زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

تفسیر الهلالی




تفسیر الهلالی، اثر مفسر ابومحمد سفیان فرزند عیینة بن ابی عمران مـیـمـون هلالی، از مفسران شیعه و محدثین و متکلمین عصر خویش و از اصحاب می‌باشد.


۱ - معرفی اجمالی مفسر


تفسیر الهلالی (تـفسیر جوابات القرآن)، اثر مفسر ابومحمد سفیان (کوفه ۱۰۷ - مکه ۱۹۸ ق) فرزند عیینة بن ابی عمران مـیـمـون هلالی، از مفسران شیعه و محدثین و متکلمین عصر خویش و از اصحاب حضرت صادق (علیه‌السّلام). از محضر بسیاری از محدثین فریقین سنی و شیعه و زیدی بهره‌مند گشت.

۲ - معرفی تفسیر


تفسیر مورد بحث به زبان عربی به شیوه روائی است و در دل تفسیرهای سنی و شیعه و زیدیه منقول است. ابوالعباس نجاشی تفسیر مذکور را از حضرت صادق (علیه‌السّلام) دانسته است و آن را توسط استادش احمد بن علی بن العباس السیرافی با چهار واسطه نقل می‌کند. این تفسیر در عصر ابن ندیم از شهرت بسزائی برخوردار بوده است.
ذهبی (م ۷۴۸ ق) در سیر اعلام النبلاء پس از ذکر مشایخ و جمع کثیری از شاگردان مفسر اقوال تمام فقهاء و محدثینی که مفسر را ستوده‌اند نقل می‌کند و در مورد تفسیر می‌نویسد عبدالله بن و هب گفته است: در علم تفسیر هیچ کس را داناتر از ابن عیینه نمی‌شناسم سپس اضافه نموده که امام شافعی گفته است اگر مالک و سفیان بن عیینة نبودند علم حجاز از بین رفته بود.
شـمـس الـدین محمد داودی (م ۹۴۵ ق) در کتاب خود طبقات المفسرین پس از اینکه او را امام مجتهدین و شیخ الاسلام می‌خواند به شرح حال وی پرداخته و تفسیری به نام جوابات القرآن به او نسبت داده است که احتمالا با تفسیر الهلالی متحد باشد.
فرات کوفی در تفسیر خود بخشی از تفسیر سفیان را در تفسیر آیه اول از سوره معارج «سال سائل بعذاب واقع»
[۱] معارج/سوره۷۰، آیه۱.    
به نقل از حسین بن محمد الخارفی نقل کرده است.
و نـیـز علی بن ابراهیم قمی در تفسیر خود در تفسیر آیه ۲۰۰ سوره بقره «فاذا قضیتم مناسککم فاذکروا الله کذکرکم آباءکم او اشد ذکرا فمن الناس من یقول ربنا آتنا فی الدنیا وما له فی الآخرة من خلاق»
[۲] بقره/سوره۲، آیه۲۰۰.    
به نقل از سفیان بن عیینة از حضرت صادق (علیه‌السّلام) به تفسیر آیه می‌پردازد.
همچنین احادیث وی در کتب اربعه. محسن امین عاملی در اعیان الشیعة به تشیع او تصریح دارد و نیز تمام مورخین تفسیر او را جـزء مـؤلـفات وی ضبط کرده‌اند و بغدادی در ایضاح المکنون این تفسیر را ضبط کرده است و از معاصرین، خیرالدین زرکلی و عمر رضا کحاله این تفسیر را یاد کرده‌اند.
[۳] امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۷، ص۲۶۶.    
[۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۱۰۵.    
[۵] البابانی، میرسلیم، ایضاح المکنون، ج۳، ص۳۰۳.    
[۶] شیخ طوسی، محمدبن حسن، الاستبصار، ج۲، ص۱۳۱.
[۷] ذهبی، محمدبن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۹۳.    
[۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۸۲.    
[۹] شیخ طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۲۹۴.    
[۱۰] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۱۱۷-۱۲۲.    
[۱۱] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۱، ص۳۶۷.    
[۱۲] ابونعیم، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۷، ص۲۷۰.    
[۱۳] ابن داود، حسن بن علی، رجال، ص۱۰۴.    
[۱۴] شیخ طوسی، محمدبن حسن، رجال، ص۲۲۰.    
[۱۵] شیخ طوسی، محمدبن حسن، رجال کشی، ص۳۹۰.    
[۱۶] ذهبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۸، ص۴۵۷-۴۵۸.    
[۱۷] ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۲، ص۴۶۶.    
[۱۸] فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ص۵۰۵.    
[۱۹] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۱، ص۷۰.    
[۲۰] نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۱، ص۱۹۰.    
[۲۱] داودی، محمدبن علی، طبقات المفسرین، ۱، ص۱۹۶.    
[۲۲] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص ۲۷۸.    
[۲۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۲۳۵.    
[۲۴] خویی، سیدابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، ج۹، ص۱۶۴-۱۶۶.    
[۲۵] ذهبی، محمدبن احمد، میزان الاعتدال، ج۲، ص۱۷۰.    


۳ - پانویس

 
۱. ↑ معارج/سوره۷۰، آیه۱.    
۲. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۰۰.    
۳. ↑ امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۷، ص۲۶۶.    
۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۱۰۵.    
۵. ↑ البابانی، میرسلیم، ایضاح المکنون، ج۳، ص۳۰۳.    
۶. ↑ شیخ طوسی، محمدبن حسن، الاستبصار، ج۲، ص۱۳۱.
۷. ↑ ذهبی، محمدبن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۹۳.    
۸. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۸۲.    
۹. ↑ شیخ طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۲۹۴.    
۱۰. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۱۱۷-۱۲۲.    
۱۱. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۱، ص۳۶۷.    
۱۲. ↑ ابونعیم، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۷، ص۲۷۰.    
۱۳. ↑ ابن داود، حسن بن علی، رجال، ص۱۰۴.    
۱۴. ↑ شیخ طوسی، محمدبن حسن، رجال، ص۲۲۰.    
۱۵. ↑ شیخ طوسی، محمدبن حسن، رجال کشی، ص۳۹۰.    
۱۶. ↑ ذهبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۸، ص۴۵۷-۴۵۸.    
۱۷. ↑ ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۲، ص۴۶۶.    
۱۸. ↑ فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ص۵۰۵.    
۱۹. ↑ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۱، ص۷۰.    
۲۰. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۱، ص۱۹۰.    
۲۱. ↑ داودی، محمدبن علی، طبقات المفسرین، ۱، ص۱۹۶.    
۲۲. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص ۲۷۸.    
۲۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۲۳۵.    
۲۴. ↑ خویی، سیدابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، ج۹، ص۱۶۴-۱۶۶.    
۲۵. ↑ ذهبی، محمدبن احمد، میزان الاعتدال، ج۲، ص۱۷۰.    


۴ - منبع

سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن دوم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۵.    


رده‌های این صفحه : تفاسیر روایی | تفاسیر شیعه | تفاسیر قرن دوم | تفسیر | علوم قرآن | کتاب شناسی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.