التعریفات (کتاب)التعریفات، رساله‌ای به عربی در باره اصطلاحات معارف و علوم در دوره اسلامی، از شریف جرجانی، متکلم و ادیب و منطقی سده هشتم و نهم می‌باشد. ۱ - معرفی کتابالتعریفات، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی در علوم عقلی و نقلی شامل صرف و نحو و بلاغت، فقه و اصول فقه، حدیث، تفسیر، هیئت، ریاضیات، کلام، منطق، فلسفه، عرفان و فِرَق است. ۱.۱ - هدف از تألیفجرجانی به گفته خود «این کتاب را برای تسهیل استفاده از آن بر اساس حروف هجاء از الف تا یاء» مرتب کرده [۱]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۱۹، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
و تعریف هر اصطلاح را به طرزی که معمول قدما بوده ذکر کرده است. [۲]
عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، ج۱، ص۶۶، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیرسیاقی: «تربیت یا تعلیم اخلاقی»، تهران ۱۳۶۹ ش.
این کتاب، حدود ۱۷۰۰ اصطلاح را در بر دارد، نخستین آن اصطلاح فقهیِ «الابِق» و آخرین آن معرفی فرقه «یونسیه» است. ۲ - مرجعیت التعریفالتعریفات مرجعی است که بسیاری از کتاب‌ها، برای شرح و تعریف اصطلاحات علوم مختلف، به آن استناد کرده‌اند. ۳ - روش تألیفجرجانی در تألیف التعریفات، علاوه بر قرآن و احادیث نبوی، از منابع گوناگونی بهره جسته و‌گاه برخی از آن‌ها را نام برده است؛ برای نمونه، در تعریف «الاستقامة» [۳]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۳۷، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
و «الاخلاص» [۴]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۲۸، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
سخنان ابوعلی دقّاق و فضیل بن عیاض را از رساله قشیریه [۵]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، ج۱، ص۳۱۱، الرسالة القشیریة، چاپ عبدالحلیم محمود و محمودبن شریف، قاهره (بی‌تا)، چاپ افست قم ۱۳۷۴ ش.
نقل کرده و «ذوالعقل و العین» [۶]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۱۴۴، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
و «الحروف العالیات» [۷]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۱۱۶، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
را بترتیب، از اصطلاحات الصوفیه عبدالرزاق کاشی [۸]
عبدالرزاق کاشی، اصطلاحات الصوفیة، ج۱، ص۱۶۲ـ۱۶۳، چاپ محمد کمال ابراهیم جعفر، مصر ۱۹۸۱.
و کشف الغایات [۹]
کشف الغایات فی شرح ما اکتنفت علیه التجلیات، ص ۲۹۲، در ابن عربی، التجلیات الالهیة، چاپ عثمان اسماعیل یحیی، تهران ۱۳۶۷ ش.
از مؤلفی ناشناخته در شرح التجلیات الالهیه ابن عربی و نیز «مرید» [۱۰]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۲۶۹، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
را از فتوحات المکیه ابن عربی [۱۱]
ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج۱، ص۲۳۳، سفر ۱۳، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
و «صنعة التسمیط» [۱۲]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۱۷۶، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
را بااستفاده از یکی از ابیات مقصوره ابن درید نقل کرده است.۴ - اصطلاحات فقهیاصطلاحات فقهی کتاب التعریفات با استفاده از آثار محمدبن ادریس شافعی، ابوحنیفه نعمان بن ثابت و محمدبن حسن شیبانی نقل شده است؛ به عنوان مثال، مؤلف در تعریف «اللغو» [۱۳]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۲۴۷، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
سخن شافعی را از احکام القرآن [۱۴]
محمدبن ادریس شافعی، احکام القرآن، ج ۲، ص ۱۰۶ـ۱۰۷، چاپ قاسم شماعی رفاعی، قاهره (۱۳۷۱)، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
و سخن دیگری از همو را در تعریف «القدرة» [۱۵]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۲۲۲، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
از کتاب الاُمّ [۱۶]
محمدبن ادریس شافعی، الاُمّ، ج۲، ص۵۲، چاپ محمد زهری نجار، بیروت (بی‌تا).
به نقل آورده است.نیز به مناسبت، از منابعی مثل المبسوط سرخسی و السِّیَر الکبیر و جامع الصغیر و جامع الکبیر شیبانی نام برده است. التعریفات بار‌ها چاپ شده است. ۵ - اولین چاپگوستاو فلوگل نخستین بار آن را در ۱۲۶۱/ ۱۸۴۵ به انضمام اصطلاحات الصوفیة ابن عربی در لایپزیگ چاپ کرد. [۱۷]
جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۳، ص۲۳۶، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.
همچنین، مناوی آن را با عنوان التوقیف علی مهمات التعریف در پاریس چاپ کرد. [۱۸]
جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۳، ص۲۳۶، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.
[۱۹]
حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۴۲۲.
۶ - ترجمه تعریفاتکتاب التعریفات به فارسی و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. نخستین بار گزیده‌ای از متن اصلی آن را عمران علیزاده (تبریز ۱۳۶۰ ش) به فارسی بر گرداند و سپس متن کامل آن را حسن سیدعرب و سیما نوربخش (تهران ۱۳۷۷ ش) ترجمه کردند. موریس ژلتون (تهران ۱۹۹۴) نیز آن را به فرانسه بر گردانده است. ۷ - فهرست منابع(۱) ابن عربی، الفتوحات المکیة، سفر ۱۳، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰. (۲) عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیرسیاقی: «تربیت یا تعلیم اخلاقی»، تهران ۱۳۶۹ ش. (۳) علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۴) حاجی خلیفه. (۵) جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴. (۶) محمدبن ادریس شافعی، احکام القرآن، چاپ قاسم شماعی رفاعی، قاهره (۱۳۷۱)، چاپ افست بیروت (بی‌تا). (۷) محمدبن ادریس شافعی، الاُمّ، چاپ محمد زهری نجار، بیروت (بی‌تا). (۸) عبدالرزاق کاشی، اصطلاحات الصوفیة، چاپ محمد کمال ابراهیم جعفر، مصر ۱۹۸۱. (۹) عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة، چاپ عبدالحلیم محمود و محمودبن شریف، قاهره (بی‌تا)، چاپ افست قم ۱۳۷۴ ش. (۱۰) کشف الغایات فی شرح ما اکتنفت علیه التجلیات، در ابن عربی، التجلیات الالهیة، چاپ عثمان اسماعیل یحیی، تهران ۱۳۶۷ ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «التعریفات»، شماره۳۶۳۱. رده‌های این صفحه : دانشنامه
|