حوزه علمیه آملآمل شهری در استان مازندران و در شمال ایران قرار دارد. هر چند امروزه مرکز استان مازندران شهرستان ساری است لیکن به نقل یاقوت حموی، آمل در آن زمان مرکز طبرستان محسوب می‌شد. با روی کار آمدن علویان در این سامان حوزه علمیه آمل بنیان نهاده شد که امروزه یکی از کهن‌ترین حوزه‌های علمیه جهان تشیع و در ردیف حوزه علمیه قم و کاشان قرار دارد. اولین حوزه این شهر در زمان ناصر کبیر بنا شد و این امر تا به امروز و با وجود علمای برجسته ادامه دارد. ۱ - دوره تاسیسآغاز حوزه علمیه آمل به زمانی بر می‌گردد که «ناصر کبیر» در آمل مدرسه علمیه‌ای بنا نهاد. مقدمات این مدرسه چنان بود که مردم از حکومت طاهریان به ستوه آمده و شروع مبارزه را تدارک دیدند و از یکی از علویان نیکوکار به نام «محمد بن ابراهیم» خواستند تا رهبری جماعت را بر عهده گیرد، او خود را شایسته این کار ندانست و شوهر خواهر خود به نام حسن بن زید را که در ری مقیم بود، معرفی نمود. اهالی او را به رویان دعوت کردند. حسن بن زید ملقب به «داعی کبیر» در سال ۲۵۰ق وارد منطقه شد و رهبری نهضت را بر عهده گرفت و در مدت سه سال، تمامی نواحی طبرستان و بخش مهمی از دیلم و ری را به تصرف درآورد. وی مدتی قریب به بیست سال حکومت کرد و در سال ۲۷۰ق پس از یک سال بیماری درگذشت. بعد از او به ترتیب «محمد بن زید داعی»، «حسن بن علی» معروف به «ناصر کبیر» یا «اطروش» و «حسن بن قاسم» مشهور به «داعی صغیر» تا سال ۳۱۶ق (هنگام قتل داعی صغیر) در آنجا حکومت کردند. [۲]
رک: ابن‌اسفندیار، محمد بن حسن، تاریخ طبرستان.
۱.۱ - مدارس دورهمدارس عصر حکومت علویان عبارتند از: ۱. مدرسه ناصر کبیر ۲. مدرسه داعی صغیر [۳]
آملی، اولیاءالله، تاریخ رویان، ص۱۱۳ـ۱۱۰.
[۴]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۹۸.
البته مؤلف «تاریخ مدارس ایران»، «مدرسه رویانی» را نیز به فخرالاسلام عبدالواحد بن اسماعیل قاضی القضاة (۴۱۵ـ۵۰۳ق) نسبت می‌دهد که به دست باطنیه کشته شد. [۵]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۱۲۷.
[۶]
معروف، ناجی، علما النظامیات و مدارس المشرق الاسلامی، ص۹۰.
۱.۲ - علمای دورهشیخ آقابزرگ نیز در قرن پنجم از «علی بن ابی طالب حسینی» و در قرن ششم علاوه بر «علی» چهار تن دیگر به نام‌های «علی بن محمد بن علی طبری»، «محمد بن ابی‌القاسم بن محمد بن علی طبری»، «محمد بن علی بن محمد بن علی طبری» و «یحیی بن محمد» را ذکر می‌کند. این روند در قرن هفتم به دلیل حمله مغول رو به کندی می‌نهد چنانکه شیخ آقابزرگ تنها به نام یک عالم شیعه در این عصر دست می‌یابد و او «محمد بن علی بن یوسف طبری» است. با ظهور قیام مرعشیان و استیلای آنان بر آمل و برخی دیگر از شهرها شمار عالمان شیعه در قرن هشتم به هفت تن می‌رسد. ۲ - دوره شکوفایی و علمای دورهدوره دوم حوزه علمیه آمل که از زمان صفویان تا عصر ما را شامل است دوره‌ای پر رونق و تحسین برانگیز است. هر قرن از این دوره رجال علم و فرهیختگان بزرگی را در خود جای داده که به اختصار می‌توان گفت، شیخ آقابزرگ در قرن هشتم از هفت تن، در قرن نهم از سه تن، در قرن دهم از چهارتن عالم شیعه نام می‌برد. تا در هر یک از دو قرن یازدهم و دوازدهم تنها یک تن را ذکر می‌کند. لازم به ذکر است که در عصر ما حکمای الهی و مفسران بزرگی چون «حضرت آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی»، و «حضرت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی» از آن خطه برخاسته‌اند. ۳ - پانویس
۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه آمل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۳۰. |