حکم عبرت‌گیری (قرآن)در دین اسلام و مخصوصا در آیات قرآن کریم به بحث عبرت‌گیری اهمیت زیادی داده شده است. ۱ - سرنوشت بنی نضیرعبرتگیری از سرنوشت یهود بنی نضیر لازم است. «هو الذی اخرج الذین کفروا من اهل الکتـب من دیـرهم لاول الحشر ما ظننتم ان یخرجوا وظنوا انهم مانعتهم حصونهم من الله فاتـهم الله من حیث لم یحتسبوا وقذف فی قلوبهم الرعب یخربون بیوتهم بایدیهم وایدی المؤمنین فاعتبروا یـاولی الابصـر؛ او کسی است که کافران اهل کتاب را در نخستین برخورد (با مسلمانان) از خانه هایشان بیرون راند! گمان نمی‌کردید آنان خارج شوند، و خودشان نیز گمان می‌کردند که دژهای محکمشان آنها را از عذاب الهی مانع می‌شود؛ اما خداوند از آنجا که گمان نمی‌کردند به سراغشان آمد و در دلهایشان ترس و وحشت افکند، بگونه‌ای که خانه‌های خود را با دست خویش و با دست مؤمنان ویران می‌کردند؛ پس عبرت بگیرید ای صاحبان چشم». (نقل شده که سوره حشر درباره اخراج بنی نضیر از قلعه‌ها و منازل خود از اطراف مدینه نازل شده است.) ۲ - تفسیر مرتبط" اعتبروا" از ماده" اعتبار" در اصل از" عبور" گرفته شده که به معنی گذشتن از چیزی است به سوی چیز دیگر، و اینکه به اشک چشم" عبرة" گفته می‌شود به خاطر عبور قطرات اشک از چشم است، و" عبارت" را از این رو عبارت می‌گویند که مطالب و مفاهیم را از کسی به دیگری منتقل می‌کند، و اطلاق" تعبیر خواب" بر تفسیر محتوای آن به خاطر این است که انسان را از ظاهر به باطن آن منتقل می‌سازد. و به همین مناسبت به حوادثی که به انسان پند می‌دهد" عبرت" می‌گویند، چرا که انسان را به یک سلسله تعالیم کلی رهنمون می‌گردد و از مطلبی به مطلب دیگر منتقل می‌کند. تعبیر به" اولی الابصار" (صاحبان چشم) اشاره به کسانی است که حوادث را به خوبی می‌بینند، و با چشم باز موشکافی می‌کنند، و به عمق آن می‌رسند. سرنوشت این قوم یهود با آن قدرت و عظمت و شوکت، و با آن امکانات و استحکامات فراوان سرنوشت عبرت انگیزی بود، که حتی بدون آنکه دست به اسلحه ببرند در مقابل جمعیت مسلمانان که هرگز در ظاهر به پای آنها نمی‌رسیدند تسلیم شدند، خانه‌های خود را با دست خویش ویران کردند، و اموالشان را برای مسلمانان نیازمند بجا گذاردند، و در نقاط مختلف پراکنده شدند، در حالی که طبق نقل تواریخ از آغاز به این جهت در سرزمین مدینه سکنی گزیده بودند که پیامبر موعود کتب خویش را درک کنند، و در صف اول یارانش قرار گیرند! و در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) می‌خوانیم: کان اکثر عبادة ابی ذر رحمه الله التفکر و الاعتبار؛ بیشترین عبادت ابو ذر تفکر و عبرت گرفتن بود. اما مع الاسف بسیارند کسانی که باید همه حوادث دردناک را خودشان بیازمایند، و طعم تلخ شکستها را شخصا بچشند، و هرگز از وضع دیگران عبرت نمی‌گیرند. امیر مؤمنان علی (علیه السلام) می‌فرماید: السعید من وعظ بغیره؛ سعادتمند کسی است که از دیگران پند و عبرت گیرد! . ۳ - پانویس۴ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم عبرت‌گیری» |