حق انتفاع (حقوق خصوصی)حق انتفاع از اصطلاحات علم حقوق و به معنای حقی است که بموجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند؛ همانند اینکه شخصی به برادر نیازمند خود اجازه دهد برای مدتی معلوم یا نامعلوم در ملک وی سکونت نموه و از منافع آن استفاده نماید که در این رابطه برادر نیازمند صرفاً «حق بهره برداری و انتفاع» از ملک ایجاد شده و «مالکیتی» برای ایشان نسبت به منافع ایجاد نخواهد شد و به همین دلیل است که منتفع حق انتقال و واگذار منقعت مال را به دیگری ندارد. ۱ - تعریف لغوی و فقهیانتفاع در لغت مصدر باب افتعال و از ریشه نفع و به معنای نفع گرفتن و سود بردن می‌باشد. در اصطلاح فقه این واژه دارای دو معنی است: ۱) حقی که به موجب آن شخص می‌تواند از ملک غیر بهره‌مند شود. ۲) به معنای مطلق بهره‌مندی است که به اقتضای موارد فرق می‌کند. ۲ - تعریف حقوقیدر قانون مدنی حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند. در حق انتفاع، مال در مالکیت شخصی دیگر است و منافع نیز ملک شخص دیگری است و فقط شخص دارای حق انتفاع، حق استفاده و بهره‌برداری از آن را دارد، نه حق مالکیت بر آن. حق انتفاع یکی از شاخه‌ها و مراتب مالکیت است که طی قراردادی به شخص واگذار می‌شود؛ پس جزء اموال وی محسوب می‌شود. مال موضوع حق انتفاع دارای دو صاحب حق می‌باشد: ۱) منتفع، که حق استفاده و بهره‌برداری از عین به او واگذار شده است. ۲) مالک، که صاحب عین است و در اثر قرارداد، سهم بزرگی از حقوق خود را به منتفع واگذار کرده است. ۳ - اقسام حق انتفاعحق انتفاع به معنی خاص به پنج قسم است: ۳.۱ - عُمریعُمری که به موجب قراردادی حق استفادۀ از ملک به مدت عمر خود مالک یا عمر منتفع یا شخص دیگری به منتفع واگذار شده باشد. چون مدت واگذاری و قرارداد به مدت عمر مالک یا طرف قرارداد یا شخص دیگری بیرون از قرارداد می‌باشد، به این قرارداد، عمری گفته می‌شود. ۳.۲ - رُقبیاگر مدت حق انتفاع معین باشد، به این حق انتفاع رقبی گفته می‌شود. ۳.۳ - سُکنیاگر حق انتفاع در مورد سکونت در مسکنی باشد، حق سکنی نامیده می‌شود. این حق ممکن است به مدت عمر مالک یا منتفع یا شخص ثالث و یا به مدت معین باشد. ۳.۴ - حبس مطلقاگر حق انتفاع به طور مطلق و بدون قید مدت به کسی داده شود، آن را حبس مطلق می‌گویند و این حق تا فوت مالک خواهد بود مگر اینکه مالک قبل از فوت خود رجوع نماید، بنابراین در این نوع از حق انتفاع برخلاف اقسام دیگر، مالک حق رجوع دارد و همواره می‌تواند قرارداد حق انتفاع را بر هم زند و در اصطلاح گفته می‌شود که حبس مطلق عقد جائز است و طرفین هر وقت که مایل باشند می‌توانند آن را بر هم بزنند. ۳.۵ - حبس مؤبّدقرارداد حق انتفاع به طور نامحدود و همیشگی می‌باشد و اگر به امور عام المنفعه و خیریه اختصاص داده شده باشد، تابع احکام وقف خواهد بود. ۴ - شرائطالف) حق انتفاع با عقد و قرارداد ایجاد می‌شود. ب) موضوع حق انتفاع باید مالی باشد که استفاده از آن موجب از بین رفتن خود مال و عین آن نباشد. ج) دارنده حق انتفاع (منتفع) باید در حین و زمان عقد موجود باشد. د) در حق انتفاع، قبض و تسلط منتفع بر مال مورد انتفاع شرط صحت عقد می‌باشد. [۱]
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ماده انتفاع.
[۲]
کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی اموال و مالکیت، ص۲۰۸، تهران، میزان، ۱۳۸۲، چاپ ششم.
[۳]
صفائی، حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج۱، ص۲۴۶، تهران، میزان، ۱۳۸۲، چاپ اول.
۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حق انتفاع»، تاریخ بازیابی ۹۹/۲/۶. |