حرکت کیفیاز مقوله‌های که حرکت در آن اثبات شده، مقوله کیف است که با توجه به انواع آن می‌توان اقسام جزئی‌تری را برای حرکت کیفی در نظر گرفت؛ مانند حرکت در کیف نفسانی و حرکت در کیفیات محسوسه و حرکت در کیفیات مخصوص به کمیات و حرکت در کیف استعدادی. ۱ - معنای لغوی کیفکیف در لغت به معنای حالت و صفت شیء است. ۲ - معنای اصطلاحیو در اصطلاح فلسفی، حرکت در کیف، عبارت است از: انتقال تدریجی جسم، از حالت و کیفیتی به حالت و کیفیت دیگر؛ البته با حفظ صورت نوعیه جسم در حال حرکت. [۲]
فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، سجادی، سید جعفر؛ چ۱، ص۲۰۰، نرم افزار نور الحکمه.
۳ - وقوع حرکت کیفیکیف یکی از ۹ مقوله عرضی است که وقوع حرکت در آن، متوقف بر حرکات انتقالی (أینی) می‌باشد و به این بیان که، تا زمانی که در ناحیه علت حرکات کیفی، یک تغییر و تحول و نقل و انتقال روی ندهد (ولو به این صورت که یک علتی از خارج به جسم نزدیک شود)، [۳]
حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، مطهری، مرتضی؛ تهران، نشر حکمت، ۱۳۶۹ش، چ سوم، ج۲، ص۱۶۹.
حرکت کیفی صورت نمی‌گیرد؛ پس حرکت کیفی متأخر از حرکات انتقالی و متوقف بر آن است. [۴]
حکمه المتعالیه فی الاسفار الربعه العقلیه، صدر الدین شیرازی، محمد؛ قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۸،چ دوم، ج۳، ص۱۱۳.
۴ - کیف نفسانیاز قدیم، وقوع حرکت در مقوله کیف - دست‌کم در برخی مصادیق آن - مسلم و غیر قابل مناقشه بوده است؛ هرچند در مصداق روشن و مسلم این حرکت اختلاف نظر وجود دارد؛ عده‌ای حرکت در کیف نفسانی را، نه‌تنها قطعی‌ترین مصداق حرکت کیفی می‌دانند، بلکه آن را از قطعی‌ترین مصادیق حرکت می‌دانند. [۵]
آموزش فلسفه، مصباح یزدی، محمدتقی؛ تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۲ش، چ سوم، ج۲، ص۳۲۲.
در مقابل، عده‌ای وقوع حرکت در نفس را محال می‌دانند و حرکت در کیف مختص به کم را مصداق مسلم و یقینی حرکت کیفی به شمار آورده‌اند. [۶]
بدایه الحکمه، طباطبایی، محمدحسین؛ قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۲ق، چ هجدهم، ص۲۵۹.
۵ - کیف فعلیدر مورد کیف فعلی (مانند حرارت و سردی) نیز اختلاف نظر وجود دارد و وقوع حرکت در آن مسلم نیست؛ زیرا برخی از فلاسفه تغییر در این کیف را دفعی می‌دانند نه تدریجی و از نوع حرکت. [۹]
ترجمه و شرح نهایه الحکمه، شیروانی، علی؛ قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۶، چ سوم، ج۲، ص۲۸۳.
۶ - اقسام حرکت کیفیحرکت در کیف چهار مصداق متصور دارد: [۱۰]
آموزش فلسفه، مصباح یزدی، محمدتقی؛ تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۲ش، چ سوم، ج۲، ص۳۲۲.
۶.۱ - حرکت در کیف نفسانیعدهای معتقدند چون کیف نفسانی به دلیل تجردش فاقد قوه است و تغییر و تحول در چیزی روی می‌دهد که دارای قوه باشد، پس وقوع حرکت در این کیف ممکن نیست. [۱۱]
ترجمه و شرح نهایه الحکمه، شیروانی، علی؛ قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۶، چ سوم، ج۲، ص۲۸۳.
در مقابل عده‌ای این حرکت را، چون با علم حضوری خطاناپذیر درک می‌شود، قطعی‌ترین نوع از حرکت کیفی می‌دانند؛ مثلا هر شخصی در درون خود می‌یابد که نسبت به چیزی یا شخصی، علاقه و محبت پیدا می‌کند و به تدریج علاقه‌اش زیادتر می‌شود، این تغییر در فلسفه، حرکت نامیده می‌شود. [۱۲]
آموزش فلسفه، مصباح یزدی، محمدتقی؛ تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۲ش، چ سوم، ج۲، ص۳۲۲.
۶.۲ - حرکت در کیف مختص به کیمیاتکیف مختص به کمیات، کیفیتی است که به واسطه کمیت بر اجسام عارض می‌شود؛ مانند استقامت، راست و کج بودن. [۱۳]
ترجمه و شرح نهایه الحکمه، شیروانی، علی؛ قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۶، چ سوم، ج۲، ص۲۸۳.
عده‌ای این نوع را مصداق یقینی حرکت می‌دانند؛ چون در جسمی که حرکت کمی دارد و رشد و نمو پیدا می‌کند، به طور مسلم، در کیفیاتی که قائم به کم آن هست نیز حرکت محقق می‌شود. [۱۴]
بدایه الحکمه، طباطبایی، محمدحسین؛ قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۲ق، چ هجدهم، ص۲۵۹.
۶.۳ - حرکت در کیف استعدادیاین نوع از حرکت را هم نمی‌توان یک حرکت حقیقی به شمار آورد؛ چون مفهوم استعداد، از قبیل مفاهیم انتزاعی است که از کم و زیاد شدن شرایط تحقق یک پدیده انتزاع می‌شود، در‌حالی‌که فقط زمانی که تحقق شرایط، واقعا تدریجی باشد، می‌توان مفهوم حرکت را منتزع از یک یا چند حرکت دانست، نه اینکه یک حرکت حقیقی باشد. [۱۷]
آموزش فلسفه، مصباح یزدی، محمدتقی؛ تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۲ش، چ سوم، ج۲، ص۳۲۲.
۶.۴ - حرکت در کیف محسوس (رنگ‌ها)وقوع حرکت در این قسم، نیز مشکوک است، در فیزیک بحث‌هایی بر سر حقیقت رنگ‌ها و کیفیت شدت و ضعف یافتن آن مطرح است و هنوز مسلم نیست که تغییر در آن از قبیل تغییر تدریجی و منظم (حرکت) باشد. [۱۸]
آموزش فلسفه، مصباح یزدی، محمدتقی؛ تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۲ش، چ سوم، ج۲، ص۳۲۲.
۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حرکت کیفی». |