تفاسیر به رأیتفاسیر به رای به کتاب‌های تفسیر مبتنی بر اجتهاد و اعتقاد مفسر اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفبه تفاسیری که بر اساس اجتهاد و اعتقاد مفسر نوشته شده‌اند، تفاسیر مبتنی بر رای می‌گویند، که دو قسم است؛ ۱. جایز یا ممدوح؛ ۲. ممنوع یا مذموم. ۲ - تفسیر به رای ممدوحدر تفسیر به رای ممدوح، مفسر با شناخت کلام عرب و اسباب نزول و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و… با نیتی خالص در صدد شناخت مراد کلام پروردگار است. ۳ - تفسیر به رای مذمومبه آن دسته تفسیرهایی که بدون توجه به شرایط لازم تفسیری و از روی قیاس و استحسان یا با پیش فرض‌های ثابت نشده علمی و… نوشته شده‌اند، تفسیرهای مبتنی به رای مذموم می‌گویند. ۴ - نمونه‌هایی از تفاسیر به رای مذموماز نمونه‌های تفاسیر به رای مذموم می‌توان به تفسیر برخی از متکلمان و فلاسفه و عرفا و بسیاری از تفاسیر فرقه‌های باطل همچون خوارج ( اباضیه ) اشاره کرد. این نوع تفسیر به رای، نزد دانشمندان شیعه مردود است؛ هرچند شاید گاهی مفسر به طور ناخواسته در این ورطه فرورفته باشد. ۵ - دیدگاه اهل سنت در تفسیر به رایاهل سنت در معنا و حکم تفسیر به رای، اختلاف دارند و عده‌ای از آنان با دلایلی آن را تجویز کرده‌اند. محمد عبدالعظیم زرقانی و دکتر غازی عنایه پس از تقسیم این نوع تفسیر به ممدوح و مذموم، تعدادی از کتب تفسیر را مصداق تفسیر به رای ممدوح دانسته‌اند؛ مانند: ۱. تفسیر الجلالین( جلال الدین محلی (م ۸۶۴ ق) و جلال الدین سیوطی (م ۹۱۱ ق)؛ ۲. انوار التنزیل و اسرارالتاویل (تفسیر بیضاوی)، تالیف عبدالله بن عمر بن احمد (یا: محمد) بن علی فارسی شیرازی بیضاوی (م حدود ۶۸۳ تا ۶۹۶ ق)؛ ۳. مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر، تفسیر فخر رازی)، تالیف محمد بن عمربن حسین رازی (م ۶۰۳ق)؛ ۴. الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل، تالیف جارالله محمود بن عمر زمخشری (م ۲۳۸ق)؛ ۵. مدارک التنزیل فی معانی التنزیل (تفسیر نسفی)، تالیف عبدالله بن احمد بن محمود نسفی (م ۷۰۱ ق)؛ ۶. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (تفسیر آلوسی)، تالیف سید محمودبن عبدالله بغدادی حسنی حسینی (م ۱۲۷۰ ق)؛ ۷. الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، تالیف ابوعبدالله محمدبن احمد انصاری قرطبی (م ۶۷۱ ق). [۲]
عنایت، غازی، هدی الفرقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۸۳.
[۳]
معرفت، محمد هادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۶۰.
[۴]
رومی، فهد بن عبدالرحمان، اصول التفسیر و مناهجه، ص۷۸-۹۲.
۶ - عناوین مرتبطتفسیر به رای . ۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«تفاسیر به رای». |