تسخیر جن (قرآن)در مورد تسخیر جن، در قرآن تنها درباره حضرت سلیمان آمده است که از نعمت‌هایی که خدا به آن حضرت عطا کرد علاوه بر بسیاری از بنی آدم،جن نیز در اختیار ایشان بودند. ۱ - جن مسخر سلیمانخاندان داود علیه السلام، در برابر تسخیر جن برای سلیمان علیه‌السّلام جهت اجرای خواسته‌های او موظف به شکرگزاری به درگاه خداوند شدند. ولسلیمـن... ومن الجن من یعمل بین یدیه... • یعملون له ما یشاء... اعملوا ءال داوود شکرا.. و برای سلیمان... گروهی از جن پیش روی او به اذن پروردگارش کار می‌کردند و هر کدام از آنها که از فرمان ما سرپیچی می‌کرد، او را عذاب آتش سوزان می‌چشانیم! • آنها هر چه سلیمان می‌خواست برایش درست می‌کردند: معبدها، تمثالها، ظروف بزرگ غذا همانند حوضها، و دیگهای ثابت (که از بزرگی قابل حمل و نقل نبود و به آنان گفتیم: ) ای آل داوود ! شکر (این همه نعمت را) بجا آورید ولی عده کمی از بندگان من شکر گزارند! " جن" چنان که از نامش نیز پیداست موجودی است مستور از حس ، دارای عقل و قدرت و چنان که از آیات قرآن استفاده می‌شود مکلف به تکالیف الهی است. در باره" جن" افسانه ها و داستانهای خرافی بسیار ساخته‌اند، ولی اگر این خرافات را حذف کنیم اصل وجود آن و صفات ویژه‌ای که در قرآن برای جن آمده است مطلبی است که هرگز با علم و عقل مخالف نیست، و ما شرح بیشتر این موضوع را در تفسیر"سوره جن" به خواست خدا خواهیم داد. به هر حال از تعبیر آیه فوق استفاده می‌شود که تسخیر این نیروی عظیم نیز به فرمان پروردگار بوده، و هر گاه از انجام وظائفشان سر باز می‌زدند مجازات می‌شدند. ۲ - امر الهی به تسخیررام و در اختیار بودن جنیان برای سلیمان علیه السلام، تکلیفی الهی بر عهده آنها بود. ولسلیمـن... ومن الجن من یعمل بین یدیه... ومن یزغ منهم عن امرنا نذقه من عذاب السعیر. و برای سلیمان باد را مسخر ساختیم که صبحگاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود و عصرگاهان مسیر یک ماه را و چشمه مس (مذاب) را برای او روان ساختیم و گروهی از جن پیش روی او به اذن پروردگارش کار می‌کردند و هر کدام از آنها که از فرمان ما سرپیچی می‌کرد، او را عذاب آتش سوزان می‌چشانیم! از تهدید به عذاب شدن جنیان تحت خدمت سلیمان علیه‌السّلام استفاده می‌شود که آنان موظف به انجام دادن چنین کاری بوده‌اند. ابن عباس گوید: خداوند آنها را مسخر برای سلیمان نمود و ایشان را دستور داد که از او اطاعت در آنچه فرمانشان میدهد نمایند و در این آیه دلالت است که در میان جنیان افرادی بودند که تسخیر او نشده بودند. فرمان خداوند، منشا مسخر شدن و در اختیار قرار گرفتن جن برای سلیمان علیه‌السّلام بود. ولسلیمـن... ومن الجن من یعمل بین یدیه باذن ربه.. یعنی و ما مسخر کردیم برای او از جنیان افرادی که در حضور او و پیش روی او آنچه که او ایشان را فرمان میدهد از کارها انجام دهند چنانچه انسان در جلو دست انسانی کار میکند بامر پروردگار تعالی ۳ - تهدید جنیانجنیان مسخر سلیمان علیه السلام، در صورت سرپیچی از فرمان آن حضرت تهدید به عذاب آتش دوزخ از سوی خداوند شدند. ... ومن الجن من یعمل بین یدیه... ومن یزغ منهم عن امرنا نذقه من عذاب السعیر. و برای سلیمان باد را مسخر ساختیم که صبحگاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود و عصرگاهان مسیر یک ماه را و چشمه مس (مذاب) را برای او روان ساختیم و گروهی از جن پیش روی او به اذن پروردگارش کار می‌کردند و هر کدام از آنها که از فرمان ما سرپیچی می‌کرد، او را عذاب آتش سوزان می‌چشانیم! از ظاهر سیاق بر می‌آید که مراد از عذاب سعیر عذاب آتش دنیا بوده، نه آخرت، و از ظاهر الفاظ آیه بر می‌آید که: همه طوایف جن مسخر وی نبوده‌اند، بلکه بعضی از جن مسخرش بوده‌اند. ۴ - عمل جنیانساختن محرابها، تمثالها و کاسه‌های بزرگ، همچون حوضها و دیگهایی ثابت، بخشی از کارهای جنیان مسخر شده برای سلیمان علیه‌السّلام است. ولسلیمـن... ومن الجن من یعمل... • یعملون له ما یشاء من محـریب وتمـثیل وجفان کالجواب وقدور راسیـت.. و برای سلیمان باد را مسخر ساختیم که صبحگاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود و عصرگاهان مسیر یک ماه را و چشمه مس (مذاب) را برای او روان ساختیم و گروهی از جن پیش روی او به اذن پروردگارش کار می‌کردند و هر کدام از آنها که از فرمان ما سرپیچی می‌کرد، او را عذاب آتش سوزان می‌چشانیم! • آنها هر چه سلیمان می‌خواست برایش درست می‌کردند: معبدها، تمثالها، ظروف بزرگ غذا همانند حوضها، و دیگهای ثابت (که از بزرگی قابل حمل و نقل نبود و به آنان گفتیم: ) ای آل داوود ! شکر (این همه نعمت را) بجا آورید ولی عده کمی از بندگان من شکر گزارند! «محراب» مفرد «محاریب» در معانی محل امام جماعت در مسجد و جایگاه برتر مجالس به کار رفته. «جفنه» مفرد «جفان» به معنای ظرف طعام . ، «جابیه» مفرد «جوابی» به معنای حوض بزرگ. «قدور» جمع «قدر» یعنی دیگ. و «راسیات» به معنای «ثابتات» است. . ۴.۱ - ساخت عبادتگاه" محاریب" جمع"محراب" در لغت به معنی" عبادتگاه" یا" قصرها و ساختمانهای بزرگی" است که به منظور معبد ساخته می‌شود. گاهی نیز به قسمت صدر مجلس، یا صدر مسجد و معبد، نیز اطلاق می‌شود آنچه امروز به آن محراب می‌گویند که همان محل امام جماعت است در حقیقت تعبیر و معنی تازه‌ای است که از ریشه اصلی گرفته شده است. به هر حال از آنجا که این واژه از ماده" حرب" به معنی جنگ است علت نامگذاری معابد را به" محراب" این دانسته‌اند که محل محاربه و جنگ با شیطان و هوای نفس است . و یا از" حرب" به معنی لباس است که در میدان جنگ از تن دشمن گرفته می‌شود، چرا که انسان در معبد باید پوشش افکار دنیوی و پراکندگی خاطر را از خود بر گیرد . به هر حال این کارکنان فعال و چابک سلیمان معابد بزرگ و باشکوهی که درخور حکومت الهی و مذهبی او بود برای او ترتیب می‌دادند، تا مردم بتوانند به راحتی به وظائف عبادی خود قیام کنند. ۴.۲ - مجسمه سازی" تماثیل" جمع" تمثال" هم به معنی نقش و عکس آمده، و هم مجسمه، در اینکه این مجسمه‌ها یا نقش‌ها صورتهای چه موجوداتی بودند، و به چه منظور سلیمان دستور تهیه آنها را می‌داد تفسیرهای مختلفی شده است: ممکن است اینها جنبه تزیینی داشته، همانگونه که در بناهای مهم قدیم بلکه جدید ما نیز دیده می‌شود. و یا برای افزودن ابهت به تشکیلات او بوده است، چرا که نقش پاره‌ای از حیوانات چون شیر در افکار بسیاری از مردم ابهت آفرین است. آیا مجسمه سازی موجودات ذی روح در شریعت سلیمان ع مجاز بوده، هر چند در اسلام ممنوع است؟ یا اینکه مجسمه‌هایی که برای سلیمان می‌ساختند از جنس غیر ذی روح بوده مانند تمثالهای درختان و کوه‌ها و خورشید و ماه و ستارگان؟ و یا فقط برای او نقش و نگار بر دیوارها می‌زدند که در ظریف کاریهای آثار باستانی بسیار دیده می‌شود و می‌دانیم نقش و نگار هر چه باشد، بر خلاف مجسمه حرام نیست. همه اینها محتمل است چرا که ممکن است تحریم مجسمه سازی در اسلام به منظور مبارزه شدید با مساله بت پرستی و ریشه کن کردن آن بوده و این ضرورت در زمان سلیمان تا این اندازه وجود نداشته و این حکم در شریعت او نبوده است. ولی در روایتی که از امام صادق ع در تفسیر این آیه نقل شده چنین می‌خوانیم: و الله ما هی تماثیل الرجال و النساء و لکنها الشجر و شبهه: بخدا سوگند تمثالهای مورد در خواست سلیمان مجسمه مردان و زنان نبوده بلکه تمثال درخت و مانند آن بوده است" . مطابق این روایت مجسمه سازی ذیروح در شریعت وی نیز حرام بوده. ۴.۳ - ضروف غذا خوری" جفان" جمع" جفنه" (بر وزن وزنه) به معنی ظرفهای غذاخوری است. و" جواب" جمع" جابیه" به معنی حوض آب است، و از این تعبیر استفاده می‌شود که ظرفهای بسیار عظیم غذاخوری که هر کدام همچون حوضی بود برای سلیمان تهیه می‌دیدند تا گروه کثیری بتوانند اطراف آن بنشینند و از آن غذا بخورند، و اگر فراموش نکرده باشیم در زمانهای کمی قدیم نیز بر سر سفره‌ها از مجموعه‌های بزرگ برای خوردن غذا به صورت دستجمعی استفاده می‌شد، و در حقیقت سفره آنها همان ظرف بزرگ بود، و مثل امروز ظرفهای مستقل و جدای از یکدیگر معمول نبود. "قدور" جمع" قدر" (بر وزن قشر) به معنی ظرفی است که غذا در آن طبخ می‌شود و" راسیات" جمع" راسیه" به معنی پا بر جا و ثابت است و در اینجا منظور دیگهایی است که از عظمت آن را از جا تکان نمی‌دادند. ۵ - پانویس۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۸۴، برگرفته از مقاله «تسخیر جن». |