسره و یا تنوین که به صورت‌های متفاوت نگارش می‌شده را ذکر کرده توضیحات مفصلی پیرامون هر کدام از آنها بیان کرده است. [۴]
رسم المصحف، غانم قدوری، ص۱۹۷.
آنگاه دیدگاههای علماء گذشته و علماء عصر حاضر را در این باره ذکر کرده و مورد نقد و بررسی قرار داده است در پایان فصل پیرامون علامت رمز همزه در رسم الخط مصحف مطالبی را آورده و بیان می‌کند که همزه به دو صورت نگارش می‌شده یکی با رمز واحد که همان الف است و دیگری با توجه به تحقیق و یا تسهیل بودن آن است که در صورت تحقیق به حالتهای مختلف تبدیل می‌شود ولی در صورت تسهیل تبدیل نمی‌شود. آنگاه چند قاعده درباره چگونگی همزه در رسم الخط عثمانی ذکر کرده است. ۶ - فصل پنجمدر این فصل درباره کامل شدن و تکامل پیدا نمودن رسم الخط مصحف عثمانی بحث کرده و در این رابطه ابتدا علامتهای حرکات کوتاه، مانند قرار گرفتن نقطه بر روی یک حرف علامت فتحه و در زیر آن علامت کسره بوده است توضیحاتی بیان داشته با استفاده از روایات متعدد، دیدگاههای مختلف را در این باره بیان کرده است در ادامه، علامتهایی که برای مشخص نمودن حروف مشابه، به کار می‌رفته با استفاده از روایات متعددی توضیح داده است، آنگاه علامتهای مربوط به رسم، سکون تشدید، تنوین و همزه را بیان کرده است در پایان این فصل درباره چاپ قرآن در عصر حاضر نکاتی را ذکر کرده برخی از اولین قرآنهای چاپی را معرفی کرده است. [۵]
رسم المصحف، غانم قدوری، ص۳۹۱.
۷ - فصل ششمدر این فصل پیرامون رابطه بین گفتار (اداء کلمات) و نوشتن، بحث کرده است که در این رابطه ابتدا توضیحاتی پیرامون قرائت‌های مختلف در سه قرن اول هجری مخصوصا زمان حیات پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- ارائه کرده، آنگاه شرائط قرائت صحیح که عبارت ست از: صحت سند و موافقت با خط مصحف و موافقت با زبان عربی است، را تشریح نموده، دیدگاهها را در این باره نقل کرده است در ادامه مواردی که مخالفت آن با رسم الخط مصحف جایز است ذکر شده است در قسمتی دیگر از این فصل، کلماتی که در مصحف‌های مختلف عثمانی به صورت‌های مختلف نوشته شده مانند اینکه اهل مدینه در سوره بقره آیه ۱۳۲( بقره :۱۳۲)و اوصی بها... کتابت می‌کردند ولی اهل عراق و وصی کتابت می‌نمودند، بررسی شده، آیات مربوطه را از اول تا انتهای قرآن ذکر کرده است در پایان این فصل چند شبهه پیرامون رسم الخط عثمانی را مطرح و پاسخ آنها را داده است. [۶]
رسم المصحف، غانم قدوری، ص۵۱۶.
تذکر: با توجه به ویژگیها و مباحث مطرح شده، این کتاب منبع خیلی مناسبی برای تدریس در مؤسسات و مراکز آموزشی است. ۸ - ویژگیها۱- استفاده از منابع فراوان و گسترده به گونه ایی که از ۲۷۴ منبع عربی و ۱۴ منبع انگلیسی استفاده شده است. ۲- مباحث ارائه شده همراه با تجزیه و تحلیل می‌باشد ۳- دیدگاههای مختلف و علماء فن قرائت و تجوید مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. ۴- آدرس دهی به منابع دیگر جهت اطلاعات بیشتر مانند آنچه که در صفحه ۳۵۸ در پاورقی شماره یک آورده است. ۵- مباحث ارائه شده سیر منطقی دارد. ۶- مطالب این کتاب چندین نوبت در مراکز مختلف دانشگاهی جهت تدریس استفاده شده است. ۹ - نسخه شناسیکتاب یک جلد، متن آن عربی و دارای ۷۰۶ صفحه می‌باشد که مشخصات آن به قرار زیر است: ۱- نوع کاغذ: اعلاء ۲- جلد: گالینگور ۳- نوبت چاپ: دوم ۴- تاریخ انتشار: سال ۱۴۲۵ هجری قمری ۵- ناشر: انتشارات دار عمار للنشر و التوزیع، عمان ۶- دارای مقدمه ایی از مؤلف ۷- دارای فهرست: الف: مصادر و مراجع بحث (مصاحف، کتابهای عربی، کتابهای انگلیسی) ب: موضوعات کتاب ۸- مؤلف: دکتر غانم قدوری الحمد ۹- کتاب: رسم المصحف دراسة لغویة تاریخیة. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعنرم افزار مشکاة الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |