جوانرودشهرستان و شهری در شمال غربی استان کرمانشاه می باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - کوههای مهم ۱.۲ - رودهای دائمی ۱.۳ - اقتصاد شهرستان ۱.۴ - آثار باستانی و تاریخی ۱.۵ - بخش‌های شهرستان ۱.۶ - جمعیت شهرستان ۲ - شهر جوانرود ۲.۱ - موقعیت راهها ۲.۲ - هفت قلعه و قلعه جوانرود ۲.۳ - پیشینه ۲.۴ - دوره صفوی ۲.۵ - دوره افشاریه و زندیه ۲.۶ - دوره قاجاریه ۲.۶.۱ - دوره ناصرالدین شاه ۲.۷ - عشایر جاف ۲.۸ - تخریب قلعه ۳ - فهرست منابع ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - شهرستان جوانرودشهرستان مرزی جوانرود از مغرب به خاک عراق محدود می‌شود و مشتمل است بر دو بخش‌به نامهای مرکزی و کَلاشی، و یک شهر به‌نام جوانرود (مرکز شهرستان). ۱.۱ - کوههای مهمشمال و مشرق شهرستان کوهستانی است. کوههای مهم آن، که جزو رشته‌کوه زاگرس اند، عبارت‌اند از: زیلان در ۲۹ کیلومتری جنوب پاوه ، کَشه کوه و کوه سیاه هر دو در حدود ۳۱ کیلومتری جنوب غربی پاوه، کوههای ماموکُران، بازان ، کانِ دزدان و کوه گِرده برگیر. [۱]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۲۹۳.
[۲]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۳۳۷.
[۳]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۴۳۲.
غار معروف کاوات در دامنه رشته کوه شاهو، در شمال دره قوری قلعه، قرار دارد. [۴]
محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج۱، ص۸۸.
[۵]
جغرافیای کامل ایران، تهران، ج۱، ص۴۰۵ـ۴۰۶.
۱.۲ - رودهای دائمیرودهای دائمی زِمکان / زیمَکان (به طول ح ۱۶۰ کیلومتر)، لیله/ لیلا/ آب لیلی، آب زرشک و دشت خور/ خُر، همه با جهت عمومی جنوب شرقی ـ شمال غربی، و رود قره‌سو (از سرشاخه‌های سَیمَره ) در مشرق شهرستان جریان دارد. [۶]
فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۴۵، ص۷۱.
[۷]
فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۴۶، ص۳۲۰.
۱.۳ - اقتصاد شهرستاناهالی جوانرود به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند. تعدادی واحد دامداری صنعتی نیز در شهرستان فعال است. از صنایع دستی، گلیم (با طرحهای کردی)، جاجیم و انواع شال در آنجا تولید می‌شود و در بعضی آبادیها، از جمله شروینه ، قالی‌بافی رایجاست. [۸]
فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۴۵، ص۷۱.
[۹]
فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۴۵، ص۱۸۳.
راه اصلی کرمانشاه‌ـ پاوه و اسلام‌آباد غرب ـ پاوه از این شهرستان می‌گذرد.۱.۴ - آثار باستانی و تاریخیآثار باستانی و تاریخی شهرستان عبارت‌اند از: ویرانه‌های قلعه جوانرود؛ زیارتگاه اویس قَرَنی در نزدیکی شهر روانسر ؛ ویرانه‌های قلعه‌های متعدد، از جمله قلعه مشهور به چنگیزخان بر روی تپه‌ای در شمال شهر جوانرود و قلعه خرابه سیداحمد بیگ بر روی تپه‌ای در مشرقِ آبادی مَزیدی، در حدود دوازده کیلومتری جنوب شهر پاوه. [۱۰]
کرمانشاهان باستان، ج۱، ص۲۹ـ۳۱.
[۱۱]
رزم‌آرا، ج۵، ص۱۰۹.
۱.۵ - بخش‌های شهرستانجوانرود در ۱۳۲۸ ش دهستانی در شهرستان سنندج از استان پنجم [۱۲]
کرمانشاهان باستان.
بود. [۱۳]
ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، ج۲، ص۵۸ ـ ۵۹.
در ۱۳۳۰ ش از دهستانهای بخش پاوه (در شهرستان سنندج) شد. [۱۴]
رزم‌آرا، ج۵، ص۱۰۸.
در فهرست تقسیمات کشوری ۱۳۵۵ ش، بخش جوانرود به مرکزیت شهر جوانرود و مشتمل بر دهستان جوانرود، در شهرستان پاوه از استان کرمانشاه آمده است. [۱۵]
ایران وزارت کشور، ۱۳۵۵ ش، ج۱، ص۲۵.
این بخش در مرداد ۱۳۶۸ از پاوه جدا و شهرستان شد. [۱۶]
ذیل استان کرمانشاه، ایران وزارت کشور معاونت سیاسی، ۱۳۸۲ ش.
در ۱۳۸۰ ش شهرستان جوانرود سه بخش (مرکزی، ثلاث باباجانی و روانسر) و سه شهر (جوانرود، تازه‌آباد و روانسر) داشت. [۱۷]
ایران وزارت کشور معاونت سیاسی، ۱۳۸۰ ش، ج۱، ص۴۶.
در خرداد ۱۳۸۱ بخش ثلاث باباجانی از آن جدا و شهرستانی مستقل شد. [۱۸]
ذیل استان کرمانشاه، ایران وزارت کشور معاونت سیاسی، ۱۳۸۲ ش.
پس از آن، روانسر نیز از جوانرود جدا شد. [۱۹]
ذیل استان کرمانشاه، ایران وزارت کشور معاونت سیاسی، ۱۳۸۴ ش.
۱.۶ - جمعیت شهرستاندر سرشماری ۱۳۷۵ ش، جمعیت شهرستان ۵۱۸، ۱۰۹ تن بوده است که از این تعداد ۴۶۴، ۵۳ تن (۸ر۴۸%) شهرنشین، ۶۵۱، ۵۵ تن (۸ر۵۰%) روستانشین و بقیه غیر ساکن بوده‌اند. [۲۰]
مرکز آمار ایران، ۱۳۷۶ ش الف، ج۱، ص۱۱.
طایفه‌های جاف جوانرودی (عمدتاً شامل رستم بیگیها)، جاف مرادی، عناقی/ ایناقی، امامی، کَلاشی و باباجانی در این شهرستان زندگی می‌کنند. [۲۱]
علی میرنیا، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری کرد ایران، ج۱، ص۱۲۱.
[۲۲]
محمد حسین‌زاده، تاریخچه جوانرود، ج۱، ص۳۳.
[۲۳]
بهمن کریمی، جغرافی مفصل تاریخی غرب ایران، ج۱، ص۱۵۲ـ ۱۵۵.
مردوخ [۲۴]
محمد مردوخ، کتاب تاریخ مردوخ، ج۱، ص۸۵.
[۲۵]
محمد مردوخ، کتاب تاریخ مردوخ، ج۱، ص۹۴.
به سکونت طایفه‌های زردویی (حدود پانصد خانوار) و طایفه جاف جوانرود در آنجا اشاره کرده است. قشلاقِ گروهی از طایفه قبادی، دهستان ازگله است. [۲۶]
رزم‌آرا، ج۵، ص۹.
اهالی شهرستان به فارسی و کردی (لهجه‌های اورامی و جافی) صحبت می‌کنند و سنّی شافعی اند. [۲۷]
فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۴۵، ص۷۱.
۲ - شهر جوانرودمرکز شهرستان جوانرود، در دامنه‌ای در ارتفاع ۳۰۰، ۱ متر و در ۸۲ کیلومتری شمال‌غربی شهر کرمانشاه (مرکز استان) واقع است. کوههای گرده برگیر و چاه عاقلی از شمال و شمال شرقی به شهر مشرف‌اند. رود لیله از کنار شهر می‌گذرد. بیشترین دمای جوانرود در تابستانها ْ۳۰، کمترین آن در زمستانها ْ۲۷- و میانگین بارش سالانه آنجا شش‌صد میلیمتر است. [۲۸]
محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج۱، ص۹۱.
[۲۹]
فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۴۵، ص۷۲.
در سرشماری ۱۳۷۵ ش، جمعیت شهر ۳۱۷، ۳۳ تن بوده است [۳۰]
مرکز آمار ایران، ۱۳۷۶ ش ب، ص۸۲.
۲.۱ - موقعیت راههااین شهر با جاده‌ای به طول هفت کیلومتر به راه اصلی کرمانشاه ـ پاوه متصل است و همچنین با شهرهای سر پل ذهاب ، باینْگان و اسلام‌آباد غرب ارتباط دارد. زیارتگاههای شیخ ابوبکر، شیخ الکرم و شیخ احمد در این شهر قرار دارند. [۳۱]
محمد حسین‌زاده، تاریخچه جوانرود، ج۱، ص۱۲۰.
۲.۲ - هفت قلعه و قلعه جوانرودآبادی جوانرود در ۱۳۳۵ ش به‌صورت «قلعه جوانرود» (با ۸۰۶ تن جمعیت) ضبط شده است. [۳۲]
ایران وزارت کشور اداره کل آمار عمومی، ۱۳۳۹ ش، ج۱، ص۳۳۹.
در ۱۳۳۹ ش این آبادی شهر شد. [۳۳]
ذیل استان کرمانشاه، ایران وزارت کشور معاونت سیاسی، ۱۳۸۲ ش.
شهر جوانرود به هفت قلعه [۳۴]
محمد حسین‌زاده، تاریخچه جوانرود، ج۱، ص۳۸ـ۳۹.
و قلعه جوانرود نیز معروف است. [۳۵]
محمد حسین‌زاده، تاریخچه جوانرود، ج۱، ص۲۵ـ ۲۶.
۲.۳ - پیشینهنام جوانرود ظاهراً از نام یکی از طایفه‌های ساکن در منطقه گرفته شده و احتمالاً مرکّب از کلمات فارسی «جوان» و «رود» است. [۳۶]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه.
جوانرود درگذشته اَلانی نام داشت. نخستین بار حمداللّه مستوفی در قرن هشتم از آن نام برده و آن را قصبه‌ای معتبر با هوایی خوش و آبهای روان، دارای غلات، علفزارهای نیکو و شکارگاههای خوبِ فراوان وصف کرده است. [۳۷]
حمداللّه مستوفی، نزهه القلوب، ج۱، ص۱۰۷.
لسترنج ، بر اساس مطالب حمداللّه مستوفی ، الانی (در ضبط دیگر الابی) را از شهرهای درجه اول کردستان دانسته است [۳۸]
لسترنج، ص۱۹۳.
در ۱۰۰۵ بِدلیسی آن را الان [۳۹]
شرف‌الدین‌بن شمس‌الدین بدلیسی، شرفنامه، ج۱، ص۱۲۲.
و آلانی [۴۰]
شرف‌الدین‌بن شمس‌الدین بدلیسی، شرفنامه، ج۱، ص۴۱۱.
ضبط کرده و به حکمرانی محمدبیگ اردلان (فرزند مأمون بیگ) در اوایل قرن دهم بر آنجا و نواحی پیرامونش، از جمله شهر بازار و اربیل ، اشاره کرده است. [۴۱]
شرف‌الدین‌بن شمس‌الدین بدلیسی، شرفنامه، ج۱، ص۱۲۲.
[۴۲]
محمد مردوخ، کتاب تاریخ مردوخ، ج۲، ص۹۴.
[۴۳]
اعتمادالسلطنه، ج۱، ص۱۵۹.
۲.۴ - دوره صفویدر زمان شاه طهماسب اول صفوی (حک:۹۳۰ـ۹۸۴)، که کردستان میان نزدیکان سلیمان خان [۴۴]
نقشه راههای استان کردستان.
تقسیم شد، حکومت جاف و جوانرود به صفی‌خان میرضیاءالدینی (خواهرزاده و داماد سلیمان‌خان) واگذار گردید. پس از او فرزندش، درویش سلطان، در جوانرود، قلعه و مسجد و مدرسه و بازار بنا کرد و آنجا را رونق بخشید. [۴۵]
محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج۱، ص۵۶ ـ۵۷.
به نوشته سلطانی، [۴۶]
محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج۱، ص۵۶.
نخستین بار در ۱۰۶۷ جوانرود را منطقه‌ای مستقل دانستند.۲.۵ - دوره افشاریه و زندیهدر دوره افشاریه (۱۱۴۸ـ۱۲۱۰) و تا اواخر دوره زندیه (ح ۱۱۶۳ـ ۱۲۰۸) برادران و فرزندان درویش سلطان بر جاف و جوانرود حکمرانی می‌کردند. ۲.۶ - دوره قاجاریهدر دوره فتحعلی شاه قاجار و زمان امان‌اللّه‌خان [۴۷]
نقشه راههای استان کردستان.
حکومت جاف و جوانرود به فرزند امان اللّه خان، محمدصادق خان، واگذار شد. [۴۸]
محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج۱، ص۵۷.
در ۱۲۲۴ امان‌اللّه‌خان در کنار قصبه جوانرود و در جایی مرتفع قلعه‌ای مستحکم بنا کرد و بزرگان طوایف را در آن اسکان داد. [۴۹]
اعتمادالسلطنه، ج۴، ص۲۳۷۷.
در کنار قلعه، استخر و باغ بزرگ و چند حوض ساختند که آب آنها از کوههای جانب شرقی تأمین می‌شد. حاکمان جوانرود نیز در آنجا منزل می‌کردند و پس از مدتی، این محل به قلعه (و پس از آن به قلعه جوانرود) مشهور شد. [۵۰]
اعتمادالسلطنه، ج۴، ص۲۳۷۷.
۲.۶.۱ - دوره ناصرالدین شاهبه نوشته اعتمادالسلطنه ، [۵۱]
اعتمادالسلطنه، ج۴، ص۲۳۷۷ـ ۲۳۷۸.
در دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار قلعه رو به ویرانی نهاد و میرزا نصراللّه خان از سوی دولت مأمور بنای قلعه دیگری نزدیک قلعه اولی شد. در حکمرانی دوباره امان اللّه خان (۱۲۷۷ـ۱۲۸۴) جوانرود به علی‌اکبرخان شرف‌الملک واگذار شد. [۵۲]
شکراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، ج۱، ص۲۶۷ـ ۲۶۹.
فرهاد میرزا معتمدالدوله، [۵۳]
نقشه راههای استان کردستان.
اورامان لُهون را ضمیمه جوانرود کرد. [۵۴]
شکراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، ج۱، ص۲۹۱ـ۲۹۶.
[۵۵]
شکراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، ج۱، ص۳۰۰ـ۳۰۱.
معتمدالدوله در ۱۲۸۸ درخواست عشایر جاف را، مبنی بر کوچشان از شهرزور (در مغرب سرحد ایران ) به جوانرود و زُهاب، نپذیرفت. در این سال، حاکم زهاب به‌همراه ایل‌بیگی باباجانی و ایل‌بیگی جاف و عده‌ای از رؤسای عشایر جوانرود و کلهر به قلعه جوانرود حمله کردند و با گشودن قلعه و کشتن تعدادی از نزدیکان شرف‌الملک، به غارت آنجا پرداختند. [۵۶]
شکراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، ج۱، ص۳۱۴ ـ ۳۱۸.
۲.۷ - عشایر جافدر ۱۲۹۱ میرزاحسین‌خان سپهسالار مناطقی، از جمله جوانرود و زهاب، را برای سکونت و مراتع و مزارع عشایر جاف تعیین کرد. [۵۷]
شکراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، ج۱، ص۳۳۱ـ۳۳۳.
وقایع‌نگار کردستانی در ۱۳۰۹ از بلوک جوانرود، مشتمل بر یکصد آبادی، که بیشترشان دارای جنگل بوده‌اند، یاد کرده و پاوه را، در انتهای خاک جوانرود و ابتدای اورامان، از معتبرترین روستاهای آن دانسته است. به نوشته او، قصبه جوانرود (قلعه) در وسط بلوک (از هر طرف، شش فرسنگ فاصله تا سرحد) بوده و چهار مسجد، دو خانقاه و یک حمام داشته است. علمای مشهور به صِدّیقی از این بلوک، و سکنه آن پیرو سلسله صوفیه نقشبندیه بودند. [۵۸]
علی‌اکبر وقایع‌نگار کردستانی، حدیقه ناصریه در جغرافیا و تاریخ کردستان، ج۱، ص۶۶ـ۷۰.
۲.۸ - تخریب قلعهسنندجی [۵۹]
شکراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، ج۱، ص۴۷ـ۴۹.
بلوک جوانرود کردستان را دارای مناطق گرمسیر و سردسیر، بیست هزار سکنه، ایل و احشام زیاد و صنایع دستی مرغوب دانسته و نوشته که شرف‌الملک دستور تخریب قلعه را صادر کرده است. مَردوخ [۶۰]
محمد مردوخ، کتاب تاریخ مردوخ، ج۲، ص۷۸.
از بلوک جوانرود نام برده و بازیل نیکیتین (کنسول سابق روسیه در ایران از ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۶/ ۱۹۱۵ـ ۱۹۱۸)، از «ولایت جوانرود» و سکونت عشیره جاف در آنجا یاد کرده است. [۶۱]
بازیل نیکیتین، کرد و کردستان، ج۱، ص۳۶۷ـ ۳۶۸.
در ۱۳۱۰ ش، کیهان [۶۲]
مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج۲، ص۴۴۸.
از بلوک «جوانرود اورامان» در تقسیمات ولایتی کردستان نام برده است. در محل ویرانه‌های قلعه جوانرود، مسجدجامع شهر ساخته شد. [۶۳]
محمد حسین‌زاده، تاریخچه جوانرود، ج۱، ص۳۹.
۳ - فهرست منابع(۱) اعتمادالسلطنه. (۲) ایران. وزارت كشور، تقسیمات كشور شاهنشاهی ایران ، تهران ۱۳۵۵ ش. (۳) ایران. وزارت كشور. اداره كل آمار عمومی، گزارش خلاصه سرشماری عمومی كشور در سال ۱۳۳۵، ج ۱: تعداد و توزیع ساكنین كشور ، تهران ۱۳۳۹ ش. (۴) ایران. وزارت كشور. اداره كل آمار و ثبت احوال، كتاب جغرافیا و اسامی دهات كشور، ج ۲، تهران ۱۳۲۹ ش. (۵) ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات كشوری، نشریه اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی ( به همراه مراكز )، تهران ۱۳۸۰ ش. (۶) همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن ، تهران ۱۳۸۲ ش. (۷) همو، نشریه عناصر و واحدهای تقسیمات كشوری [ تا پایان آبان ۱۳۸۴(، تهران ۱۳۸۴ ش. (۸) شرف‌الدین‌بن شمس‌الدین بدلیسی، شرفنامه: تاریخ مفصل كردستان، چاپ محمد عباسی، چاپ افست تهران )? ۱۳۴۳ ش(. (۹) عباس جعفری، گیتاشناسی ایران ، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ ش. (۱۰) جغرافیای كامل ایران ، تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، ۱۳۶۶ ش. (۱۱) محمد حسین‌زاده، تاریخچه جوانرود، كرمانشاه ۱۳۷۷ ش. (۱۲) حمداللّه مستوفی، نزهه القلوب. (۱۳) رزم‌آرا. (۱۴) محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل كرمانشاهان ( باختران )، ج ۱، تهران ۱۳۷۰ ش. (۱۵) شكراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای كردستان، چاپ حشمت‌اللّه طبیبی، تهران ۱۳۶۶ ش. (۱۶) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای كشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۴۵: قصر شیرین، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۳ ش، ج ۴۶: كرمانشاه ، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۴ ش. (۱۷) كرمانشاهان باستان: از آغاز تا آخر سده سیزدهم هجری قمری،) بی‌جا، بی‌تا.(. (۱۸) بهمن كریمی، جغرافی مفصل تاریخی غرب ایران، تهران ۱۳۱۶ ش. (۱۹) مسعود كیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ ش. (۲۰) محمد مردوخ، كتاب تاریخ مردوخ ، تهران )بی‌تا.(. (۲۱) مركز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسكن ۱۳۷۵: شناسنامه آبادیهای كشور، استان كرمانشاه، شهرستان جوانرود، تهران ۱۳۷۶ش الف . (۲۲) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسكن ۱۳۷۵: نتایج تفصیلی كل كشور، تهران ۱۳۷۶ ش ب . (۲۳) علی میرنیا، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری كرد ایران، تهران )? ۱۳۶۸ ش(. (۲۴) نقشه تقسیمات كشوری ایران، مقیاس ۰۰۰ ، ۵۰۰ ،۲: ۱، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۷۷ ش. (۲۵) نقشه راههای استان كردستان، مقیاس ۰۰۰ ،۳۰۰: ۱، تهران: گیتاشناسی، )بی‌تا.]. (۲۶) بازیل نیكیتین، كرد و كردستان، ترجمه محمد قاضی، تهران ۱۳۶۶ ش. (۲۷) علی‌اكبر وقایع‌نگار كردستانی، حدیقه ناصریه در جغرافیا و تاریخ كردستان، چاپ محمد رئوف توكلی، تهران ۱۳۶۴ ش. (۲۸) EI ۲ , sv "Djawanrud";. (۲۹) Guy Le Strange, The lands of the Eastern Caliphate , Cambridge ۱۹۳۰. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جوانرود»، شماره ۵۱۵۵. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|