حکم الجاهلیةروزگار عرب پیش از اسلام را زمان جاهلیت می گویند و از آن به مناسبت در برخى ابواب فقه سخن رفته است. ۱ - توضیح عنوان جاهلیتعنوان جاهلیّت به مقطعى از تاریخ عرب (حدود دو قرن ) پیش از ظهور اسلام و بعثت پیامبر صلّى الله علیه و آله- که بت پرستی و نیز جهل و خرافه گرایى از شاخصه‌هاى بارز آن به شمار مى‌رود- اطلاق مى‌گردد. ۲ - واژه شناسی جاهلیتواژه الجاهلیّة، مأخوذ از ریشه ج ه ل، ترکیبی از اسم فاعل «الجاهل» و پسوند «یّة» است که ظاهراً بر اسم معنا یا اسم جمع دلالت می‌کند. ۳ - حکم الجاهلیة در قرآندر آیه ۵۰ سوره مائده (اَفَحُکْمَ الجاهِلیَّةِ یَبغونَ...)، منظور از تعبیر «حُکم الجاهلیّة» نوع حکم و داوری اهل جاهلیت است. برای این آیه دو وجه ذکر شده است. بر اساس وجه اول سبب نزول آیه آن است که بنی قُرَیظه و بنی نَضیر ، پیامبر اکرم را در نزاعی که میان آن‌ها رخ داده بود، حَکَم قرار دادند و آن گاه که پیامبر به عدالت بین آن‌ها حکم کرد، بنی نضیر ناخشنود شدند و حُکم پیامبر را نپذیرفتند، سپس این آیه نازل شد. بر اساس وجه دوم، در واقع آن‌ها می‌خواستند پیامبر، همانند دوره جاهلیت ، بین کشتگانِ دو قبیله تفاوت قائل شود. آیه یاد شده ناظر به طعن یهود است که با این‌که خود صاحب کتاب و علم بودند، در پی حکم و داوری از نوع داوری اهل جاهلیت رفتند که بر مبنای هیچ وحی و کتابی نبود و ریشه در جهل و هواپرستی داشت. بر این اساس، آیه شامل هرکسی می‌شود که حکمی غیر از حکم خدا را طلب کند. طباطبائی نیز بر اساس حدیثی از امام صادق علیه‌السلام و همچنین تقابل میان دو نوع استفهام توبیخی و انکاریِ موجود در آیه، نتیجه گرفته است که حکم از دو حال خارج نیست: حکم خدا یا حکم جاهلیت. ۴ - فهرست منابع(۱) قرآن. (۲۰) زمخشری، تفسیر کشاف. (۲۳) طباطبائی، تفسیر المیزان. (۲۵) طبری، تفسیر جامع البیان. (۲۷) محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰. (۳۰) محمد بن عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، او، مفاتیح الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰. (۳۴) کلینی، اصول کافی. ۵ - پانویس۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جاهلیت»، شماره۴۴۴۳. |