حضربه شهر و روستا حَضَر گفته می شود. ۱ - توضیح حضربه شهر و روستا حضر و به ساكنان آنها حاضر يا حضرى گويند. مقابل حضر بَدْو (بادیه) و مقابل حاضر بادى يا بَدَوى (باديه نشينى كه در مكانى خاص استقرار ندارد) قرار دارد. ۲ - حضر در فقهدر كلمات فقها حضر در مقابل سفر آمده و مراد از آن، محل سكونت، اعم از شهر و روستا است. چنان كه مراد از سفر، خروج از محل سكونت به قصد پيمودن مسافتى خاص مى‌باشد. ۲.۱ - حضر در آثار فتوایی امام خمینی۱- بدون اشکال، اذان و اقامه برای نمازهای پنج‌گانه – ادا باشد یا قضا، در حضر باشد یا در سفر، در سلامتی باشد یا در بیماری، برای کسی که نماز جماعت می‌خواند یا فرادا، برای مردان و زنان – مستحب مؤکد است، حتی بعضی (از فقها) آن دو را واجب دانسته‌اند و اقوی آن است که آن دو درهرحال؛ مستحب می‌باشند هرچند ترک اذان و اقامه موجب محرومیّت از ثواب فراوانی است. [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۶۱، کتاب الصلاة، المقدمة الخامسة فی الاذان و الاقامة، مسالة۱.
۲- جایز است قضای نمازهای واجب در هروقت از شب و روز یا در سفر و حضر، خوانده شود. و در سفر باید قضای نمازی که در حضر ترک شده است، تمام خوانده شود، چنان که در حضر، قضای نمازی که در سفر ترک شده است، باید شکسته خوانده شود. و اگر در اول وقت نماز، حاضر بوده و در آخر آن مسافر، یا بر عکس آن، میزان (تمام یا شکسته بودن قضا) بنابر قول صحیح‌تر، زمانی است که نماز از او فوت شده (که آخر وقت باشد)، بنابراین در صورت اول، باید نماز را شکسته و در صورت دوم، تمام قضا نماید، ولی ترک کردن احتیاط به اینکه جمع بخواند (هم شکسته و هم تمام) سزاوار نیست، و اگر نمازی که واجب است احتیاطاً جمع کند (هم تمام و هم شکسته بخواند) ترک شود، باید در قضای آن هم احتیاط نماید. ۳- در وجوب نمازجمعه اموری شرط است: مکلف بودن و مرد بودن و آزاد بودن و در حضر بودن (مسافر نبودن) و سالم بودن از نابینایی و بیماری و اینکه پیرمردی سالخورده نباشد و اینکه بین او و محل اقامه نمازجمعه، بیشتر از دو فرسخ نباشد، پس اگر گفتیم که نمازجمعه وجوب تعیینی دارد، بر این‌ها رفتن به نمازجمعه واجب نیست و اگرچه حضور برای این‌ها بدون حرج بوده و مشقّتی در آن نباشد نمازجمعه بر اینان واجب نیست. [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۴۸، کتاب الصلاة، البحث فی صلاة الجمعة، القول فیمن تجب علیه، مسالة۱.
۴- اگر سفر (کسی) ضدّ واجب باشد به اینکه واجب را ترک نموده و مسافرت کند، مثل اینکه بدهکار باشد و طلبکارها مطالبه طلب می‌کنند و این شخص مسافرت کند با اینکه ادای بدهی در حضر ممکن است نه در سفر، باید نماز را شکسته بخواند. البته در موردی که مسافرت به‌خاطر ترک واجب صورت بگیرد، احتیاط (مستحب) آن است که جمع بخواند و این احتیاط ترک نشود، اگرچه وجوب تمام خواندن، در این فرض، خالی از قوّت نیست. ۵- اگر وقت نماز فرارسد و او در حضر باشد و توانایی خواندن نماز را هم داشته باشد و قبل از آنکه نماز بخواند، مسافرت نماید و از حد ترخّص بگذرد و وقت هنوز باقی باشد، واجب است قصر بخواند. لکن ترک احتیاط به اینکه تمام هم بخواند سزاوار نیست. و اگر وقت فرارسد و او در سفر باشد و قبل از خواندن نماز به حضر بیاید و وقت باقی باشد، واجب است تمام بخواند و احتیاط (مستحب) آن است که قصر هم بخواند. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۷۶، کتاب الصلاة، القول فی احکام المسافر، مسالة۵.
۶- درصورتی‌که اول وقت در حضر و در آخر وقت در مسافرت باشد یا عکس آن، نمازی که از او فوت شود، بنابر اقوی باید رعایت وقت فوت نماز - یعنی، آخر وقت - را بنماید؛ پس در فرض اول باید آن را به طور قصر و در فرض دوم باید آن را چهار رکعتی قضا کند، لکن ترک احتیاط به اینکه در هر دو فرض جمع بخواند سزاوار نیست. [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۷۷، کتاب الصلاة، القول فی احکام المسافر، مسالة۷.
۷- اگر بداند یکی از نمازهای پنج‌گانه به طور نامعیّن به گردن او است، کافی است که یک نماز صبح و یک نماز مغرب و یک چهار رکعتی به‌قصد «ما فی الذّمة» که مردّد بین نماز ظهر و عصر و عشا است بخواند و در بلند و آهسته خواندن این چهار رکعت مخیّر است. و اگر مسافر باشد، کافی است که یک نماز مغرب و دو رکعت مردّد بین چهار نماز (صبح، ظهر، عصر، عشا) بخواند. و اگر نداند که حاضر بوده است یا مسافر (و نمازش قضا شده) باید یک نماز مغرب و دو رکعت مردد بین چهار نماز (صبح، ظهر، عصر، عشا) و یک چهار رکعتی که مردّد بین سه نماز (ظهر، عصر، عشا) است بخواند. و اگر بداند که دو نماز از پنج نماز یک روز بر عهده او است، باید یک نماز صبح، سپس یک نماز چهار رکعتی که مردّد بین نماز ظهر و عصر باشد و پس از آن یک نماز مغرب و سپس یک نماز چهار رکعتی که مردّد بین نماز عصر و عشا باشد بخواند و (در همین مورد) می‌تواند یک نماز صبح، سپس یک چهار رکعتی که مردد بین نماز ظهر و عصر و عشا باشد و پس از آن یک نماز مغرب و پس از آن یک چهار رکعتی که مردّد بین نماز عصر و عشا است بخواند. و اگر بداند که این دو نماز (از یک روز) در مسافرت قضا شده، باید دو رکعت که مردّد بین چهار نماز (صبح، ظهر، عصر، عشا) است و یک نماز مغرب و دو رکعت که مردّد بین سه نماز غیر از اوّلی آنها باشد بخواند. و می‌تواند که دو رکعت مردّد بین نماز صبح و ظهر و عصر و یک نماز مغرب و دو رکعت که مردّد بین نماز ظهر و عصر و عشا باشد، به جا آورد. و اگر نداند که (این دو نماز) در سفر قضا شده یا در حضر، باید دو رکعت که مردّد بین چهار نماز باشد و یک نماز مغرب و دو رکعت که مردّد بین سه نماز غیر از نماز اوّلی آنها باشد و یک نماز چهار رکعتی که مردّد بین نماز ظهر و عصر و عشا است و یک چهار رکعتی که مردّد بین نماز عصر و عشا است بخواند. و اگر بداند که بر عهده او سه نماز از پنج نماز (یک شبانه‌روز) است، درصورتی‌که در حضر باشد، باید پنج نماز را بخواند و اگر در سفر باشد، باید دو رکعت که مردّد بین نماز صبح و ظهر و عصر است و دو رکعت که مردّد بین نماز ظهر و عصر و عشا است و نماز مغرب و دو رکعت که مردّد بین نماز عصر و عشا است بخواند. و برای خلاص شدن از آنچه که به ذمّه‌اش آمده، راه‌های دیگری هم تصور می‌شود و معیار آن است که به آوردن تمام احتمالات (در نمازهای قضا شده) یقین کند. ۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۳۱۲. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |