حسنیونحَسَنی/ حسنیون، نام شرفای علوی از اخلاف امام حسن علیه‌السلام در مراکش است. ۱ - عنوانعنوان حسنی به شرفایی اطلاق می‌شود که از اولاد محمد بن عبداللّه ، نفس زّکیه ، هستند و به این ترتیب، آنان از عموزاده‌های ادریسی خود متمایز می‌چشوند. ۲ - خاندانخاندان حسنی در تاریخ مغرب و صحرای غربی نقش چشمگیری ایفا کردند؛ نه فقط به سبب تعدادشان، بلکه به سبب به‌وجود آوردن دو سلسله بزرگ شرفا: سعدیان در سده دهم و یازدهم/ شانزدهم و هفدهم و علویان که از نیمه سده یازدهم/ هفدهم تا زمان حاضر در مراکش فرمانروایی می‌کنند (علویان به فِلالی یا سِجِلْماسی و سعدیان به زیدانیان نیز شهرت دارند). زمان و سبب استقرار حسنیون در جنوب مراکش دقیقاً معلوم نیست. اثبات افسانه‌هایی که در این‌باره از طریق نوشته‌های بسیار به دست ما رسیده است، دشوار است. با این‌همه، نویسندگان عرب درباره ورود نخستین شرفا به سجلماسه در اواخر سده هفتم/ سیزدهم هم‌عقیده‌اند: آنان را یا حجاج از عربستان به سجلماسه بازگرداندند، یا هیئتهای مخصوصی که در جستجوی این شرفا در یَنبُع، بندر کوچکی در حجاز ، بودند آنان را به این سرزمین وارد ساختند. ساکنان واحه تافِیلالْت ( پایتخت : سجلماسه)، به امید تضمین فراوانی محصولاتشان، پذیرای این شرفا شدند. ۳ - نخستین فرد شرفانخستین فرد این شرفا همنام نیایش حسن بود و چون نخستین کسی بود که به این سرزمین وارد شد به «الداخل» مشهور گردید. قبایل ساکن در واحه‌های وادی دَرَعه، زیدان، نخستین عموزاده حسن، را ظاهراً به همان سبب و در همین زمان فراخواندند. گفته می‌شود که این علویان، احتمالاً با قبایل مَعْقِل، که در آن هنگام حکومتشان را بر واحه‌های مراکش در جنوب اطلس مستقر ساخته بودند، به مراکش آمدند و در آن‌جا به عنوان کسانی که مایه خیر و اقبال‌اند و در مشاجرات میان این چادرنشینان مهاجر عربستان حَکَم قرار می‌گیرند، نقش سنّتی خود را ایفا کردند. این فرضیه جالب‌توجه به نظر می‌آید اما درستی آن هنوز تأیید نشده است. برخی نویسندگان عرب، درباره شاخه بلافصل اعقاب محمد نفس زکّیه و حتی خاستگاه شرفای اولیه سعدیان تردید کرده‌اند، اما امروزه، تبارشناسی همه حسنیون، هر چند که هیچ‌وقت قطعی نبوده است، مورد بحث نیست. ۴ - فهرست منابع(۱) (ابن‌قاضی، جذوةالاقتباس فی ذکر من حَلَّ من الاعلام مدینة فاس، رباط ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴. (۲) ادریس بن احمد علوی، الدرر البهیة و الجواهر النبویة فی الفروع‌الحسنیة والحسینیة، فاس ۱۳۱۴/ ۱۸۹۶). (۳) عبدالسلام بن طیب قادری، الدر السنی فی بعض من بفاس من النسب الحسنی، فاس ۱۳۰۸/۱۸۹۱. (۴) (محمد بن جعفر کتّانی، سَلوةالانفاس و محادثة الاکیاس بمن اقبر من العلماء و الصلحاء بفاس، چاپ عبداللّه کامل کتّانی، حمزة بن محمد طیب کتّانی، و محمد حمزة بن علی کتّانی، دارالبیضاء ۱۴۲۵/۲۰۰۴. (۵) احمد بن خالد ناصری، کتاب‌الاستقصا لاخبار دول المغرب الاقصی، چاپ احمد بن جعفر ناصری، دارالبیضاء ۲۰۰۱ـ ۲۰۰۵). ۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسنیون»، شماره۶۱۹۲. |