حقوق کنسولیحقوق کنسولی، از مباحث مطرح در حقوق بین‌الملل بوده و به معنای مجموعه قواعد و مقررات بین‌المللی ناظر بر روابط کنسولی میان کشورها است. به عبارت دیگر مجموعۀ قواعد و مقرراتی است که کنوانسیون ۱۹۶۳ وین آنها را در خود جا داده است. دولت‌ها به دو دلیل اقدام به برقراری روابط کنسولی با یکدیگر می‌نمایند: اولاً دولت‌ها در عرصه بین‌المللی حامی اتباع خودشان بوده و تلاش می‌کنند که از منافع آنها در کشورهای بیگانه حفاظت نمایند، ثانیاً دولت‌ها نیاز دارند که از وقایع و رویدادهای اقتصادی و حتی سیاسی دیگر کشورها به منظور بسامان نمودن اوضاع اقتصادی و سیاسی خودشان مطلع گردند. ۱ - مقدمهبرقراری روابط تجاری و بازرگانی میان دولت‌ها در عرصه بین‌المللی در همه ادوار، یکی از ضروریات مسلّم جامعه بشری بوده است. منظور برقراری روابط تجاری میان اتباع دولت‌هاست که به حرفۀ بازرگانی مشغولند و جهت کسب اطلاعات تجاری و معامله با اتباع دیگر دولت‌ها به کشورهای خارجی مسافرت می‌کنند. این امر موجب بروز یک سری مسائل و موضوعاتی در حوزه حقوق بین‌الملل گردیده و حقوق بین‌الملل را بر آن واداشت که در عرصۀ برقراری روابط تجاری و اداری میان اتباع دول مختلف نیز مقرراتی جهت تسهیل و تشریع این گونه روابط برای تصویب دولت‌ها فراهم کند. دولت‌ها نیز به منظور حمایت از بازرگان خود در کشورهای خارجی از مقررات مزبور حمایت نموده و آن را در سال ۱۹۶۳ در شهر وین اتریش مورد تصویب قرار دادند. این قواعد و مقررات در مجموعه‌ای به نام کنوانسیون ۱۹۶۳ وین درباره روابط کنسولی جمع‌آوری شده است. این کنوانسیون مشتمل بر یک مقدمه و ۷۹ ماده است. پروتکل مذکور به ۵ فصل تقسیم شده است و در پروتکل ضمیمه نیز دارد. پروتکل اول مربوط به حل اجباری اختلافات (۱۰ ماده) و پروتکل دوم مربوط به تحصیل تابعیت است (۸۰ ماده) هر دو پروتکل اخیرالذکر اختیاری است. بنابراین مجموعه قواعد و مقررات بین‌المللی ناظر بر روابط کنسولی میان کشورها حقوق کنسولی نام دارد. (Law consular) ۲ - ضرورت حقوق کنسولیدولتها به منظور حمایت از اتباع مقیم خودشان در کشورهای خارجی به‌طور کلی و حمایت از بازرگانان خودشان به‌طور خاص اقدام به تاسیس نهاد حقوقی به‌نام نهاد کنسولی می‌نمایند. چنین نهادی رسالت دارد که کارهای اداری اتباع را در قلمرو دیگر دول طبق مقررات بین‌المللی و با احترام به قوانین و فرهنگ دولت محل خدمت انجام دهد. به عبارتی دولت‌ها به دو دلیل ذیل اقدام به برقراری روابط کنسولی با یکدیگر می‌نمایند: اولاً دولت‌ها در عرصه بین‌المللی حامی اتباع خودشان بوده و تلاش می‌کنند که از منافع آنها در کشورهای بیگانه حفاظت نمایند؛ ثانیاً دولت‌ها نیاز دارند که از وقایع و رویدادهای اقتصادی و حتی سیاسی دیگر کشورها به منظور بسامان نمودن اوضاع اقتصادی و سیاسی خودشان مطلع گردند. [۱]
صدر، جواد، حقوق دیپلماتیک و کنسولی، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، خردادماه ۱۳۷۱، ص۱۳۸.
حضور اتباع دولتی در کشور دیگر موجب بروز مسائلی می‌گردد که ساز و کار خاص خودش را می‌طلبد. مثلاً فوت یک تبعه در خارج موجب مطرح شدن موضوعی بنام ارث می‌گردد و یا ازدواج با اتباع بیگانه موجب مطرح شدن مسأله تابعیت می‌شود. ماموران کنسولی مسائل مطروحه درباره احوال شخصیه را که به دو نمونه آن اشاره شد بررسی کرده و مشکلات هموطنان خود را حل و فصل می‌نمایند. ۳ - برقراری رابطه کنسولی میان دولتهابرقراری رابطه کنسولی میان دولت‌ها قدمتی طولانی دارد؛ در ابتدا در مصر و سپس در دولت شهرهای یونان باستان البته نه بر مفهوم امروزی آن، شکل می‌گیرد. چنین رابطه‌ای به‌تدریج میان سایر کشورها نیز رواج پیدا می‌کند. اما ظهور عواملی مانند پدید آمدن شهرها و بنادر جدید و تمرکز جمعیت‌هاب خارجی در آنها، به‌وجود آمدن قطب‌های صنعتی، کشاورزی و بازرگانی بین‌المللی، ظهور شرکت‌های چندملیتی با شعباتی در کشورهای مختلف، توسعه صادرات و واردات و داد و ستدها در سطح دولتی و خصوصی، مهاجرت‌های جمعی با انگیزه‌های اقتصادی، سیاسی، پیشرفت سریع و سائط نقلیه زمینی و هوایی، رواج مسافرت‌های خصوصی افراد به کشورهای دیگر برای کار، تحصیل و توریسم و غیره در قرن بیستم موجب شکل‌گیری حقوق کنسولی به مفهوم نوین آن (Hnhvd، ys) گردید. [۲]
پرویز، ذوالعین، حقوق کنسولی، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۵، ص۷.
حقوق کنسولی به مفهوم امروزی آن مجموعۀ قواعد و مقرراتی است که کنوانسیون ۱۹۶۳ وین آنها را در خود جا داده است. در ادامه بحث به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.۳.۱ - چگونگی تشکیل پست کنسولیتاسیس پست کنسولی یک اقدام حقوقی است که یک دولت در دولت دیگر انجام می‌دهد، بدین‌ترتیب رابطه حقوقی بین آنها شکل می‌گیرد، برای برقراری چنین رابطه‌ای توافق طرفین لازم است. [۳]
کنوانسیون وین درباره روابط کنسولی، بند اول ماده ۲.
در پی این توافق دولت‌ها در قلمرو یکدیگر پست کنسولی را به رسمیّت شناخته و اجازه فعالیت آن را صادر می‌نماید.البته یک دولت ممکن است در قلمرو دولت دیگر و در شهرهای مختلف آن دولت چندین پست کنسولی داشته باشد، موافقت دولت محل فعالیت در این مورد نیز لازم است. هر پست کنسولی متشکل از مامورانی است که وظایف محوله را بر اساس جایگاه خودشان به انجام می‌رسانند. این افراد در مجموع به چهار دسته تقسیم می‌شوند: [۴]
عهدنامه ۱۹۶۳ وین، ماده ۹.
سرکنسول، کنسول، کنسولیار و نماینده کنسولی، رئیس پست کنسولی در شهرهای بزرگ و با اهمیت مقام سرکنسول را داراست. در سایر موارد از مقام کنسول جهت ریاست پست کنسولی استفاده می‌شود.کشوری که مامور کنسولی به کشور دیگر اعزام می‌دارد «کشور فرستنده» و در مقابل کشوری که با فعالیت او در قلمرو خود موافقت نموده و او را می‌پذیرد «کشور پذیرنده» نام دارد. دولت‌ها معمولاً در برقراری روابط کنسولی و پذیرش ماموران کنسولی آزادی عمل دارند و هیچ‌گونه الزام حقوقی در این باره بر آنها وجود ندارد. در تعریف مامور کنسولی می‌توان گفت که: «مامور کنسولی مامور یک حکومت است که در سرزمین کشوری دیگر و با موافقت آن به این عنوان رسماً معرفی شده و ماموریت دارد در حدود اختیاراتی که حقوق بین‌الملل تعیین کرده و مورد توافق دو دولت است؛ وظایفی که در جهت حفظ و حمایت منافع دولت مربوط و اتباع آن بر عهده وی گذارده شده انجام دهد و برای اجرای وظایف خود از امتیازاتی در کشور پذیرنده برخوردار باشد. [۵]
پرویز، ذوالعین، حقوق کنسولی، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۵، ص۲۴.
۳.۲ - وظایف ماموران کنسولیاین نوع وظایف معمولاً اداری و غیرسیاسی است و عبارتند از: کمک به توسعه مناسبات بازرگانی، اقتصادی، فرهنگی و علمی میان طرفین و بسط روابط دوستانه میان آنها (وظایف کنسولی در سطح بین‌المللی)، [۶]
عهدنامه ۱۹۶۳ وین، بند ب ماده ۵.
حمایت و حفاظت از منافع کشور فرستنده و اطلاع از اوضاع و احوال اقتصادی، علمی و فرهنگی کشور پذیرنده و گزارش آن به کشور فرستنده طبق مقررات حقوق بین‌المللی (وظایف کنسولی در سطح دولتی)، صدور و تعویض و تمدید گذرنامه، اسناد مسافرت و صدور روادید و انجام امور مربوط به ثبت احوال و دادگستری و دانش آموزان و دانشجویان (وظایف کنسولی در سطح نهادهای دولتی)۳.۳ - مصونیت‌ها و مزایای کنسولیماموران کنسولی به منظور اجرای وظایف خودشان از مصونیت‌ها و مزایای بهره‌مند می‌گردند، و مصونیت کنسولی مشتمل بر مصونیت از تعرض (شامل عدم تعرض به اماکن کنسولی و مکاتبات و اطلاعات کنسولی و غیره)، مصونیت کیفری و مصونیت مدنی می‌باشد. ماموران کنسولی از مزایای مانند معافیت از پرداخت مالیات نیز برخوردار می‌گردند. در پایان لازم به یادآوری است که کشور پذیرنده می‌تواند مامور کنسولی را به عنوان عنصر نامطلوب تشخیص داده و از کشور فرستنده بخواهد تا او را فرا خواند و یا خود راساً او را اخراج نماید. [۷]
ضیایی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین‌الملل عمومی، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ بیست و دوم، ۱۳۸۴، ص۴۶۰.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حقوق کنسولی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۹/۱۲. رده‌های این صفحه : حقوق بین‌الملل عمومی | دیپلماسی | روابط بین الملل | مباحث حقوقی | مباحث علوم سیاسی
|