حوزه علمیه سبزوارسبزوار از قدیم در شمار شهرهای پر جمعیت خراسان بوده و «بیهق» نام داشته است. درباره سابقه تشیع در این شهر گویند که «قنبر» یکی از غلامان حضرت علی (علیه‌السّلام) در این دیار سکنی گزیده و مسجدی به نام فرزند وی «شاذان بن قنبر» در بیهق وجود دارد. [۱]
بیهقی، علی بن زید، تاریخ بیهق، ص۲۵.
با حضور علما در سبزوار حوزه علمیه آن در قرن پنجم تاسیس شد و در حمله مغول به ایران هم‌چون تمامی مدارس دیگر به رکود رفت اما از قرن نهم تا به امروز رو به گسترش و شکوفایی پا نهاد. ۱ - دوره تاسیساولین دوره حوزه علمیه سبزوار از قرن پنجم آغاز و تا قرن هشتم ادامه می‌یابد. «علی بن عبدالصمد بن محمد تمیمی» از فرزانگان قرن پنجم هجری است. در قرن هشتم شمار فرزانگان شیعه به نه تن می‌رسد و در هر یک از دو قرن هفتم و هشتم تنها از یک عالم شیعی یاد شده است و با یورش مغول حوزه سبزوار چون دیگر حوزه‌های علمیه شیعه به رکود علمی رسیده است. ۱.۱ - مدارس دورهمؤلف تاریخ مدارس در این دوره به مدارس زیر اشاره کرده است: ۱. مدرسه خواجه امیرک نزلابادی ۲. مدرسه میان بازار ۳. مدرسه فخریه [۶]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۱۰۱-۱۰۲.
۴. مدرسه کوی سیار [۷]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۱۳۶.
گویا مدرسه فخریه از سوی «معز الدوله دیلمی» برای «فخر الدوله» بنا شده است و مدرسه کوی سیار را «امام حسین فوران» (متوفی ۵۱۹ق) از محدثان و علمای نیشابور در قصبه (سبزوار) عمارت کرده است. ۲ - دوره شکوفاییاین دوره از قرن نهم آغاز و تا دوره حاضر ادامه می‌یابد. شیخ آقابزرگ در قرن نهم از سه تن عالم سبزواری به نام‌های «حسین سبزواری»، «نصیرالدین طبری» و «نظام‌الدین حسینی» یاد می‌کند که در قرن دهم شمار آنها به شش تن [۸]
رحمتی، محمدکاظم، احیاء الداثر، برگرفته از طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.
و در قرن یازدهم به پانزده نفر رسیده و در قرن دوازدهم از بیست فرزانه شیعی تجاوز نموده است.بدین ترتیب باید گفت قیام سربداران در دوره نخست از حوزه علمیه سبزوار موجب شده تا در قرون بعد حوزه علمیه قوی‌تر شده و دانشمندان بیشتری تربیت نماید. ۱.۱ - مدارس دوره«مدرسه فصیحیه» از مدارس این دوره است که توسط حاجی عبدالصانع فصیحی سبزواری (متوفی ۱۱۴۳ق) در سال ۱۱۲۶ق بنا شده است. حاج ملاهادی سبزواری فیلسوف مشهور نزدیک به چهل سال در این مدرسه به تدریس اشتغال داشت و به همین مناسبت به تدریج مدرسه مذکور به مدرسه حاجی معروف شده است. [۱۱]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۳۱۳-۳۱۴.
مؤلف گنجینه دانشمندان از چهار مدرسه حاج محمد، شریعتمدار، فخریه و فصیحیه یاد کرده است. [۱۲]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۵، ص۳۰۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه سبزوار»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۲۳. |