تعلق قدرت خداوند به افعال قبیحتعلق قدرت خداوند بر امور قبیح از مباحث علم کلام است. به نظر همه متکلمین معاصر خداوند بر انجام کارهای قبیح قادر است ولی چون حکیم است انجام نمی‌دهد. ولی در گذشته دور یکی از دانشمندان معتزلی گفته است که خداوند بر امور قبیح قدرت ندارد چون اگر قدرت داشته باشد و انجام دهد لازمه‌اش جهل خداوند است. متکلمین در جواب این شبهه گفته‌اند که خداوند عادل است و عادل کار قبیح نمی‌کند نه این که نتواند بکند. و بین کاری را انجام ندادن و ناتوانی بر انجام آن فرق بسیار است. ۱ - پیشینه بحثیکی از مسائل مربوط به قدرت مطلق الهی این است که آیا خداوند بر انجام کارهای قبیح و زشت قادر است یا نه؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت اگر چه همه دانشمندان اسلامی و همه مسلمانان در این که خداوند از ارتکاب هرگونه کار ناروا و زشت؛ مانند ظلم، دروغ، خلف وعده و... پاک و منزه است، [۱]
ایجی، عبدالرحمن، المواقف فی علم الکلام، ص۳۲۸، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.
اما در گذشته‌ای دور این پرسش میان دانشمندان اسلامی مطرح شد که علت انجام ندادن کارهای ناروا از سوی خدا چه چیزی می‌تواند باشد، آیا ممکن است علتش ناتوانی او بر این کارها باشد یا نه، با وجود توانایی، علت‌های دیگر وجود دارد؟۲ - دیدگاه دانشمند معتزلیدر کتاب‌های کلامی و ملل و نحل ناتوانی خداوند بر انجام دادن کارهای زشت به «نظام» یکی از دانشمندان معتزلی نسبت داده شده است. وی چنین استدلال کرده که اگر خدا بر انجام افعال زشت قادر باشد، لازم می‌آید که او یا جاهل باشد یا نیازمند، لیکن خداوند عالم و غنی است و از هرگونه جهل و نیازمندی مبراست. بنابراین خداوند بر انجام فعل قبیح قادر نیست.با این توضیح که فرض تعلق قدرت الهی به فعل قبیح بدین معناست که صدور چنین فعلی از سوی خداوند ممکن است. حال چنین فرض می‌کنیم چنین فعلی از خدا صادر شود. در این صورت اگر به قبیح بودن آن عالم نباشد، جهل خدا لازم می‌آید و اگر عالم باشد می‌باید از سر نیازمندی آن را انجام داده باشد، چرا که حکمت خدا مقتضی ترک فعل قبیح است. بدین ترتیب لازمه فرض قادر بودن خدا بر انجام فعل قبیح آن است که یا خدا جاهل باشد و یا نیازمند و هر دو باطل‌اند. ۳ - حکمت الهی مانع فعل قبیحدر پاسخ گفته شده: اگر چه نادانی و نیازمندی از لوازم وقوع کار زشت است، اما صرف توانایی بر انجام هر کاری از جمله کار زشت دلیل بر انجام دادن آن نیست. به عبارت دیگر با نظر به حکمت الهی وقوع کار قبیح از سوی خداوند ممتنع و نشدنی است، اما این امتناع با قدرت او بر انجام چنین کاری منافاتی ندارد. بنابراین خداوند در عین حالی که بر انجام این امور قادر است به دلیل حکمتش هیچ‌گاه آن را انجام نمی‌دهد و از این رو مستلزم جهل یا نیازمندی نیست. ۴ - دیدگاه مشهور متکلمینسایر متکلمان معتزلی و عموم متکلمان اسلامی بر توانایی خدا بر انجام کار زشت اتفاق نظر دارند. آنان می‌گویند هر چند خداوند با نظر به حکمت و دیگر اوصاف کمالی‌اش هیچ‌گاه مرتکب کارهای ناروا نمی‌شود، اما از آنجا که در وصف قدرت آمده که توانایی بر کاری مستلزم انجام آن کار نیست، بر این اساس خداوند در عین این که بر انجام این کاری توانا است به دلیل حکمت و علم و بی‌نیازی‌اش هیچ‌گاه آن را انجام نمی‌دهد. به بیان دیگر خداوند عادل است و عادل کار قبیح نمی‌کند نه این که نتواند بکند و بین کاری را انجام ندادن و ناتوانی بر انجام آن فرق بسیار است. [۶]
طیب، عبدالحسین، کلم الطیب، ج۳، ص۴۶، تهران، کتابفروشی اسلامی.
گفتنی است که اگر چه اشاعره مانند شیعه و معتزله قائل‌اند که خداوند کار قبیح انجام نمی‌دهد اما از آنجا که آنها انسان‌ها و سایر مخلوقاتی را که کاری از آنها سر می‌زند، مجبور می‌دانند و خداوند را آفریننده همه کارها می‌دانند، لازمه این سخنشان این است که همه کارهای ناشایست و قبیح را نیز به خداوند نسبت دهند. [۷]
مظفر، محمد حسن، دلایل الصدق، ج۱، ص۴۸۸، قاهره، دارالعلم للطباعة، سوم، ۱۳۹۶ م.
۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تعلق قدرت خداوند به افعال قبیح»، تاریخ بازیابی، ۱۴۰۰/۸/۶. رده‌های این صفحه : قدرت الهی | مباحث کلامی
|