حسن ظاهربه نیکو بودن ظاهر شخص از دیدگاه شرع مقدس حُسن ظاهر می گویند که از آن در بابهاى اجتهاد و تقلید، صلات و شهادات بحث کرده‌اند. ۱ - توضیح حسن ظاهرعنوان حسن ظاهر در بحث عدالت مطرح است و مراد از آن، این است که از دیدگاه شرع مقدس ظاهر شخص نیکو باشد؛ بدین معنا که پایبندى به حدود و احکام شرع مقدس در گفتار و رفتار او تجلّى یابد. مقابل آن حسن باطن قرار دارد که عبارت است از ملکه نفسانى‌اى که شخص را بر پایبندى به حدود و احکام شرع مقدس برمى‌انگیزاند. ۲ - حسن ظاهر و عدالتاکثر قدما- بنا بر آنچه به آنها نسبت داده شده- عدالت را به حسن ظاهر تعریف کرده‌اند؛ لیکن قول منسوب به مشهور این است که عدالت ملکه نفسانى است و حسن ظاهر مظهر و کاشف آن است. [۳]
الأجتهاد والتقلید(صدر)، ص۲۹۱-۳۰۰.
[۴]
التنقیح(الإجتهاد و التقلید)، ص۲۵۳.
برخى، کلام قدما را حمل بر کاشفیت حسن ظاهر کرده‌اند. بنابر قول دوم، آیا حسن ظاهر کاشف تعبدی از عدالت است؛ حتّى اگر از آن ظن به عدالت شخص حاصل نشود، یا کاشف عقلایی است که تنها در صورت افاده علم یا ظن به حسن باطن، کاشف از عدالت شخص خواهد بود؟ مسئله محلّ بحث است [۸]
الأجتهاد والتقلید(صدر)، ص۳۲۲.
[۹]
العروة الوثقى ، ج۱، ص۲۸.
۳ - دیدگاه فقهی امام خمینیمستفاد از نظرات امام خمینی در احکام نماز جماعت در کتاب تحریرالوسیله این است که عدالت حالت نفسانی است و حسن ظاهر نیز کاشف تعبدی از آن است که شرح آن در پی می‌آید. ۳.۱ - تعریف عدالتامام خمینی در کتاب تحریرالوسیله بعد از ذکر عدالت در شمار شرایط امام جماعت و اینکه «نماز خواندن پشت سر فاسق و کسی که وضعش (از جهت عدالت) معلوم نیست جایز نمی‌باشد.» [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۸۸، کتاب الصلاة، فصل فی صلاة الجماعة، القول فی شرائط امام الجماعة.
در تعریف عدالت می‌نویسد: «و هی حالة نفسانیّة باعثة علی ملازمة التقوی مانعة عن ارتکاب الکبائر، بل و الصغائر علی الاقوی، فضلًا عن الاصرار علیها الذی عُدّ من الکبائر، و عن ارتکاب اعمال دالّة عرفاً علی عدم مبالاة فاعلها بالدین. و الاحوط اعتبار الاجتناب عن مُنافیات المُرُوّة و ان کان الاقوی عدم اعتباره.» [۱۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۸۸، کتاب الصلاة، فصل فی صلاة الجماعة، القول فی شرائط امام الجماعة.
یعنی: عدالت، حالت نفسانی است که انسان را بر ملازمت تقوا وادار می‌کند و مانع از این می‌شود که انسان گناهان کبیره، بلکه بنابر اقوی صغیره‌ها را هم انجام دهد، تا چه رسد به اصرار بر آنها که از گناهان کبیره حساب شده است و مانع می‌شود از اینکه انسان کارهایی بکند که عرفاً حاکی از لاابالی بودن او نسبت به دین است و احتیاط (مستحب) آن است که اجتناب نمودن از کارهایی که منافات با مروّت دارد معتبر باشد، اگرچه بنابر اقوی معتبر نیست.۳.۲ - کفایت حسن ظاهر هرچند ظن‌آور نباشددر کتاب تحریرالوسیله درباره راه‌های اثبات عدالت آمده است: «تثبت العدالة بالبیّنة و الشیاع الموجب للاطمئنان، بل یکفی الوثوق و الاطمئنان من ایّ وجه حصل؛ ولو من جهة اقتداء جماعة من اهل البصیرة و الصلاح. کما انّه یکفی حسن الظاهر الکاشف ظنّاً عن العدالة، بل الاقوی کفایة حسن الظاهر و لو لم یحصل منه الظنّ و ان کان الاحوط اعتباره.» [۱۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۸۹، کتاب الصلاة، فصل فی صلاة الجماعة، القول فی شرائط امام الجماعة، مسالة۳.
عدالت با بیّنه ثابت می‌شود و همچنین با شیوعی که موجب اطمینان باشد، بلکه وثوق و اطمینان به عدالت از هر راهی که پیدا شود - ولو از این جهت که مردم آگاه و اهل صلاح به او اقتدا کرده باشند - کفایت می‌کند، چنان که حسن ظاهری که ظن به عدالت بیاورد کافی است، بلکه بنابر اقوی، حسن ظاهر، ولو اینکه موجب ظن بر عدالت او نشود کفایت می‌کند، اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که ظن‌آور بودن آن معتبر باشد.۴ - پانویس
۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳،ص۳۰۱. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |